همشهری آنلاین: استان همدان با مساحتی بیش از ۱۹ هزار کیلومتر متر مربع در غرب ایران قرار گرفته است


استان همدان از شمال به زنجان، از جنوب به لرستان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به کرمانشاه و بخشی از استان کردستان محدود می شود. همدان منطقه‌ای کوهستانی است و کوه الوند با ۳ هزار ۵۷۴ متر ارتفاع از مهمترین ارتفاعات این منطقه به حساب می‌آید.

استان همدان از نعمت رودخانه و چشمه سارهای فراوان بهره مند می باشد که مهمترین آنها رودخانه گاماسیاب نام دارد که یکی از بلندترین رودخانه های کشور محسوب می گردد که از دره های جنوبی کوه الوند و سراب گاماسیاب سرچشمه گرفته و تا باتلاقهای هورالعظیم در استان خوزستان پیش می رود.

  دریاها و دریاچه‌های ایران / خلیج فارس / جزایر ایرانی خلیج فارس / تنگه هرمز / رودخانه‌های ایران / کوه‌های ایران / کویرهای ایرانپارک‌های ملی ایرانآبشارهای ایران / جنگل‌های ایران / غارهای ایران / تالاب‌های ایران / قنات‌های ایران / آبگرم‌های ایران /

  آثار تاریخی ایران / جاذبه‌های گردشگری ایران / نقاط دیدنی ایران / نخستین‌های ایران / روستاهای ایران / سوغاتی‌های چهارگوشه ایران / غذاهای سنتی و محلی چهارگوشه ایران /

  خانه‌های قدیمی و تاریخی ایران /   باغ‌های گردشگری‌ ایران / قلعه‌های ایران / پل‌های ایران / بقعه‌های ایران / کاروانسراهای ایران / آتشکده‌های ایران / برج‌های تاریخی ایرانبازارهای قدیمی ایران / گنبدها ایران / موزه‌های ایرانمساجد ایران / کلیساهای تاریخی ایران / تپه‌های باستانی ایران / مناره و میل‌های ایران / آرامگاه‌های ایرانآب‌انبارهای ایران / ارگ‌های تاریخی / کبوترخانه / حمام‌های قدیمی / آبگرم‌های ایران /

  بازار همدان / روش تهیه آش اماج - غذای محلی استان همدان / روستای ورکانه - همدان / قلعه اربابی یا مهری خانم - همدان / گنبد علویان - همدان / آبشار گنج‌نامه / کتیبه‌های گنجنامه / غار علیصدر / بقعه استر و مردخای / شیر سنگی - همدان /

 جاذبه‌های گردشگری ملایر / مسجد عاشورا - ملایر / تپه گونسپان یا پاتپه - ملایر / بازار قدیمی ملایر / محوطه تاریخی نوشیجان - ملایر / خانه تاریخی لطفعلیان - ملایر / خانه قدیمی منصوری - ملایر / برج آرامگاه بابا حسین - ملایر / شهر پنهان یا زیرزمینی سامن - ملایر /

استان همدان دارای زمستانهای سرد و پر برف و تابستانهای معتدل می باشد. و شهرهای بزرگ آن عبارتند از: همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، کبودرآهنگ، اسدآباد، بهار، سامن، سرکان، قروه در جزین، لالجین و مریانج. شهر پر جاذبه و دیدنی، تاریخی و توریستی همدان قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و هرودت مورخ معروف یونانی مبنای این شهر را به دیااکو، نخستین شهریار ماد نسبت می‌دهد. 

در آن زمان همدان را به نام هگمتانه(محل اجتماع) و سپس اکباتان می‌نامیدند. در سال ۵۵۰ ق. م این شهر به دست کوروش، پادشاه هخامنشی به تصرف در آمد و در دوران هخامنشی، اسکندر، اشکانیان و ساسانیان از شهر همدان به عنوان پایتخت تابستانی استفاده می کردند.

در دهه دوم هجرت و پس از فتح نهاوند، مردم استان به دین مبین اسلام تشرف پیدا کردند.

همدان از نظر محصولات کشاورزی به ویژه گندم ,چغندرقند، سیب زمینی، سیر وهمچنین میوه هایی که در باغهای دامنه الوند تولید می شود و همچنین از نظر دامپروری شهرت داشته و از نظر صنایع دستی به ویژه از نظر صنایع چرمسازی، قالیبافی و گلیم بافی و به ویژه  با توجه به وجود شهر لالجین به عنوان قطب سفالسازی و سرامیک کشور محسوب می شود. 

