دستگاه‌های حکومتی باید اطلاعات را به صورت آزاد و سریع در اختیار رسانه قرار دهند

به گزارش شفقنا رسانه، پیشکسوتان مطبوعاتی که در زمانه خود به عنوان چشم و گوش مردم بودند و با اطلاع رسانی‌های دقیق و تحلیل هایشان به مسئولان کمک می‌کردند، باید  در حال حاضر هم با انتقال تجربیات و توصیه های خود به خبرنگاران در خبررسانی و انعکاس واقعیت ها در جامعه یاری رسانند. شفقنا رسانه در نظر دارد به منظور بازخوانی روایت پیشکسوتان از چگونگی فعالیت هایشان در تحریریه ها هر هفته گفت و گویی با یکی از روزنامه نگاران باسابقه داشته باشد و از توصیه های آنان برای کمک به جامعه فعلی مطبوعات و دیگر رسانه ها بهره ببرد.

• روزنامه کیهان یکی از پرتنش‌ترین رسانه‌ها قبل و بعد از انقلاب

منصور سعدی یکی از پیشکسوتان مطبوعاتی است که  از سال ۱۳۴۹ پا به عرصه روزنامه نگاری می گذارد، حدود ۳۲ سال در روزنامه کیهان فعالیت می کند و از سال ۱۳۸۱ وارد روزنامه جام جم می شود که سال ۸۳  پیشنهاد سردبیری صفحه استان های این روزنامه را به او می دهند.  او شروع کار روزنامه نگاری خود را این گونه برای شفقنا رسانه  روایت می کند: در آن دوران یکی از روزنامه های پرتیراژ کشوری، روزنامه کیهان بود از طرفی دیگر عبدالرحمن فرامرزی به عنوان صاحب امتیاز کیهان از اقوام ما بود و  آشنایی بیشتر من و جذب شدنم به سمت روزنامه کیهان از این طریق بود، این عوامل باعث شد که در سال ۴۹ زمانیکه آقای مصباح زاده سردبیر این روزنامه بود، وارد حرفه روزنامه نگاری شوم.

او با اشاره به وضعیت آزادی مطبوعات در روزنامه های قبل از انقلاب می گوید: روزنامه کیهان در سال ۱۳۲۱ تاسیس شد. در خاطرم هست که سرمقاله های  سه روز اول کیهان را وقتی در آرشیو پیدا کردم، متوجه شدم که چقدر مطبوعات دغدغه آزادی و دموکراسی دارند. البته این نکته را هم ذکر کنم که همین محتوا را در روزنامه های بعد از انقلاب هم دیدم و این نشان می دهد که مطبوعات ما از بعد آزادی، پیشرفت آنچنانی نداشتند و  روزنامه ها فضای بازتری را تجربه نکردند. فقط یک دوره را می توان نام برد که  روزنامه ها راحت تر و البته متعهدانه تر کار  کردند و آن اتفاق مربوط به ۱۵ دی سال ۵۷ تا ۲۲ بهمن بود  که حکومت مستقر در کشور وجود نداشت.

سعدی روزنامه کیهان را  یکی از پر تنش ترین روزنامه های کشور قبل و بعد از انقلاب  می داند و با اشاره به جایگاه این روزنامه در بین اقشار تحصیل کرده، توضیح می دهد: در سال ۱۳۳۹  اعتصاب معلم ها برپا شد و عبدالرحمن فرامرزی هم در این مراسم  سخنرانی کرد. بعد از این ماجرا روزنامه کیهان به پوشش اعتصاب معلم ها و مشکلات شان می پرداخت و همین مساله باعث شد تا این روزنامه جایگاهی خاص در بین اقشار فرهیخته جامعه به دست آورد.

