وقتی در امتداد تابلو بزرگی که نشانی خانه سالمندان کهریزک را به ما می‌دهد، می‌پیچیم، حس غریبی دلمان را چنگ می‌زند و دستنوشته‌هایی که قدم به قدم نگاهمان را پر می‌کند به ما یادآوری می‌کند که در پس این جاده پرازدحام زندگی، خانه‌ای وجود دارد که خانواده‌اش چشم‌انتظار یک لبخند، یک نگاه و یک سلام ما هستند.
نیازی نیست بگوییم که کجا آمده‌ایم چرا که نام و نشانی اینجا را همان اول جاده، اعلام کردیم اما چرا در میان این همه سوژه‌های داغ شهری و عمرانی و ترافیکی، گذرمان به این خانه افتاد، حکایتی است که مدیون مناسبت‌های تاریخی تقویم جیبی‌مان هستیم.هفته گذشته روز سالمند را پشت سر گذاشتیم این هفته نیز روز اسکان سالمندان و معلولان را در پیش داریم و تمامی این مناسبت‌ها بهانه‌ای شد تا برای لحظاتی هیاهوی شهر را پشت سر بگذاریم و به سراغ سالمندانی بیاییم که امروزمان، مدیون دیروز آنهاست.
محوطه آسایشگاه سالمندان کهریزک آنقدر وسیع و زیباست که بیشتر شبیه شهرک است تا خانه و ما امروز مهمان ناخوانده این خانه هستیم. تا حال و هوا و شرایط دوره سالمندی را برای شما به تصویر بکشیم. این موضوع واقعیتی است که گذر عمر را گریزی نیست و اتوبوس زندگی همه ما آدم‌ها روزی پای این ایستگاه ترمز می‌کند و ما خواسته و ناخواسته باید پیاده شویم و گاه آنقدر ترس رسیدن به این ایستگاه ما را درگیر خود می‌کند که یادمان می‌رود برای ایستگاه سالمندیمان سرپناهی بسازیم و برای ادامه مسیر توشه‌ای برداریم.
امروزه برخی از روان‌شناسان و کارشناسان براین باورند که سالمندی نیز برهه‌ای انکارناپذیر از زندگی محسوب می‌شود که هرگونه تسریع یا تأخیر در رسیدن به آن باعث ایجاد اختلال در زندگی فرد می‌شود. بنابراین باید شرایط زندگی و کار به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که روحیه و تفکر افراد نیز پا به پای قوای فیزیکی‌شان جلو برود و آهسته آهسته پیر شوند.
متأسفانه درصد قابل توجهی از آدم‌ها به دلیل داشتن ذهنیت منفی از دوران سالمندی، حاضر نیستند برای این دوره از زندگی‌شان برنامه‌ریز و سرمایه‌گذاری کنند و در اصل این‌گونه بی‌برنامگی‌ها است که سالمندی را تحت‌شعاع قرار می‌دهد و گرنه این رده سنی در اوج بهره‌گیری از زندگی است البته اگر در دوره جوانی و میانسالی به آن فکر کرده باشیم.
ناتوانی یکی از مهم‌ترین آیتم‌هایی است که خواسته و ناخواسته مشکلاتی را به خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. ممکن است ناتوانی جسمی، ذهنی، مادرزادی یا ناتوانی دوره سالمندی باشد که در این صورت بار تأمین معیشت و نگهداری افراد به گردن دیگران می‌افتد و در این میان خانواده اولین جایگاهی است که سنگینی وظیفه را احساس می‌کند و در کنار آن جامعه نیز باید عهده‌دار بخشی از نیازهای احتمالی باشد.
اما متأسفانه کشور ما به بهانه جوان بودن نسبی جمعیت و عدم مدیریت رفاهی و... از این موضوع مهم غافل مانده است و هیچ برنامه خاصی برای تأمین نیازها و اسکان سالمندان و معلولان ندارد. حتی در معابر و فضاهای عمومی شهرهای ما هیچ تسهیلاتی برای رفت وآمد و شرایط خاص این افراد طراحی نشده است.