در حال حاضر استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی به عنوان پنجمین شهر فرهنگی و توریستی کشور شناخته شده و از نظر علمی نیز با وجود مراکز دانشگاهی بوعلی سینا، آزاد اسلامی، پیام نور و پزشکی و غیره به عنوان یکی از قطب‌های دانشگاهی کشور شناخته شده است.

از جمله اماکن تاریخی مهم کتیبه های گنجنامه، تپه های تاریخی هگمتانه و مصلی، آرامگاه های ابن سینا و باباطاهر، گنبد علویان، برج قربان، مجسمه شیر سنگی، آرامگاه استرومردخای و غیره می توان نام برد. از مناظر بدیع و طبیعی و دیدنی نیز می توان از غار زیبای علیصدر، آبشار گنجنامه، باغهای مصفای دامنه الوند به ویژه دره عباس آباد و دره مراد بیگ,تپه عباس آباد، سد اکباتان و پارک مردم می توان سخن به میان آوررد.

از آنجا که همدان شهر علم و ایمان بوده و به عنوان دارالمومنین شهرت دارد دارای مشاهیر و علمای بزرگی است که از جمله می توان از آیت الله شوندی، معصومی همدانی، بهاری، نجفی، تالهی و خوانساری عندلیب زاده و از جمله علمایی که در قید حیات هستند از حضرت آیت الله نوری همدانی، صابری همدانی و موسوی همدانی نام برد، دانشمندانی همچون ابن سینا، شاعرانی همچون باباطاهر، محتشم کاشانی، شیخ فخرالدین عراقی، میرزاده عشقی، عارف قزوینی، مفتون همدانی، غبار و غمام همدانی و مشاهیری همچون عین القضات همدانی در این شهر رشد و نمو کرده‌اند عالمان شهیدی همچون شهید محراب حضرت آیت الله مدنی مدتی طولانی از زندگانی خود را در این شهر سکونت داشته و یا همچون شهید مفتح و شهید قدوسی در این استان تولد یافته و رشد و نمو یافته‌اند.

از زیارتگاههای فراوان آن می توان از امامزاده عبدالله، امامزاده کوه، امامزاده یحیی و امامزاده حسین را نام برد. از ویژگی‌های این شهر زیبا نقشه شهر می‌باشد که توسط مهندسان آلمانی طراحی شده و به نقشه شعاعی معروف است که شش خیابان اصلی بطور موازی به میدان اصلی شهر وصل شده و بلوارها بصورت رینگ‌های اول و دوم آنها را منقطع کرده که در نوع خودکم نظیر است و در ابتدای هر خیابان اصلی دو گنبد نقره‌ای رنگ به تعداد ۱۲ گنبد بنام هر امام معصوم(ع) تعبیه شده است که نشانگر مذهبی بودن و شیعی بودن این شهر از دیرباز می باشد.

حیات وحش و شکارگاه‌ها

سراسر استان همدان به دلیل مرتفع و کوهستانی بودن از زیستگاههای انواع حیات وحش بزرگ و کوچک محسوب می‌شود که وحوشی از قبیل : کل، بز، قوچ، میش، روباه، راسو، خرسِ قهوه ای، کبکِ معمولی و انواع دیگر پرندگان را در خود جای داده است. زیستگاه‌های حیات وحش استان چه در ارتفاعات و چه در جلگه و حواشی تالاب جزو مناطق حفاظت شده اند و شکار در آنها کلا ممنوع است. 

شهر همدان

بنای شهر همدان را به دیا آکو پادشاه ماد ها که در حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح زندگی می کرده نسبت می‌دهند.

هرودت در کتابی گفته است که پادشاه ماد این محل را که اکباتان و هگمتانه نامیده می شد به پایتختی برگزید. گویا در کتیبه تیکلات پالاسر اول(پادشاه آشور) که مربوط به یازده قرن قبل از میلاد است نام آنادانا یا همدانا نوشته شده است. کلمه هگمتانه که یک کلمه ایرانی است به معنی محل اجتماع و کلمه عیلامی هل مته نه به معنی سرزمین مادها است. 