• سعی می کردیم مطالب انتقادی را در روزنامه چاپ کنیم

او که سال ها در کیهان کار کرده، وجود افراد تحصیل کرده و تجربه دیده را یکی از عوامل مهم در انتشار متفاوت این روزنامه می داند و می گوید: روزنامه کیهان در دهه ۴۰ دچار  تحولاتی اساسی شد و نوگرایی در آن بیشتر شد. در دهه ۵۰ بسیاری از خبرنگاران این روزنامه  که از دانشجویان دانشکده ارتباطات فارغ تحصیل شدند، باعث تغییرات زیادی در کیهان شدند. این روزنامه  سبک جدیدی پیدا کرد و از لحاظ فرمی به روزنامه های جهانی نزدیک شد. چرا که  دکتر معتمدنژاد و دکتر الهی که از طرف کیهان به خارج از کشور برای تحصیل رفته با سبک روزنامه نگاری نوین آشنا شده بودند و همین در روزنامه بسیار تاثیر گذار بود.

سعدی از دیگر ویژگی های روزنامه کیهان را رویکرد انتقادی می داند و با اشاره به چگونگی انعکاس این رویکرد در روزنامه تعریف می کند: در دهه ۵۰، انجمن شهر، شهرستان و استان را داشتیم که جلسات آن‌ها هفته ای یک بار برگزار می شد و در این جلسات صحبت ها و خبرهای  زیاد  رد و بدل می شد و ممکن بود ۱۰ خبر در این جلسات اعلام شود. طبیعتاً اصول روزنامه نگاری ایجاب می کرد که مثلا از آن ده خبر یکی را که مهم تر است، در روزنامه خود تیتر کنیم. اما ما این ۱۰ خبر را کنار می گذاشتیم و کسی را که بیشتر انتقادی صحبت می کرد به صفحه اول می آوردیم. هر چند هشدارهایی را بابت انتشار همین حرف های انتقادی دریافت می کردیم.

• پیشرفته ترین وسیله ارتباطی سریع ما  تلکس بود

این روزنامه نگار پیشکسوت، سرعت رسانه های امروز را غیر قابل پیش بینی می داند و بیان می کند: کسی تصور نمی کرد روزی برسد که انتشار خبر رسانی به سرعت رسانه های امروز باشد و کل جهان از همه اتفاق ها باخبر شود. در دوره ای که ما کار خبرنگاری می کردیم سرعت اطلاع رسانی خیلی پایین بود و امکاناتی برای تبادل خبر نداشتیم، به همین خاطر «تازگی» ارزش بیشتری در میان ویژگی های خبر داشت. در آن زمان، تحریریه ها عکس را با رادیو فتو می فرستادند و پیشرفته ترین وسیله ارتباطی سریع هم تلکس بود و خبرها را از کشورها و شهرستان  با تلکس(Teleprinter Exchange) و تلفن دریافت می کردیم. خبرنگاری که خبر اختصاصی برای رسانه خود تهیه می کرد تا زمانی که روزنامه اش منتشر می شد، خبرش اختصاصی بود و تازگی داشت.

او تعریف می کند: سرویس شهرستان ها یکی از مهم ترین سرویس های خبری در کیهان بود وضعیت این حوزه خبری  مثل رسانه های امروز نبود که اهمیت بالایی نداشته باشد. بلکه جایگاهش به حدی مهم بود که خبرهای جنگ را به این سرویس داده بودند و ما منبع اصلی در انتشار اخبار جنگ بودیم. البته چون جنگ در شهرستان اتفاق افتاده بود، خبرهای آن را به سرویس شهرستان واگذار کردند. یادم هست در  سال ۶۰ که اوج خبرهای جنگی بود روز جمعه  یکی از خبرنگار غرب کشور در مصاحبه ای که با آقای ترکان استاندارد ایلام داشت، به او از وضعیت نیروهای جنگی در کشور گفته بود و اطلاع داده بود که نیروهای ایرانی تا کجاها پیشروی داشته اند. به محض دریافت این خبر آن را در صفحه یک چاپ کردیم و تا زمانیکه روزنامه منتشر شد، کسی از این خبر مطلع نشد و به همین خاطر خبر بسیار تازه و برای مخاطب شنیدنی و خواندنی بود. حتی یادم هست که تا قبل از انتشار ما، رادیو هم خبری از این مساله را پخش نکرد و بعد از انتشار روزنامه به انعکاس این خبر پرداخت.