عدم امکانات رفاهی مناسب، کاهش درآمد و افزایش هزینه‌های جانبی، متناسب نبودن فضاهای فرهنگی با روحیه سالمندی و... همگی دست به دست هم می‌دهد تا سالمندان رغبت کمتری برای حضور در جامعه پیدا کنند که این امر در افزایش ناتوانی جسمی و ذهنی، ایجاد افسردگی، بوجود آمدن توقعات و ایجاد اختلالات رفتاری در سالمندان مؤثر است درحالی که خانواده‌ها، مسئولان و... نیز به دلیل عدم مدیریت مناسب در ایجاد این بحران مقصر هستند.
خانه سالمندان کهریزک، آسایشگاه خیریه‌ای است که با توجه به سوابقی که دارد، توانسته است تا حد چشمگیری در کاهش و کنترل این بحران تأثیرگذار باشد که در ادامه گزارش اشاره‌ای به تاریخچه و نحوه فعالیت این مرکز داریم. اما باور کنید با تهیه این گزارش نه قصد تبلیغ و نه توجیه داریم بلکه قرار است مروری بر یکی از روش‌های مراقبت و اسکان سالمندان و معلولان داشته باشیم و برداشت شما از این گزارش آزاد است.
تاریخچه خانه سالمندان کهریزک
در سال 1351، دکتر «محمدرضا حکیم‌زاده» بنیاد این مؤسسه خیریه را با پذیرش تعدادی معلول و سالمند، بنا نهاد که در طول 37 سال فعالیت دچار دگردیسی و سیر تحولی شده است که از نگهداری تعداد انگشت‌شمار سالمندان در محوطه‌ای کوچک، امروزه شرایط نگهداری از هزار و 750 سالمند و معلول و بیمار را در زمینی به مساحت 40 هکتار فراهم کرده است.
سالمندان و معلولان بر اساس نوع ناتوانی، شرایط سنی و جنسیت در 24 بخش زنان و مردان و چندین مجموعه درمانی و توانبخشی نگهداری می‌شوند که بیش از 80 درصد هزینه‌ها از سوی خیرین و افراد نیکوکار تأمین می‌شود و بخش ناچیزی از آن از سوی سرانه‌های دولتی تقبل می‌شود که در برابر هزینه‌های صرف شده، مبلغ بسیار ناچیزی است.»
«محمدرضا صوفی‌نژاد»، مدیر آسایشگاه با اشاره به فعالیت‌های این مرکز می‌گوید: «با توجه به خدمات بهداشتی، درمانی و رفاهی که به مددجویان ارائه می‌شود، بطور میانگین برای هر یک از سالمندان، ماهانه 500 هزار تومان، هزینه می‌شود. در حالی که برای هر سالمند تنها 12 هزار تومان کمک‌هزینه از سوی دولت دریافت می‌کنیم که این معادله نابرابر باعث می‌شود دست همکاری نیکوکاران و خیرین را بفشاریم.»
خانه سالمندان کهریزک، در ابتدا به منظور نگهداری از سالمندان تأسیس شد اما به دلیل تقاضاهای بسیار از سوی مردم و به منظور کاهش آسیب‌های اجتماعی مسئولان مرکز نگهداری از معلولان و بیماران ام‌اس را هم در کنار سایر وظایف خود پذیرفته‌اند. «صوفی‌نژاد»، در ادامه می‌افزاید:
«37 سال پیش، دکتر حکیم‌زاده بانی خانه سالمندان با نگهداری از ده‌ها سالمند، بنای این خیریه را نهاد و امروز بیش از هزار و 750 مددجو در مرکز نگهداری می‌شوند که شامل هزار و صد سالمند 400 نفر معلول جسمی حرکتی و 150 بیمار ام‌اس می‌شود که بیش از دو سوم جمعیت این مرکز را خانم‌های سالمند و معلول تشکیل می‌دهند.
مسئول خانه سالمندان درباره علت حضور بیشتر خانم‌ها می‌گوید: «آمار حوادث برای مردان بیشتر است و میانگین طول عمر زنان نیز نسبت به مردان بیشتر است و دلیل دوم به استقلال مالی مردان برمی‌گردد. در کشور ما، مردان پشتوانه مالی بهتری در مقایسه با زنان دارند و به همین دلیل فرزندان برای محروم نشدن از مزایای مالی و ارثیه، تمایل بیشتری برای نگهداری از پدرانشان دارند و علت سوم به خلق و خوی آنها مربوط می‌شود.