شهر همدان در زمان فرمانروایی بخت النصر (بنوکد نصَّر) ویران شد و بعدها در زمان داریوش بزرگ و بدستور وی مرمت گردید. در زمان اشکانیان، که تیسفون پایتخت کشور ایران بود همدان اقامتگاه تابستانی شاهان اشکانی گردید و بعد از آنها ساسانیان نیز قصر های تابستانی خود را در این منطقه بنا نهادند خرابه های باروی قلعه اشکانی بر فراز تپه مصلی و مجسمه شیر سنگی متعلق به یکی از دروازه های همدان از آثار دوره ساسانیان است.

در سال ۲۳ هجری قمری که جنگ نهاوند روی داد همدان به تصرف اعراب درآمد و از آن زمان به بعد گاهی کانون آبادی و ثروت و گاهی هم درگیر غارت و چپاول و فقر و تنگدستی بوده است. همدان در زمان ۳۱۹ هجری قمری و در دوران حکومت دیلمیان  لطمات فراوانی دید. در قرن ششم هجری سلجوقیان مرکز خود را از بغداد به این شهر منتقل کردند و مدت پنجاه سال این شهر پایتخت سلجوقیان بود. و در این زمان در حمله وحشیانه مغول ها این شهر به ویرانه ای مبدل شد.

بایدوخان مغول پس از تاج گذاری در این شهر آن را باز پیرایی و باز سازی نمود. اما این شهر همواره مورد تاخت و تاز و هجوم امرا و سلاطین بود و این بار نوبت سلسله تیموریان بود که این شهر را ویران نمایند. در زمان سلسله صفویه این شهر از نعمت آبادانی بهره مند شد.

پس از انقراض سلسله صفویه این شهر به تصرف احمد شاه عثمانی در آمد که پس از شش سال توسط نادر شاه افشار باز پس گرفته شد. البته این شهر بعد از این هم بارها مورد تاخت و تاز و تسلط اقوام مختلف قرار گرفته تا اینکه در تاریخ ۱۱۴۵ هجری قمری کاملا به ایران الحاق گردید. شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسیر راه های اصلی منطقه غرب ایران درقرن های اخیر همواره از نظر بازرگانی مورد توجه بوده است. همچنین این شهر در مسیر جاده ابریشم قرارداشته است.

مراکز دیدنی

  • کاخ هگمتانه، آرامگاه‌بوعلی، آرامگاه‌باباطاهر، آرامگاه استر، گنبدعلویان، قبراسکندر، آرامگاه عارف، عین‌القضات‌، برخ قربان، خانه شهبازیان، شیر سنگی، عمارت باغ نظر، سرای قلمدانی، تلسکوپ همدان، میدان امام، قلعه دختر، تپه هگمتانه، تپه پیسا، تپه مصلی، تپه حاج عنایت، حمام امیرافخم، پل شکسته، کاروانسرای گلشن، پل جهان آباد، کتیبه گنج نامه، مقبره استرومردخای، کلیسای پروتستان

جاذبه‌های طبیعی

  • پیست اسکی، آبشارگنجنامه، رودخانه قره چای، غار هیزج، غار بگلیجه، غار قلعه جوق، غارآق قایا، غار قوری قلعه، دره زینا، دوزخ دره، دریاچه پشت سداکباتان، مسجدجامع همدان، مسجد علویان، مسجد شورین، مسجد هگمتانه، امامزاده خضر، امامزاده هود، امامزاده محسن، امامزاده حسین، امامزاده علی، امامزاده عبدالله، امامزاده یحیی، امامزاده محمد، امامزاده ضیاءآباد، مقبره استرومردخای، کلیسای پروتستان، کلیسای رافائیل 

اسد آباد

اسدآباد از دوران و روزگاران بسیار قدیم آباد بوده و احتمالا همان آدراپانا است که ایسیدوروس خاراکسی جغرافی‌دان یونانی که در حدود سده اول پیش از میلاد می‌زیسته از آن نام برده است. در فاصله سد فرنگی اسدآباد بنای عظیمی از دوره ساسانیان بوده است که اعراب آن را مطبخ کسری می خواندند. به گمان عده ای زادگاه سیدجمال‌الدین ‌اسدآبادی این شهر می باشد.