• تازگی خبر برای سرویس شهرستان ها اهمیت زیادی داشت

سعدی یکی از مهم ترین تفاوت های حوزه خبری شهرستان ها را در زمانه خود اختصاصی بودن اخبار این حوزه می داند و توضیح می دهد:این سرویس اجازه نمی داد که هیچ خبری را سرویس دیگر در تهران رد کند، یعنی اگر وزیر اقتصاد روزی به یک استان می رفت، خبر آن را باید ما کار می کردیم و اجازه نمی دادیم، سرویس اقتصادی آن را کار کند. از دیگر نکاتی که برای سرویس خبری ما اهمیت داشت استفاده و بهره از خبرنگار خود به عنوان منبع خبری بود و همین باعث می شد به رسانه دیگر برای دریافت و انتشار خبر تکیه نداشته باشیم.

اگرچه این روزنامه نگار پیشکسوت، به حساسیت در اختصاصی بودن اخبار بسیار تاکید می کند، اما در شرایط جدید ایا  با وجود رسانه های آنلاین، شبکه های اجتماعی و حتی شهروند خبرنگاران چنین چیزی امکان دارد؟ او پاسخ می دهد: خب قبول دارم در حال حاضر مطبوعات چاپی و مکتوب از لحاظ زمان انتشارِ خبر عقب افتاده اند به عبارتی نه می توانند با رادیو و تلویزیون رقابت کنند و نه با شبکه های اجتماعی و خبرگزاری ها. به همین خاطر روزنامه ها باید بر روی تفسیر، تحلیل و گزارش بیشتر متمرکز شوند. البته در عین ویژگی خوب سریع بودن ولی یکی از آسیب های رسانه ای ما همین شبکه های اجتماعی هستند. در میان صحبت هایتان به نقش شهروند خبرنگاران در اطلاع رسانی اشاره کردید، اگرچه این مسئله امر اطلاع رسانی سریع را در زمینه مکان ها و موضوعات مغفول فراهم کرده ولی باید توجه داشته باشید که شهروند خبرنگار تعهدی ندارد و ممکن است خبری را در کانال ها و گروه های مجازی منتشر کند و صدق و کذب آن مشخص نیست.

• سواد رسانه ای مخاطب؛ مساله ای مهم برای تشخیص اصالت و صحت خبر

سعدی در میانه صحبت هایش عملکرد رسانه ها را در بحران سیل اخیر یادآور شد و با اشاره به گزارش های مخابره شده از سوی آنان بیان می کند: به همین دلیل من معتقدم در چنین شرایطی بحث سواد رسانه ای مخاطبان رسانه ها مسئله مهمی است تا بتوانند اصالت و صدق و کذب اخبار را تشخیص دهند. رسانه ها هم باید با اطلاع رسانی درست و جامع جلب اعتماد کنند. به عبارتی به مرور زمان عملکردشان به گونه ای باشد که وقتی خبری را تکذیب کردند و به بیان واقعیت آن پرداختند، مخاطب بپذیرد. در همین بحران سیل خبرنگاران ما می توانستند گزارش های خوبی مخابره کنند. البته دکتر نمک دوست به سه خبرنگار اشاره کردند که در جریان اطلاع رسانی بحران نقش مهم و متعهدانه ای ایفا کردند. با توجه به تعداد بالای خبرنگارانمان در رسانه ها انتظار می رفت این آمار به سه نفر محدود نشود و خبرنگاران دیگر هم نقش حرفه ای خود را در این بحران ایفا کنند. در گذشته با وقوع هر بحرانی تعداد زیادی خبرنگار و عکاس در محل حاضر می شدند. حتی از هر روزنامه چند خبرنگار می رفتند و کارها تقسیم می شد مثلا یکی با مردم صحبت می کرد، دیگری با مقامات و … .

