چین و هند در چابهار به دنبال چه هستند؟

همشهری آنلاین – گروه سیاسی: اجرای پروژه مشترک توسعه بندر چابهار از پرونده‌های روی‌میز ایران و هند طی سال‌های اخیر بوده‌است؛ پروژه‌ای که دوطرف درحال برداشتن گام‌های مهمی در مسیر تحقق آن هستند. براین اساس هم بود که سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امورخارجه هند تاکید کرد دهلی‌نو انتظار دارد یک توافق بلندمدت با ایران برای مدیریت بندر استراتژیک چابهار داشته باشد. این اظهارات در شرایطی بیان می‌شود که روز دوشنبه و در جریان حضور سارباناندا سونووال، وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هند در تهران، قرارداد سرمایه‌گذاری این کشور در بندر شهید بهشتی امضاء شد؛ قراردادی که میزان سرمایه‌گذاری طرف هندی در آن ۳۷۰ میلیون دلار اعلام شده‌است.

این قرارداد سرمایه‌گذاری درحالی به‌عنوان آغاز فصل جدید همکاری‌های اقتصادی ایران و هند دراین عرصه به‌حساب می‌آید که پیش از این مقام‌های هندی تاکید کرده بودند یک توافق بلندمدت، راه را برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تر در بندر چابهار باز می‌کند. این درحالی است که خبرگزاری رویترز هم در گزارشی دراین زمینه، مدعی شد هند با دور زدن بندر کراچی و گوادر در پاکستان، بخشی از بندر ایران را به‌عنوان راهی برای حمل کالا به ایران، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی توسعه داده است.

رویترز همچنین گزارش داده درحالی‌که توسعه بندر چابهار به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران کند شده‌است، هند در نظر دارد بندر چابهار را به یک مرکز ترانزیتی تحت کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) برای دسترسی به اتحادیه کشورهای مستقل یا همسود (CIS) تبدیل کند.

مصاف «رشته‌های مروارید» و «گردن‌بند الماس»

اینها در شرایطی است که سرمایه‌گذاری در بندر چابهار از اهمیت ویژه‌ای برای هندی‌ها برخوردار است، چراکه این بندر جایگاه مهمی در کریدور شمال – جنوب دارد. در واقع بندر چابهار نقشی راهبردی در شاخه شرقی این کریدور دارد و زمینه‌ساز ارتباط جاده‌ای و ریلی بسیاری از کشورهای منطقه خواهد شد؛ موضوعی که اهمیت این بندر را برای قدرت‌های اقتصادی جهان، ازجمله چین و هند دوچندان کرده‌است.

در شرایطی که طی سال‌های اخیر چینی‌ها گام‌های قابل‌توجهی به‌منظور سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد چابهار برداشته‌اند، به‌نظر می‌رسد این منطقه به کانونی برای رقابت پکن و دهلی‌نو، به‌عنوان دو قدرت رو به رشد اقتصادی جهان تبدیل و به محلی برای مصاف راهبرد «رشته‌های مروارید» چین از یک‌سو و «گردن‌بند الماس» هند ازسوی دیگر بدل شده‌است.

چینی‌ها مدت‌هاست که با تمرکز ویژه‌ای درحال سرمایه‌گذاری‌های راهبردی در حوزه اقیانوس هند هستند و از یک‌سو راهبرد گسترش جاده ابریشم دریایی از طریق کانال تایلند و متعاقباً دور زدن تنگه «مالاکا» سنگاپور را پیگیری می‌کنند و ازسوی دیگر سرمایه‌گذاری‌های کلان در کشورهای ساحلی جنوب آسیا و آفریقا مانند بنگلادش، میانمار، پاکستان، سریلانکا، مالدیو و تانزانیا را در دستورکار قرار داده‌اند.

براین اساس هم هست که چینی‌ها در رقابت استراتژیک با هند، می‌کوشند در چابهار دست بالا را داشته‌باشند؛ رویکردی که تاکنون با ارائه پیشنهادها و البته انجام سرمایه‌گذاری‌هایی، به‌ویژه‌ ازسوی بخش‌خصوصی چین همراه بوده‌است.

چرا چابهار برای هندی‌ها مهم است؟

در مقابل اما، هندی‌ها نیز از جدیت لازم به‌منظور افزایش نقش‌آفرینی بیشتر در حوزه اقیانوس هند برخوردارند و تاکنون نیز اقدام‌های گسترده‌ای دراین زمینه انجام داده‌اند تا علاوه‌بر پیشبرد راهبردهای اقتصادی خود، به عنوان بخشی از حلقه آمریکایی مهار چین به ایفای نقش بپردازند.

نکته اینجاست که دهلی‌نو پس از رشته اقدامات پکن به‌منظور پیشبرد کلان‌پروژه «یک کمربند، یک جاده»، آن‌هم در قالب استراتژی «رشته‌های مروارید»، دست به تحرکات قابل‌توجهی به‌منظور افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه اقیانوس هند زده‌است؛ رویکردی که در چارچوب راهبرد «گردن الماس» زمینه‌ساز حضور پررنگ‌تر هند در چابهار، عمان و همچنین آسیای‌مرکزی شده‌است.

در چنین شرایطی پیشبرد رویکرد «مهار چین» از اهمیت چندوجهی برای دهلی‌نو برخوردار است و چابهار را به منطقه‌ای بسیار ارزشمند برای هندی‌ها تبدیل کرده‌است، چراکه سرمایه‌گذاری‌های کلان چین در بندر گوادر پاکستان، با حساسیت ویژه‌ای ازسوی دهلی‌نو پیگیری می‌شود.

در واقع با توجه به اینکه چابهار در حدود ۷۰ کیلومتری بندر گوادر پاکستان قرار دارد، در رقابت هند با چین و پاکستان، به‌عنوان دو رقیب اصلی، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ازسوی دیگر افزایش سرمایه‌گذاری‌های هند در بندر چابهار نه‌تنها زمینه‌ساز گسترش مناسبات با ایران و افغانستان خواهد شد، بلکه دریچه‌ای به بازارهای آسیای‌مرکزی به روی هند می‌گشاید.

عبور از موانع

در چنین شرایطی با وجود اینکه توسعه سرمایه‌گذاری‌های هند در بندر چابهار برای دوطرف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اما وجود برخی موانع زمینه‌ساز سرعت نه‌چندان مطلوب پیشبرد همکاری‌ها دراین عرصه شده‌است. علاوه‌بر اینکه رقابت چین و هند در چابهار می‌تواند زمینه‌ساز بروز حساسیت‌هایی در مناسبات سه‌جانبه شود، وجود تحریم‌های آمریکایی نیز از مهم‌ترین موانع موجود دراین زمینه به‌حساب می‌آید.

افزایش مناسبات چندوجهی واشنگتن و دهلی‌نو طی سال‌های اخیر سبب ایجاد موانعی در مسیر پیشبرد همکاری‌های دوجانبه در بندر چابهار شده‌است. هندی‌ها از یک‌سو نگران تحریم‌های ضدایرانی آمریکا هستند و ازسوی دیگر می‌کوشند با توجه اهمیت راهبردی سرمایه‌گذاری در چابهار، در رایزنی با واشنگتن از معافیت‌هایی دراین زمینه بهره‌مند شوند.

دراین میان به نظر می‌رسد با توجه به امضای قرارداد تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار میان ایران و هند، مانع تحریم‌ها نیز نتوانسته از افزایش سطح همکاری‌ها دراین حوزه جلوگیری کند و دوطرف درحال برداشتن گام‌های مهمی باهدف افزایش مناسبات اقتصادی در بند راهبردی چابهار هستند.