این شهر در فاصله ۳۰۵ کیلومتری جنوب غربی تهران و ۳۶ کیلومتری غرب همدان و به ارتفاع ۱۵۹۵ متر از سطح دریا می باشد و بر سر راه همدان به کرمانشاه در پای جنوبی گردنه اسدآباد قرار گرفته است. شهرستان اسد آباد  در گستره ای به مساحت ۱۱۹۵ کیلومتر مربع، ۱/۶ درصد از وسعت  استان را تشکیل می دهد.

این شهرستان بر اساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۷ دارای یک نقطه شهری و یک بخش و شش دهستان به نام‌های چهار دولی، سید جمال‌الدین، دربندرود، پیرسلیمان، جلگه و . . می باشد. شهرستان اسدآباد از شمال به شهرستان قروه در استان کرمانشاه از شمال خاوری و خاور به شهرستان بهار از جنوب خاوری به شهر تویسرکان، از جنوب به شهرستان نهاوند، و از غرب به شهرستان‌های کرمانشاه و سنقر محدود است.

پیرامون شهرستان اسدآباد را کوههای نسبتاٌ مرتفعی فرا گرفته که بلندترین آنها کوهستان الوند غربی به ارتفاع ۲۹۳۹ متر و کوه المو قولاخ به ارتفاع ۲۹۴۶ متر است ناحیه مرکزی شهرستان مزبور را دشت همواری فرا گرفته که بوسیله رودخانه قره چای زه کشی می‌گردد.

از نظر اقلیمی دارای آب و هوای نیمه سرد بوده میانگین بارندگی در طی دوره پنج ساله معادل ۵/۴۰۳ میلیمتر می‌باشد. متوسط درجه حرارت سالانه طی  همین دوره ۸/۱۰ درجه سانتیگراد بوده است. بر اساس آخرین نتایج سر شماری جمعیت این شهرستان ۱۱۰۰۷۷ نفر بوده است که ۶/۶ درصد جمعیت استان را تشکیل داده است. 

مراکز دیدنی

  • آب انبارشاه عباس، یادبود سید جمال، حمام گلستان، کتیبه آقاجان بلاغی، سنگ ‌نوشته ‌مسجدجامع، تالاب پیرسلیمان، مسجدسلطانی

بهار

شهرستان بهار در شمال غرب همدان واقع شده و از شمال به شهرستان کبودر آهنگ از شرق به همدان. از جنوب به شهرستانهای همدان و تویسرکان و از غرب به اسد آباد و قروه کردستان محدود می‌گردد.

شهرستان بهار با مساحت۱۳۲۹ کیلو متر مربع شامل سه شهر بهار. لالجین و صالح آباد به مرکزیت شهرستان بهار. ۷۲ آبادی و ۵ دهستان و دو بخش مرکزی و لالجین است و بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۲۷۶۳۵ نفر جمعیت بوده است(۳۸ درصد درشهرو۶۲  درصد در روستا) بخش کشاورزی به دلیل منابع عظیم آ ب زیر زمینی حاصلخیزی خاک و هموار بودن زمین این دشت نقش عمده ای دارد.

اشتغال در صنایع دستی  در شهر لالجین چشمگیر است. زبان عموم مردم فارسی و ترکی است و عده قلیلی نیز به لری و کردی تکلم می کنند. دین اسلام و مذهب شیعه است. مراتع بین دره ای جنوب این شهرستان از دیر باز سبب جذب بخشی از دامداران و عشایر کوچ رو از استان‌های لرستان و کرمانشاهان بوده است.

بررسی های باستان شناسی استقرار اقوامی را از هزاره چهارم قبل از میلاد در دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی بویژه مادها در محوطه های باستانی این سرزمین را نشان داده است. در متون تاریخی دوران اسلامی سخن از مرکزیت بهاربه میان آمده است. در متون اوایل قرن پنجم و ششم هجری شهر بهار با  نامهای. چمن. قلعه بهار. مرغزار قراتکین یاد شده است. از دوره صفویه شاهد حضور طایفه قراگوزلوها در منطقه هستیم که اراضی بهار را بین خود به صورت اربابی تقسیم کرده بودند. یکی از مراکز دیدنی این شهر لالجین می‌باشد.

تویسرکان

شهر قدیمی رود آور دارای سه قصبه توی وسرکان و شکان بود. این شهر پس از حمله مغول اهمیت  خود را از دست داد و مردم آن به قصبه توی روی آوردند و به تدریج آنجا را آباد کردند. تویسرکان فعلی که از ترکیب دو کلمه توی وسرکان ساخته شده است همان قصبه توی قدیمی است.