• خبرنگار باید همت کند و در میدان خبر حضور داشته باشد

در  بحث اطلاع رسانی بحران یکی از موارد مهم برای این مساله، آموزش رسانه ها به  خبرنگاران برای اطلاع رسانی درست و دقیق است. اما سعدی بخشی از این اطلاع رسانی را بستگی به تلاش خود خبرنگار در شرایط بحرانی می داند و توضیح می دهد: البته بخشی از این مسئله به همت خبرنگار بستگی دارد و فقط آموزش نیست. یعنی خبرنگار همت کند و در محل حادثه حاضر شود و سعی کند با مردم و مسئولان صحبت کند. ولی اینکه خبرنگار بخواهد منفعلانه در منطقه حاضر شود و صرفاً به گفتگو با مسئولان در اتاق مدیریت بحران بپردازد درست نیست. این مسئله به همت خبرنگار، دید او و نگاهش نسبت به رخدادها مربوط می شود. یعنی ممکن است خبرنگاری بر روی آسیب های وارد شده به منطقه متمرکز شود و دیگری به آسیب های اجتماعی بحران، کمبودها، نارسایی ها و … توجه کند. اینکه در گذشته از هر رسانه چند خبرنگار در محل حادثه حاضر می شدند به همین خاطر بود که هرکدام جنبه ها و زوایای مختلف را بررسی می کردند و یک گزارش جامع در روزنامه منتشر می شد.

سعدی در پایان صحبت های خود با اشاره به ساختار رسانه ها، پیشنهاداتی را برای رسانه های رسمی ارائه می دهد تا بتوانند اعتماد مخاطب را جلب کنند. او بیان می کند:ما در رسانه ها با سه وجه روبه رو هستیم. اول تشکیلات حکومتی و دولتی هستند و نیاز است شرایطی را فراهم کنند تا اطلاعات به صورت آزاد و سریع در اختیار مردم قرار بگیرد. به عبارتی شرایط را برای کار خبرنگار فراهم کنند. وجه دوم خود رسانه ها هستند که باید خبر را دقیق، صحیح و با سرعت تهیه کنند و در اختیار مخاطب قرار دهند. وجه سوم خود مخاطبان هستند که باید بیشتر پیگیر خبرهای رسانه های رسمی باشند. البته وجه سوم؛ وظیفه خبرنگاران و رسانه های رسمی را خیلی سنگین می کند و باید اعتماد مخاطبانشان را جلب کنند. اینکه مخاطب به خبر شهروند خبرنگاران و رسانه های غیررسمی مراجعه می کند و خبر را از آن ها می گیرد به این خاطر است که به رسانه های رسمی اعتمادی ندارد و خبرشان را خبر دستکاری شده تلقی می کند.

• دستگاه‌های حاکمیتی شرایط را برای جلب اعتماد دوباره مردم فراهم کنند

این روزنامه نگار باسابقه توضیح می دهد:به همین دلیل رسانه ها وظیفه دارند اخبار صریح، صحیح، درست و دستکاری نشده منتشر کنند و دستگاه های دولتی و حکومتی هم باید شرایط را فراهم کنند تا رسانه های رسمی بتوانند خبر صحیح تهیه و اعتماد مخاطب را جلب کنند. اگرچه در کار رسانه ها خط قرمز هایی وجود دارد و خط قرمز فقط در زمینه مباحث سیاسی و امنیتی نیست بلکه برای یک خبر حادثه هم رسانه ها باید خط قرمزهایی را رعایت کنند، ولی خیلی از مسائل وجود دارد که خط قرمز نیستند و می توان به انتشار آن‌ها پرداخت. بنابراین دستگاه های حکومتی باید با در نظر گرفتن چارچوب ها و خط قرمزها شرایط را برای اطلاع رسانی بهتر رسانه ها و جلب اعتماد مردم فراهم کنند، در غیر این صورت فکر نمی کنم رسانه های رسمی بتوانند در رقابت با رسانه های غیر رسمی پیروز شوند.