اما آنچه در این میان باید بدان توجه کرد، بروز انحراف در برخی از خیزش‌های مردمی اخیر است؛ مسئله‌ای که به‌خودی خود واجد اهمیت و اصالت فراوانی است، از این جهت که موج بیداری اسلامی هم به لحاظ ماهیت و هم به لحاظ محتوا در قیاس با خیزش‌های مردمی که مطالبات اقتصادی محور اصلی آنهاست از اصالت بیشتری برخوردار است.
در این نوشتار سعی می‌کنیم به بررسی عوامل مؤثر در انحراف این بیداری عظیم بپردازیم؛ عواملی که مسلما بسیاری از آنها به‌گونه‌ای هدفمند توسط دولت‌هایی که از این قیام‌های مردمی متضرر خواهند شد طراحی شده‌اند تا اینکه این انقلاب‌هایی که واجد ماهیت اسلامی هستند را به سمت و سویی سوق دهند که به لحاظ محتوا و رویکرد فاصله‌ای فراوان با مبانی اصیل و ناب اسلامی داشته باشند، این انقلاب‌ها را به نفع خود مصادره کنند و نهایتا تنها تعویض مهره‌های سرسپرده دستاورد خون‌هایی باشد که پای این نهال‌ها جاری شدند. از این‌رو شناخت و مقابله با موانع و انحرافاتی که این انقلاب‌های مردمی را تهدید می‌کند به میزان شکل‌گیری این خیزش‌ها حائز اهمیت است. با علم به اینکه مطالعه این پدیده و بررسی و تجزیه و تحلیل آن از مدت‌ها پیش در دستور کار قدرت‌هایی قرار گرفته که از آن احساس بیم و هراس داشته‌اند و برای فهم و شناسایی بیداری اسلامی و یافتن راه‌های مقابله و انهدام یا به انزوا کشاندن این موج تلاش‌های گسترده‌ای را شروع کرده‌اند.
همان‌گونه که در همان سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز کشورهای سلطه‌گر به موضع‌گیری و مقابله علیه انقلاب پرداخته و راه مقابله با آن را در پیش گرفتند و قصد به انحراف کشاندن خواست عمومی مردم ایران را داشتند. معمار انقلاب اسلامی ایران در آن دوران با درایت فراوان به اهمیت این مسئله واقف بودند و مهم‌ترین عواملی که ممکن بود خواست مردم ایران را از مسیر حقیقی خود که همانا آموزه‌ها و مفاهیم ناب اسلامی است منحرف کند بازشناختند. از این رو در کلام امام خمینی ( ره ) مهم‌ترین موانع بیداری اسلامی را می‌توان اینگونه استنباط کرد:
1- تحریف کردن مفاهیم ناب اسلامی
در جوامع اسلامی‌ای که از مفاهیم ناب و اصیل اسلامی و دچار دگرگونی می‌گردد این مکتب به آرامی دچار انحراف می‌گردد، علاوه بر این تمایلات فرقه‌ای و الهام گرفتن از فرهنگ غیراسلامی و جهان بینی غربی، آرمان‌های اسلامی را به انزوا کشانده و از کارآمدی آن می‌کاهد.1
2- حکام کشورهای اسلامی
وجود حاکمانی که استقرار اسلام ناب و اصیل را سدی بر سر راه وصول به منافع شخصی خود می‌دانند به‌خودی خود مانعی عظیم فراروی نهضت بیداری و معنویت‌گرایی اسلامی خواهند بود.2
3- تفرقه
تفرقه یکی از ابزارهای کهنه و در عین حال سودمند دول غربی و کشورهای وابسته اسلامی بوده که در طول تاریخ سودهای زیادی به آنان رسانده است. آنان به‌علت عدم‌درک صحیح از اسلام و به کار نبستن احکام نورانی اسلام در حل مشکلات مسلمانان، به طرق مختلف درصدد ایجاد تفرقه بین امت اسلامی و بالاخص شیعه و سنی بوده‌اند. حضرت امام ( ره) برای ایجاد اتحاد در جهان اسلام و دوری گزیدن مسلمانان از این دام می‌فرمایند:
دولت‌های ناپاکی که به ایجاد اختلاف میان شیعه و سنی می‌پردازند درصدد محدود کردن تأثیر انقلاب اسلامی و جلوگیری از گسترش آثار آن در مناطق سنی مذهبی و هم بخش‌های نفت خیز آن و هم کشورهای در حال نبرد با اسرائیل بوده است. 3
4- تحجر مقدس‌مآب‌ها
این عده با تظاهر به تعبد و زهد که از ویژگی‌های این گروه است، بزرگ‌ترین ضربه را در طول تاریخ به پیکره دین وارد کرده‌اند؛ نمونه بزرگ این گروه را مارقین در زمان حکومت علی(ع) تشکیل می‌دادند. چهره‌های آراسته و متظاهر به دیانت و زهد که ضربه‌ای به پیکر عدل گستر حکومت علی(ع) وارد آوردند. خطر این گروه را نباید کوچک شمرد، اینان به راحتی ابزار دست دشمنان اسلام واقع می‌شوند. بزرگ‌ترین ضربه‌ها را اسلام در طول تاریخ حیات خود، از این مقدس نماها خورده است، اینان زود فریب می‌خورند و زود تحریک می‌شوند. و شایعه را به آسانی قبول می‌کنند و پس از آن احساس تکلیف می‌کنند. 4
5- روشنفکرنماها
معیار روشنفکری را در پیروی از داده‌های غربی می‌دانند و جامعه اسلامی را برای رسیدن به سعادت، از فرق سر تا نوک پا غربی می‌دانند و به‌صورت آشکار به آن توصیه می‌کنند و بی‌تفاوتی نسبت به اسلام، غربگرایی، خودباختگی، بی‌اطلاعی از حقیقت اسلام و بریدن از مردم از جمله خصوصیات آنان است.