قصبه شکان در اثر زلزله خراب شد ولی سرکان به فاصله ۱۰ کیلومتری شمال عرب تویسرکان هنوز پا بر جاست و اکنون یکی از شهرهای تویسرکان است. البته ماخذ معتبری که نشان دهد دقیقا“ از چه تاریخی نام توی به تویسرکان تبدیل شده در دست نیست وعلت آنکه این تغییر نام را مقارن دوره صفویه می دانند آنست که کتبی در مورد این دوره موجود  است که مولفین و مصنفین آنها شهرت تویسرکانی دارند. 

موقعیت جغرافیایی تویسرکان

شهرستان تویسرکان از شمال به شهرستان‌های همدان و اسدآباد و قسمت کمی هم به شهرستان بهار از مشرق به ملایر از مغرب به کنگاور واز جنوب به شهرستان نهاوند محدود می باشد. بلند ترین نقطه این شهرستان قله الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر است که فصل مشترک این شهرستان و شهرستان همدان است و پست ترین نقطه آن نیز روستای کارخانه با ارتفاع ۱۵۵۵ متر می باشد و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۷۸۴ متر است.

 این شهرستان به دلیل کوهستانی یودن و مرتفع  بودن دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و رودخانه های مهم آن قلقل رود، کرزان رود، سرکان رود و همچنین سرابی هستند، که مازاد آب آنها پس از آبیاری زمین های کشاورزی مسیر خود به رودخانه گاماسیاب می ریزد. شهرستان تویسرکان با مساحت ۱۵۵۶ کیلو متر مربع از ۳ شهر تویسرکان، سرکان، فرسفج و ۲ بخش: مرکزی و قلقل رود و ۷ دهستان و ۱۱۱ روستا تشکیل شده و طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱۸۹۵۴ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۷۴/۴ نفر در هر کیلومتر مربع است. دین و مذهب مردم آن.

اسلام و شیعه جعفری است و زبان آنان فارسی است ولی تعدادی از روستاهای مجاور به استان کرمانشاه و شهرستان نهاوند و ملایر، به کردی، لری و به طور محدود به ترکی نیز صحبت می کنند.

 مراکز دیدنی

  • آرامگاه آرتیمانی، آرامگاه حبقوق، مدرسه‌شیخ‌علیخانی، خانه مسعودی، قلعه اشتران، پل فرسفج، کاروانسرای شاه عباس، دره گزند سرابی، دره سرکان، دره آرتیمان، درخت‌دوهزار ساله، مسجدشیخ علیخان زنگنه، مسجد جامع، بقعه زید ابن علی، بقعه حبقوق نبی

رزن

شهرستان رزن در دشتی هموار با زمین‌های حاصلخیز و مناظر طبیعی در مسیر جاده اصلی همدان به تهران و در ۸۱ کیلو متری شمال همدان قرار گرفته است. این شهرستان با مساحتی در حدود ۲۷۲۹ کیلو متر مربع از سه شهر رزن. قروه درجزین و دمق و ۳ بخش مرکزی، سردرود و قروه در جزین و نیز ۷ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه تشکیل شده است که جمعا" دارای ۱۲۳۷۹۰ نفر جعمیت می ‌باشند و اکثرا" به ترکی سخن می گویند ولی زبان فارسی نیز دربین آنها رایج است.

رزن در سال ۱۳۶۸ از بخش به شهر و از سال ۱۳۷۳ به شهرستان ارتقاء یافته و در آن فرمانداری مستقر شده است. این شهرستان از ناحیه شمال و شمال غربی به استان قزوین. از جنوب به شهرستان همدان. از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به شهرستان کبودر آهنگ محدود می باشد. در شمال شرقی این شهرستان رشته کوه خرقان قرار گرفته که بلندترین نقطه آن در محدوده شهرستان رزن دارای ارتفاع ۲۶۳۰ متر از سطح دریاست.

مراکز دیدنی

  • امامزاده هود، رودخانه تلوار

کبودرآهنگ

کبودرآهنگ شهرستانی است با وسعت تقریبی ۳۸۱۶ کیلو متر مربع واقع در ۵۲ کیلومتری شمال غربی استان همدان با مختصات ۴۸و ۴۳و۳۰ طول جغرافیایی قرار دارد و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۶۷۵ متر می باشد. 

