کلاه اصیل ایرانی که سیاسی شد | ماجرای سیاسی‌ترین کلاه تاریخ کشور 

به گزارش همشهری آنلاین هر چند تغییر زمانه و تفاوت سبک لباس پوشیدن سبب شده تا مغازه کلاه نمدی «بهزاد جعفریان» هم مانند قدیم پر رفت و آمد نباشد، اما او هنوز هم یکی از نمدمالان زبانزد شهرکرد است. او هنر کلاه‌مالی یا به زبان دهکردی (کالا مالی) را که در شهرکرد بیش از ۴ قرن قدمت دارد، هنری در آستانه فراموشی می‌داند. کلاه‌هایی که او درست می‌کند، نه فقط در شهرکرد بلکه در پایتخت و شهرهای دیگر هم مشتری دارد.

مشتری دائم کلاه بختیاری

کلاه‌های سفید، قهوه‌ای، نخودی و سیاه کنار هم چیده شده‌اند. اوستاکار در گوشه مغازه روی چهارپایه نشسته و الیاف ریز پشم را در هم می‌مالد تا شکل بگیرند. از نوجوانی تا امروز که ۵۰ سال را هم پشت سر گذاشته نمدمالی کرده و حسابی به زیر وبم کار آشناست. با چشم بسته هم می‌تواند کار کند. «بهزاد جعفریان» سر صحبت را با روزگار سپری شده کلاه مالی آغاز می‌کند و می‌گوید که کلاه نمدی شهرکردی که یک بخش از لباس محلی قوم بختیاری است، دیگر به چشم نمی‌آید: «مردان پا به سن گذاشته یا میانسال مشتری دائم هستند ولی جوان‌تر رغبتی ندارند که لباس محلی بپوشند و کلاه نمدی بر سر بگذارند.» مرکز پژوهش‌های میراث معنوی یونسکو، کلاه نمدی بختیاری را با سابقه‌ترین کلاه فرآوری شده اعلام کرده است که در نگاره‌های سنگی برخی از مکان‌های تاریخی مشاهده می‌شود. این کلاه که در زمستان‌ها گرم و در تابستان‌ها خنک است فقط در بین بخشی از مردان قوم بختیاری در چهارمحال و بختیاری مورد استقاده قرار می‌گیرد.

نمدمالی و صبوری

جعفریان می‌گوید که به افراد زیادی آموزش داده، برخی برای خودشان مشغول کار شدند و برخی به دلیل اوضاع کساد بازار، عطای کلاه‌مالی را به لقایش بخشیده‌اند: «مدت زمان یادگیری این کار به علاقه شاگرد بستگی دارد. شاگردی داشتم که در کمتر از یک ماه این کار را یاد گرفت. پرداخت نمد کار سختی است. زمان می‌برد و صبوری می‌خواهد. دستانت باید قدرت نمدمالی داشته باشد. وقتی هم که پا به سن بگذاری قدرت دستانت کم می‌شود.»
کلاه نمدی شهرکردی با حدود ۵۰ مثقال پشم حلاجی شده گوسفند درست می‌شود و پرداخت و رنگ آمیزی آن یکی از سخت‌ترین بخش‌های تولید کلاه نمدی است.
جعفریان دست از کار می‌کشد تا مشتری راه بیاندازد. بین کلاه‌های سفید و سیاهی در اندازه‌های کوچک و بزرگ که روی هم چیده، مشتری را راهنمایی می‌کند و در این بین درباره انواع کلاه بختیاری برایمان توضیح می‌دهد: «در شهرکرد کلاه نمدی به دو رنگ مشکی و قهوه‌ای تقسیم می‌شد که کلاه نمدی سیاه را بختیاری‌ها و کلاه نمدی قهوه‌ای را دهکردی‌ها به سر می‌گذاشتند.» اندازه و نوع کلاه نمدی در ایل بختیاری به کلاه بزرگ، کلاه متوسط و کلاه کوچک که دو مورد اول به کلاه خسروی معروف هستند، تقسیم می‌شود. کلاه خسروی نمادی از بزرگی است که بر سر گذاشته می‌شود.
جعفریان می‌گوید که در قدیم اگر مردی کلاه سرش نبود از حجره بیرون نمی‌رفت، در مراسم و مهمانی هم حتما کلاه به سر می‌گذاشتند.

سیاسی‌ترین کلاه تاریخ کشور

کلاه نمدی بختیاری‌ها، سیاسی‌ترین کلاه تاریخ ایران است. در دوره پهلوی اول، استفاده از این کلاه جرم بود و حجره‌های تولید کلاه نمدی تعطیل شد، زیرا کلاه پهلوی به جای کلاه نمدی رواج پیدا کرد.
در خاستگاه زیست بومی زاگرس‌نشینان قرن‌هاست از کلاه نمدی به عنوان یک پوشش اجتماعی و فرهنگی صیانت کردند و هیچ دوره‌ای اجازه ندادند کلاه پهلوی و کلاه فرنگی بر آن چیره شود. کلاه خسروی، کلاه لبه کوتاه، شب کلاه که همان کلاه چوپانان و کارگران کشاورزی است از انواع کلاه‌های ساخته شده از نمد است.

بیشتر بخوانید:
زاگرس‌نشینان چه می‌خواهند؟