مردان در طول روز از خانه خارج می‌شوند، با دیگران مراوده دارند، نسبت به زنان سالمند کمتر توقع همنشینی، همصحبتی دارند، استقلال فیزیکی و رفتاری بیشتری دارند که تمامی این دلایل آمار مردان را در خانه سالمندان کاهش می‌دهد.» با بررسی پرونده‌های مددجویان و گفت‌و‌گو با آنها به نکته مهم و جالبی دست یافتیم که عدم فرهنگسازی مناسب برای پذیرش سالمند از نظر روانی و فیزیکی در میان خانواده‌ها پای بیش از 90 درصد سالمندان را به این مرکز باز کرده است.
«صوفی‌نژاد» با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در گذشته موقعیت فیزیکی خانه‌‌ها به گونه‌ای بود که حضور یک سالمند، باری را به دیگران تحمیل نمی‌کرد و به عبارتی جای کسی را تنگ نمی‌کرد اما با تغییر ساختار شهرنشینی و گرایش مردم به آپارتمان‌نشینی دیگر فضایی برای حضور مادر و پدر سالمند خانواده تعریف نمی‌شود.
برای مثال خانمی که در گذشته در یک فضای باز و بزرگ زندگی کرده، حالا نمی‌تواند در طبقه شانزدهم یک مجتمع زندگی کند. این موضوع او را آزار می‌دهد وناخودآگاه در رفتارش اختلال به وجود می‌آید، بهانه‌گیری می‌کند، پرحرفی، ایراد گرفتن‌های بیش از حد، دخالت و حس زوال عقل، عارضه‌هایی است که به سراغ او می‌آید و کم‌کم دایره حضور او در خانواده تنگ‌تر می‌شود.»
احداث مهد سالمندان
«صوفی نژاد» مدیر آسایشگاه سالمندان کهریزک، معتقد است: «بدترین خانه از بهترین خانه سالمندان، بهتر است، بنابراین به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم تا جایی که در توان دارند شرایطی را برای نگهداری از سالمندان خود فراهم کنند چرا که ما هرقدر هم که به این عزیزان خدمت کنیم باز هم جای خالی خانواده را نمی‌توانیم پر کنیم.»
مدیر آسایشگاه که از تجارب بسیار و سابقه طولانی در این زمینه برخوردار است راه‌هایی را برای تامین دوره سالمندی پیشنهاد می‌دهد: «وزارتخانه‌های دولتی که در بخش درمانی و رفاه و ... فعالیت دارند، باید تأمین معیشت و درمان سالمندان را در برنامه‌های خود بگنجانند و اگر شرایطی فراهم شود که سالمندان تحت بیمه قرار بگیرند حضور سالمندان در میان خانواده‌ها پررنگ‌تر می‌شود چرا که یکی از مهم‌ترین علل عدم نگهداری از سالمندان افزایش هزینه‌های درمانی و رفاهی آنان است.
موضوع دومی که باید در نظر گرفته شود، این است که بسیاری از خانواده‌ها به دلیل شاغل بودن و عدم حضور در خانه، توانایی نگهداری از سالمندانشان را ندارند بنابراین اگر شهرداری به عنوان متولی شهر، شرایطی را فراهم کند که مراکزی را برای نگهداری روزانه سالمندان احداث کند، مشکل بسیاری از سالمندان و خانواده‌ها برطرف می‌شود.
خانه سالمندان روزانه یا به عبارتی مهد سالمندان می‌تواند بهترین مکان برای غنی‌سازی اوقات‌فراغت سالمندان باشد و آنها در طول روز بدون شکایت از تنهایی، تمام انرژی خود را صرف می‌کنند و در پایان روز به خانه باز می‌گردند، این امر نه تنها در تقویت و بهبود روحیه آنان مؤثر است بلکه مشکل خانواده‌ها را هم حل می‌کند و سالمندان می‌توانند براحتی در کنار فرزندانشان زندگی کنند.»
وی با صراحت اعلام می‌کند اگر شهرداری زمین‌های مناسبی را در مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران در اختیار ما قرار دهد، ما حاضریم با کمک خیرین و نیکوکاران مراکزی را در محله‌های مختلف شهر تهران برای نگهداری از سالمندان طراحی و مدیریت کنیم.
همشهری محله - 20
