قرآن کریم تنها مرجع تبیین عدالت اقتصادی است

سیداحسان خاندوزی، عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، اظهار کرد: در حقیقت تعریف دقیقی از عدالت در قرآن وجود ندارد و بسته به این‌که عدالت چگونه تعریف شود می‌توان استفاده‌های متفاوتی از قرآن کرد. چنان‌چه گروهی عدالت را به معنای نبودن فقر و محرومیت در جامعه بدانند، طبیعتاً این‌ها به قسمت‌هایی از قرآن مراجعه می‌کنند که در باب فقر و محرومیت اجتماعی و ... صحبت کرده است.

وی در ادامه افزود: کسانی که این نگاه را دارند، نیازمندان، محرومین و بازتوزیع اموال از ثروتمندان به فقرا و به طور کلی آموزه‌های قرآنی را صرفاً از جهت خمس و زکات و صدقات دنبال خواهند کرد. چنانچه گروهی عدالت را به این شکل تعریف کنند که همه افراد جامعه باید در برابر قانون برابر باشند و این برابری را به معنای عدالت در نظر بگیرند، با مراجعه به قرآن اقتضاها و آموزه‌های متفاوتی را در می‌یابند.

خاندوزی با اشاره به این‌که، بسته به نوع نگاهی که به بیکرانگی دریای آموزه‌های قرآنی انداخته شود، ماهی‌های متفاتی از آموزه‌های قرآن صید می‌شود، اظهار کرد: بر این اساس ما باید سعی کنیم بهترین و جامع‌ترین مبنایی را که برای عدالت وجود دارد، درک کرده و از آن زاویه پیگیر استخراج مفهوم واقعی عدالت از دل قرآن کریم باشیم و تنها در این صورت بیشترین دستاورد ممکن به دست می‌آید.

عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به این‌که، پاسخ به این سؤال که معیارها و موازین عدالت کدامند، نیازمند مجموعه‌ای وسیع از مطالعات و پژوهش‌ها است، خاطرنشان کرد: هر کدام از اندیشمندان قدیم و جدید بر اساس تئوری‌های خود معیارها و موازین متفاوتی ارائه داده‌اند و به همین دلیل ارزیابی‌های آن‌ها از موازین عدالت متفاوت شده است. اما آنچه که مسلم است، این است که مرجع اصلی تبیین مفهوم عدالت خود قرآن است و بس.

وی افزود: چیزی که به عنوان مبنای اصلی تعریف عدالت می‌توان در نظر گرفت، بحث حق است. از حکمای نامی نیز نقل شده که عدالت در واقع عطا و ایفای حق توسط هر صاحب حقی است، به آن معنا که هر صاحب حقی به حق خودش برسد و از سوی دیگر باید مسئله اصلی عدالت در اذهان ما بدین شکل باشد که چقدر حقوق افراد در جامعه رعایت می‌شود.

وی با اشاره به این‌که اگر از نظرگاه حق به موضوع عدالت نگریسته شود، مواضع وسیعی از تعریف عدالت در راستای مراعات حقوق را می‌تواند در کنار سایر تعاریف عدالت، در دل خود جای دهد، افزود: هر چند برخی تعاریفی که از عدالت شده، جوابگو نیست، اما به نظر می‌رسد در مقایسه با سایر تعاریف رجوع به مبحث حقوق، بیشتر در آن مطرح است.

این عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس اظهار کرد: از جمله نتایج این مباحث این است که اگر بخواهیم وضعیت عدالت اقتصادی را در جامعه دریابیم، باید در وهله اول به قرآن کریم رجوع کنیم و سپس حقوق اقتصادی را که در قرآن، برای یک فرد، یک خانواده، جامعه و حکومت، تشریح شده است، شناسایی کنیم و در آخر با دستاورد قرآنی بسنجیم که در حال حاضر وضعیت عدالت اقتصادی در جامعه چگونه است.

وی با اشاره به تبیین جایگاه حق در مفهوم عدالت اظهار کرد: وقتی به صورت خیلی ساده صحبت از عدالت اجتماعی می‌شود، باید به این موضوع توجه کرد که قرآن کریم کتابی در ردیف سایر کتاب‌های علمی متعارف نیست، بلکه قرآن مقصود و منظور خود را با استفاده از بیان‌های مختلف در سطوح و لایه‌های پیچیده و متعددی ارائه کرده است، که لازم است صاحبان اندیشه تلاش کنند از دیدگاه‌های آن استفاده کنند.

وی همچنین با اشاره به اشکال دیگر عدالت اجتماعی افزود: اگر بخواهیم بحث عدالت سیاسی را در جامعه تبیین کنیم، باز هم در مرحله اول بایستی به قرآن کریم مراجعه کرده تا دریابیم چه مواردی برای حقوق سیاسی توده مردم و حاکمان و ائمه جامعه تعریف شده است، بعد از آن است که هر چقدر این حقوق در سطح جامعه بیشتر رعایت شده باشد، می‌توان ادعا کرد که به عدالت سیاسی نزدیک‌تر شده‌ایم.

خاندوزی ادامه داد: به همین ترتیب لازم است حقوق قضایی را براساس معیارها و موازین قرآن بسنجیم تا مشخص شود وضعیت امروز ما چقدر با سطح آرمانی عدالت فاصله دارد. نتیجه این بحث این است که برای سنجش وضعیت فعلی عدالت اقتصادی و حتی سیاسی و قضایی و ... ابتدا باید به قرآن رجوع کرد تا حقوق مربوط به این موضوعات مشخص شود و سپس بر مبنای موازین قرآن و سنت، قضاوت لازم را صورت دهیم.