در تازه‌ترین گزارش از گنبد تاریخی سلطانیه زنجان سقف رواق این اثر جهانی به‌دلیل رطوبت بارندگیهای اخیر، پررنگ‌تر شده و متخصصان میراث فرهنگی را نگران کرده است. کارشناسان مرمت نیز نسبت به وضعیت موجود در این اثر جهانی شده ایران ابراز نگرانی می‌کنند. براساس آنچه اخیرا از وضعیت گنبد سلطانیه زنجان منتشر شده است، سقف این گنبد تاریخی به‌دلیل نفوذ رطوبت در آن شوره بسته و رطوبت به درون بنا راه یافته است.
این خبر را خبرگزاری میراث فرهنگی منتشر کرده و تأکید کرده است که شروع زمستان همزمان با افزایش معضلات در بخش میراث فرهنگی و بناهای تاریخی کشور است. در تصاویر جدید منتشر شده از گنبد سلطانیه زنجان نیز نفوذ رطوبت در این بنا قابل مشاهده است. مسئولان سازمان میراث فرهنگی ولی اعلام می‌کنند که نفوذ رطوبت به این بنای جهانی شده ایران به‌صورت کنترل‌شده است.
جدای از نفوذ رطوبت در بنای تاریخی سلطانیه زنجان، خبرگزاری میراث فرهنگی از رشد تعداد یادگاری‌نویسی‌ها بر دیوارها و بدنه گنبد سلطانیه خبر داده است. گنبد سلطانیه زنجان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی- اسلامی است که براساس گزارش‌ها، در خارج از کشور نیز شناخته شده است. گنبد سلطانیه زنجان در بیست‌ونهمین اجلاس عمومی جهانی سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی بشر جای گرفت.
سعید فلاح‌فر، کارشناس پیشکسوت حوزه مرمت آثار تاریخی کشور در رابطه با روند و چگونگی مرمت اثر جهانی گنبد سلطانیه به خبرگزاری میراث فرهنگی گفته است که اگرچه با موضوع عامیانه کندی عملیات مرمت موافق نیست ولی نمی‌تواند کندی عملیات مرمتی سلطانیه را نسبت به دوره‌های گذشته نادیده بگیرد. به گفته فلاح‌فر، پانسمانی که در دوره مرمت تیم ایتالیایی انجام شده بود، سال‌ها پیش باز شد، اما همچنان عوارض رطوبت‌های نزولی در گنبد سلطانیه غم‌انگیز است.
براساس آنچه کارشناسان میراث فرهنگی اعلام می‌کنند، شوره زدن و نم‌زدگی‌های موجود در سقف رواق گنبد سلطانیه ناشی از بارندگیهای اخیر در زنجان و نفوذ رطوبت به این بنای تاریخی است. فلاح‌فر می‌گوید: میزان تغییر رنگ آجرها و گچبری آسیب‌دیده زیر سقف گنبد سلطانیه زنجان حکایت از خطر بالقوه و بالفعل ناشی از نفوذ رطوبت دارد.
گنبد سلطانیه زنجان بنایی تاریخی است که پس از سال‌ها توقف در روند ثبت آثار کشور در فهرست جهانی یونسکو، با تلاش‌های زیاد در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید. قرار بود با برگزاری یک سمینار تخصصی و استقبال از تمامی رویکردهای علمی و انتقادی در موضوع گنبد سلطانیه، این گنبد تبدیل به کارگاه و پایگاه الگو شود و نمونه‌ای از توان علمی حفاظت و مرمت ایران در سطح جهان باشد.
براساس آنچه سعید فلاح‌فر کارشناس پیشکسوت مرمت بناهای تاریخی در ایران می‌گوید، گنبد سلطانیه زنجان روزگاری محل مطالعه و فعالیت تعداد بسیاری از مرمتگران خبره و محل آموزش دانشجویان علاقه‌مند به رشته مرمت آثار تاریخی و میراث فرهنگی بود اما اکنون نه‌تنها از آن هیجان گذشته در گنبد جهانی‌شده سلطانیه خبری نیست که این گنبد بسیار مهجور مانده است.