شهرستان کبودر آهنگ از طرف شمال به شهرستان خدابنده(از استان زنجان) از مغرب با بیجار و قروه(از استان کردستان)  از سمت مشرق با شهرستان رزن و از جنوب با شهرستان همدان همسایه می باشد. 

این شهرستان به صورت دشت وسیعی است که بعد از همدان از نظر وسعت دومین شهرستان است و از ۳ بخش به نامهای شیرین سو، مرکزی و گل تپه و نیز ۱۱ دهستان تشکیل شده است. کوههای بقاطی. قره داغ. قلی آباد ساری قیه و سوباشی از ارتفاعات عمده این شهرستان به حساب می آیند. آب وهوای این شهرستان عموما" سرد وخشک است و نسبت به آب و هوای سایر شهرستانهای استان در تابستان گرمترین نقطه ودر زمستان سرد ترین منطقه استان را به خود اختصاص داده است.

مراکز دیدنی

  • کاروانسرای یارم قیه، پل کوریجان، غار علیصدر، غار سوباشی، غار سراب، محیط‌زیست کبودرآهنگ

جاذبه های طبیعی

  • امامزاده ازنا، امامزاده اظهربن علی

ملایر

تاریخ نویسان در رابطه با وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه نموده‌اند. از جمله اینکه درزمان مادها با روشن نمودن آتش روی تپه‌ها وکوههای آن اخبار را به سایر مناطق می‌رساندند. از این رو آنجا مل آگر به معنی تپه آتش نامیده شد.

روایت دیگری میگویدکه در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبورازاین منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین علت آنرا  ماء لا یری یعنی آب دیده نمیشود نامیدند و به همین نام معروف گردیده است و ملایر کنونی صورتی از آن عبارت می‌باشد.

شهر ملایر از زمان های بسیار قدیم منطقه‌ای آباد و پر جمعیت بوده است. بنای شهر فعلی ملایر با حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۸۸ هحری قمری هم عهد می باشد. که توسط محمد میرزا دولتشاه احداث شد و نخست به نام بانی آن دولت آباد خوانده شد و در پس آن بدنبال منقرض شدن سلسله قاجاریه به نام ملایر تغییر پیدا کرد.

موقعیت جغرافیایی

شهر ملایر بزرگترین شهرستان استان پس از همدان می باشد و وسعتی حدود ۳۲۱۰ کیلومتر مربع شامل ۳ شهر ملایر، سامن و ازندریان و سه بخش مرکزی، سامن و جوکار و ۱۵ دهستان و ۲۲۱ روستای دارای سکنه می باشد.

شهرستان ملایر از شمال به همدان از شرق به اراک از جنوب به بروجرد واز طرف غرب به شهرهای تویسرکان و نهاوند محدود شده است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۷۸۰ متر و فاصله اش از همدان و تهران به ترتیب ۸۶ و ۳۹۰ کیلومتر است.

امتداد رشته کوه الوند از شمال و شمال شرق این شهرستان می گذرد و به کوههای سر بند اراک متصل می شود مرتفع ترین کوه این شهرستان قله لشکردر می باشدو کوه معروف یزد گرد با بقایای قلعه یزد گرد ساسانی در جنوب شهر قرار دارد. از دیگر ارتفاعات مهم کوه گرمه با ارتفاع ۲۲۰۶ متر و کوه سرده با ارتفاع ۲۲۷۷ متر است. مهمترین رودخانه ملایر رود خرم آباد است که آب آن فصلی است.

پوشش گیاهی شهرستان ملایر از نوع استپ کوهپایه ای است. ملایر از نظر آب و هوائی در مرز آب و هوای متعدل کوهستانی و آب و هوای نیمه بیابانی ایران قرار گرفته و خصوصیات هر دو نوع آب و هوارا دارا است و متوسط بارندگی سالیانه آن به ۲/۲۴۲ میلیمتر می رسد.

زبان اهالی این شهرستان آمیزه ای از لری. کردی و فارسی با لهجه لری و لک می باشد و جمعیت آن بر اساس آخرین سر شماری ۱۳۷۵ تعداد ۲۹۷۰۶۲ نفر است که اکثریت آنها در روستا زندگی می کنند و به زراعت مشغول می باشند.

