آمارهای سال 2006 میلادی نشان می‌دهند چیزی حدود دو‌سوم مردان و زنان در 63 کشور از 5 قاره جهان اضافه وزن داشته یا مبتلا به چاقی مفرط هستند. در ایران نیز چالش‌های ناشی از تغذیه طی 20 سال گذشته تغییر کرده است.
کارشناسان می‌گویند، 20 سال پیش سوء‌تغذیه شدید، چالش اصلی سلامت مردم ایران بود اما این مشکل اکنون به‌شدت کاهش یافته و به‌زودی مشکل اصلی تغذیه‌ای ایران نیز بحث چاقی خواهد بود.
دکتر فریدون عزیزی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران در این گفت‌وگو درباره این بیماری و روش‌های صحیح پیشگیری و درمان چاقی توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، هنوز خیلی از ما درست نمی‌دانیم که اصلا تعریف چاقی چیست. شما به چه کسی چاق می‌گویید؟
ببینید ما چاقی را یک اختلال متابولیسم چربی در بدن می‌دانیم، یعنی تجمع چربی در بدن بیش از مقداری که لازم است.
علاوه بر این طبق استانداردهای بین‌المللی برای هر کسی براساس قد و سنش یک وزن متعادل در نظر گرفته شده که وقتی وزن از این حد افزایش یابد، در اکثر موارد باعث اضافه وزن یا چاقی می‌شود به‌جز موارد خیلی محدودی که ممکن است اضافه وزن به این علت باشد که فرد ورزشکار بوده و توده عضلانی‌اش افزایش پیدا کرده باشد.
متأسفانه در کنار افرادی که بیش از حد از اضافه وزنی که شاید اصلا نداشته باشند، نگران هستند و دچار بی‌اشتهایی عصبی هم می‌شوند! بعضی از مردم فکر می‌کنند که چاقی یا اضافه وزن قدرت بیشتری برای فرد ایجاد کرده و او را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند.
البته عده‌ای هم علت چاقی را فقط مربوط به ژنتیک می‌دانند در حالی‌که یک زمینه ژنتیک برای این بیماری قطعا وجود دارد ولی این زمینه ژنتیک فقط 35 درصد ماجرا را شاید تشکیل دهد.
- خب، 65 درصد باقیمانده شامل چه عواملی هستند؟
عوامل محیطی. دیگر برای همه ما تقریبا واضح است که با در دسترس قرار گرفتن مواد غذایی و تنوع آنها و همچنین بالا رفتن مصرف غذاهای آماده و... در کنار کمی فعالیت بدنی نباید انتظاری غیراز شیوع چاقی داشته باشیم.
در واقع افزایش انرژی دریافتی و عادات غلط غذایی در اکثر خانواده‌ها به همراه عدم‌تحرک از عواملی هستند که حتی بر عوامل ژنتیک غالب شده‌اند.
- شاخص‌های زیادی برای سنجش چاقی در نظر گرفته شده مثل همین شاخص نمایه‌توده بدنی یا BMI. سؤال این است که آیا این شاخص، هنوز بهترین شاخص برای سنجش همه افراد چاق است؟
شاخص‌های زیادی برای چاقی در نظر گرفته شده است. امروزه کمتر در مورد وزن به تنهایی صحبت می‌کنیم چون وزن در افراد مختلف براساس قدشان متفاوت است بنابراین در سطح بین‌المللی شاخصی را تعریف کردیم به‌عنوان BMI که عبارت است از وزن به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر.
- منظورتان از این تغییرات چیست؟
ببینید برای نژاد‌هایی که نمایه توده بدنی بیشتر برای آنها پذیرفته شده، BMI بین 5/18 تا 25 نمایه توده بدنی سالم است. نمایه پایین‌تر از 5/18 شامل فردی است که دچار کم وزنی است و نمایه بیشتر از 25 فرد دچار اضافه وزن را نشان می‌دهد. اما این عدد برای نژاد زرد باید از عدد 23 به بالا شروع شود.
- خب، افراد دارای چاقی مرضی در چه گروهی قرار دارند؟
الان اکثریت مردم در هزاره سوم بیشتر در معرض اضافه وزن هستند ولی ما افرادی که BMI آنها بالای 25 است را به 2 گروه تقسیم می‌کنیم.
یک گروه کسانی که BMI آنها بین 25 تا 9/29 است که دچار اضافه وزن هستند و گروه دیگر دارای نمایه بالای 30 هستند که به این گروه چاق می‌گوییم.
البته چاق‌ها خود به 3 گروه تقسیم می‌شوند؛ کسانی که چاقی‌شان درجه یک است یعنی دارای نمایه بین 30 تا 9/34، گروه دوم کسانی که چاقی درجه دو و نمایه بین 35 و 9/39 دارند و سوم افراد دارای چاقی مفرط یعنی کسانی که BMI مساوی 40 یا بالای آن دارند.
- شما به چاقی ژنتیک اشاره کردید که 35 درصد علت چاقی را تشکیل می‌دهد. اگر فرض کنیم که با اصلاح شیوه زندگی بتوانیم درصد چاقی را کاهش دهیم، تکلیفمان با کسانی که در اثر عوامل ژنتیک به این بیماری مبتلا شده‌اند چیست؟
البته تغییر و اصلاح شیوه زندگی در همه جای دنیا مشکلی است که وجود دارد و اصلا ساده نیست.
در نظر بگیرید مثلا مسواک‌زدن را فقط صبح انجام می‌دهید و حالا بخواهید شب هم این کار را انجام دهید.خوب مسلما کار ساده‌ای نیست و کمترین تغییر در شیوه زندگی، مسائل عصبی و روانی زیادی را به همراه دارد که گاهی فرد آن را رها می‌کند.
برای همین است که ما از افراد دارای چاقی مفرط، توقع نداریم که به وزن طبیعی برگردانند بلکه به آنها توصیه می‌کنیم در یک دوره زمانی سعی کنند وزن خود را در یک اندازه مشخص کاهش دهند.
کسانی که مسئله ژنتیک دارند هم خود به 2 دسته تقسیم می‌شوند؛ گروه اول کسانی هستند که یک بیماری نادر دارند و از ابتدای زندگی تعداد سلول‌های چاقی در آنها زیاد است که باید برای آنها سراغ درمان‌های تهاجمی برویم مثل عمل جراحی. اما اکثر افراد اینطور نیستند؛ یعنی زمینه ژنتیک چاقی دارند ولی با رعایت کردن یک سری از عوامل محیطی و تغییر در سبک زندگی می‌توانند چاقی خود را کنترل کنند.