همان‌گونه که تحجر و جمود از دیدگاه امام مانع بیداری است، دلبستگی به شرق و غرب و خودباختگی در برابر آنان، ملت‌ها را از نزدیک شدن به اسلام بازمی‌دارد... . امروز زمانی است که ملت‌ها چراغ راه روشنفکرانشان شوند و آنان را از خودباختگی و زبونی در مقابل شرق و غرب نجات دهند که امروز روز حرکت ملت‌هاست. 5
مقام معظم رهبری نیز به محور‌های مهم و حساسی درباره عوامل تهدید‌کننده جریان بیداری اسلامی به خوبی و با ظرافت هر چه تمام‌تر اشاره کرده‌اند. به عقیده ایشان یکی از ویژگی‌های اجتناب‌ناپذیر دگرگونی در ساختار حکومت و شرایط پس از پیروزی انقلاب، مسئله برکناری و فرار افراد وابسته و سرسپرده به رژیم گذشته از کادر اداره حکومت و جایگزینی افراد انقلابی و جدید است. رخدادی که در این میان، احتمال وقوع آن بسیار زیاد است، نفوذ افراد و شخصیت‌های ضعیف‌اراده و سازشکار به درون کادر رهبری جدید و ایفای نقش در ادامه روند اداره حکومت‌های نوپاست.
اگر تمامی خیزش‌های مردمی قرون گذشته را از نظر بگذرانیم به این حقیقت واصل خواهیم شد که این گروه از افراد متمایل به اراده دشمن با ضربات هولناکی که به پیکره انقلاب‌ها وارد کردند زمینه‌های انحراف و شکست آن خیزش‌ها را فراهم کردند.
مسئله دیگر توجه به مهربانی دروغین و حیله‌گرانه دشمن به رهبران انقلاب‌هاست. رهبر انقلاب در این زمینه آشکارا اشاره کردند، آنچه هم‌اکنون بیداری اسلامی را تهدید می‌کند، گلوله‌هایی نیست که به سمت مردم شلیک می‌شود، بلکه لبخند‌هایی است که در محافل و مجالس دیپلماتیک به رهبران بیداری اسلامی تحویل داده می‌شود و از این طریق تلاش می‌کنند خود را از حامیان و مدافعین انقلاب‌ها نشان دهند تا از این راه، منافع خود را در این کشور‌ها محافظت کرده و به عبارت بهتر، سر دیگری بر این بدن قرار دهند؛ سری که باز هم پشت میز مذاکره بنشیند و قرارداد‌های ننگین گذشته را تأیید و امضا کند.
نکته دیگری که مقام معظم رهبری از آن به‌عنوان یکی دیگر از عواملی که خیزش‌های اسلامی و مردمی را تهدید کرده و زمینه‌های انحراف آن را فراهم می‌آورد، یاد کردند، موضوع پیشنهاد مدل‌های حکومتی و قانون اساسی از سوی دولتمردان غربی است که زمینه‌های وابستگی‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به غرب را فراهم می‌کند.
حسن حسن‌زاده - کارشناسی ارشد فلسفه
1- صحیفه‌نور 12/10/61
2- صحیفه نور، 12/278
3- صحیفه امام، ج 21، ص 91
4- صحیفه امام، ج 21، ص 78
5- پیام امام به زائران بیت‌الله‌الحرام، 21/6/59