مراکز دیدنی

  • مقبره حاج سیف الدوله، ارگ نوشیجان، برج سامن، خانه‌ لطفعلیان، یخچال میرقتاح، قلعه نوشیجان، قلعه چوبین، تپه گوراب، آتشکده نوشیجان

جاذبه‌های طبیعی

  • غار دره فراخ، غار سرد کوه، دره شهرستانه، محیط زیست ملایر، منطقه حفاظت شده لشگردر

نهاوند

طبق بررسی‌های انجام شده در تپه گیان واقع در ۱۸کیلومتری جنوب غربی نهاوند و در حدود ۳۷ سده  قبل از میلاد مسیح قومی دراین منطقه زندگی می کردندکه تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها توسط اقوام دیگر از جمله اروپایی و آسیایی از بین رفت.

شهر نهاوند مقارن انقراض هخامنشیان درحمله اسکندر مورد تاخت وتاز قرار گرفت، ولی به کمک دژ و باروهای  محکم در امان ماند. سلوکیان نیز به این شهر حمله کردند و پس از فتح آن مدتی در آنجا اقامت داشتند.

دردوره ساسانیان، یزد گرد سوم دژ محکمی در آن بنا کرد که تابستانها را در آن به سر می برد. در  حمله اعراب به ایران سپاهیان اسلام با مقاومت سپاهیان ایران در نهاوند روبرو شدند که درنهایت با توجه به ظلم و ستم شاهان و پذیرش اسلام از سوی ایرانیان سپاه ایران شکست خورد. بدین ترتیب، یافته های باستان شناختی و منابع مکتوب موجود تاریخی حاکی از کهن سالی این خطه از سرزمین ایران و جلوه ای ماندگار از تاریخ پر فراز و نشیب است.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان نهاوند با وسعتی قریب به ۱۴۶۱ کیلومترمربع در جنوب استان همدان و در امتداد رشته کوههای زاگراس و مسیر دشت دلتایی نهاوند واقع شده است و دارای دو بخش، ۷ دهستان، ۷ مرکز دهستان و دو شهر می باشد.

شهرستان نهاوند با جمعیتی بالغ بر ۱۸۴۱۶۰ نفر(۱۳۷۵) از شمال به تویسرکان. از جنوب به شهرهای الشتر و نور آباد(استان لرستان) از شرق به ملایر و بروجرد و از غرب به گنکاور و صحنه و استان کرمانشاه محدود شده است. فاصله هوایی شهر نهاوند تا تهران ۳۱۳ کیلومتر بوده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۶۶۰ متر می باشد.

نهاوند براساس آمارسال ۱۳۷۵ دارای جمعیتی معادل ۶۵۱۶۴ نفرمی باشد واز این تعداد ۳۲۷۴۴ نفرمرد و ۳۲۴۲۰ نفر زن بوده که ۱۴۵۷۴ خانواررا تشکیل می دهند و به علت وجود رشته کوههای زاگرس در منطقه و منابع سر شار آبهای زیر زمینی دارای آب و هوای مدیترانه ای می باشد.

ارتفاعات شمالی شهرستان نهاوند به موازات رشته کوههای زاگرس امتدادیافته که کوه آرد شان با ارتفاع ۲۵۳۳ متر در شمال غربی شهر نهاوندوهمچنین خط الراس شمال غربی‌کوه گرین(گری)‌دربخش جنوبی این شهرستان حدطبیعی شهرستانهای نهاوند و خرم آباد را تشکیل می دهد که بلندترین قله آن ۳۱۸۸ متر مشرف به سر چشمه گاماسیاب است.

چشمه سارها و سرابهای کم نظیری چون سراب گاماسیاب، گیان، فارسبان، ملوسان، گنبد کبود، کنگاور کهنه، گردکانه، بنفشه و رازانه تمامی منطقه را سیراب و به یک قطب بزرگ کشاورزی بدل می‌سازد. 

 مراکز دیدنی

  • مقبره باباپیر، مقبره در شیخ، معبد لا اودیسه، تپه گیان، تپه بابا قاسم، حمام حاج‌آقاتراب، مسجدجامع

جاذبه‌های طبیعی

  • قله چهل نابالغان، گاماسیاب رود، سرآب‌فارسیان‌وگیان، دره زینا، دوزخ دره، محیط زیست نهاوند، منطقه  شکار ممنوع ملوسان، تالاب کردخورد
منبع: همشهری آنلاین