بــراســاس گزارش خبــرگزاری میراث‌فرهنگی، هم‌اکنون محوطه‌سازی در گنبد سلطانیه با شتاب و رویکرد گردشگری انجام می‌شود و باستان‌‌شناس‌ها و حفاظت‌کنندگان این محوطه انتقاداتی به روند غیرعلمی حفاری‌ها و حفاظت خطوط باستان‌‌شناسی این اثر تاریخی ثبت جهانی‌شده کشور دارند.
فلاح‌فر می‌گوید: شاید یادگاری‌نویسی بر دیواره‌های داخلی بنا به‌نظر آسیبی سطحی باشد، اما به وضوح نشان می‌دهد که عزم جدی برای حفاظت دقیق و نگهداشت گنبد سلطانیه وجود ندارد. براساس گفته‌های این پیشکسوت مرمت آثار تاریخی کشور که چند روز پیش بازدیدی از بنای تاریخی گنبد سلطانیه زنجان داشته است، غیراز بلیت‌فروش، نگهبان در ورودی و فروشنده صنایع‌دستی، فرد دیگری در این بنای تاریخی حضور نداشته است که به سؤالات بازدیدکنندگان پاسخ بدهد.
فلاح‌فر می‌افزاید: غیراز این موضوع از میان همین افراد نیز هیچ فردی به استفاده از فلاش عکاسی در تصویربرداری از بنا اعتراض نمی‌کرد. به‌گفته وی، به‌نظر می‌رسد تنها نصب کاشی‌های بیرونی گنبد سلطانیه خواسته‌های شعاری و تبلیغاتی مدیران میراث را برآورده کرده و آنها حتی نگران چندین‌ماه حقوق معوقه پرسنل این بنای جهانی‌شده کشور نیز نیستند و این وضعیت، مناسب بنایی نیست که در فهرست آثار جهانی قرار دارد.
به روایت یونسکو
سایت جهانی یونسکو در معرفی گنبد سلطانیه زنجان که در سال 2005میلادی به فهرست میراث‌جهانی بشر افزوده شد آورده است: گنبد سلطانیه زنجان مقبره اولجایتو از حاکمان مغول در پایتخت حکومت ایلخانیان در ایران است. این بنا توسط مغول‌ها ساخته شد و در واقع یکی از نمونه‌های برجسته از دستاوردهای معماری ایرانی و نشانی از یک اثر تاریخی کلیدی در توسعه معماری اسلامی است. ساختمان هشت ضلعی بنای سلطانیه زنجان با گنبد 50متری پوشش داده شده که نمای بیرونی گنبد آن از سفال آبی فیروزه‌ای پوشیده شده و توسط هشت مناره بلند و باریک نیز تاجگذاری شده است. گنبد سلطانیه زنجان همچنین قدیمی‌ترین گنبد دو‌پوسته در ایران است. تزئینات داخلی مقبره اولجایتو نیز برجسته و به‌گفته کارشناسان، یادآور بنای تاج محل در هندوستان است.
براساس آنچه در سایت یونسکو آمده است، ارغون‌خان چهارمین حاکم مغول در ایران، به‌دلیل برخورداری سلطانیه از شکارگاه خوب و مراتع غنی برای پرورش اسب تصمیم به ساخت یک اقامتگاه تابستانی در سلطانیه می‌گیرد. اولجایتو که بعدها به سلطان محمد خدابنده شهرت یافت در سال703ه.ق به قدرت رسید و سلطانیه را پایتخت ایلخانی کرد. بدین‌ترتیب هم‌طراز با تبریز، سلطانیه نیز مرکز تجارت عمده در مسیر بین آسیا و اروپا شد.
گنبد سلطانیه را محل دفن اولجایتو نیز دانسته‌اند. تزئینات و نحوه ساخت این مقبره نقطه عطفی در معماری آن دوران بود؛ به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورد که از معماری سلجوقی منفک شد. ساخت این گنبد در سال۷۰۲ هجری قمری به دستور اولجایتو در شهر سلطانیه، پایتخت آن زمان ایلخانیان آغاز شد و در سال۷۱۲ هجری قمری به اتمام رسید. دالان‌های تودرتویی در سردابه بنا وجود دارد که حدس زده می‌شود برای اجرای مراسم خاصی به‌کار می‌رفته است.
