تهک؛ قاتل سنگ و سنگلاخ | به دنیال ردپای درخت مورد احترام «تا»

همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: داغداغان در برابر سرما بسیار مقاوم بود و در فصل‌های کم‌باران در برابر بی‌آبی تاب می‌آورد. ریشه‌های عمیق این درخت به دنبال آب تا اعماق زمین نفوذ می‌کرد و همین رمز ماندگاری این درخت متفاوت بود.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

داریوش شهبازی، تهران‌پژوه، درباره پراکندگی درخت داغداغان در گستره شمیران می‌گوید: «در محله‌های امروز شمال شهر مثل زرگنده، قیطریه و... که در گذشته آبادی‌های شمیران بودند و نیز در روستاهای لواسان مانند آهار، ایگل، شکراب و... شمار زیادی درخت داغداغان وجود داشت. از آنجا که معیشت ساکنان این آبادی‌ها درگذشته‌های دور با کشاورزی تامین می‌شد، درخت داغداغان جایگاه ویژه‌ای برای ساکنان این مناطق داشت. حتی در ایران باستان نیز به دلیل تاثیر درخت تا در حاصلخیز شدن زمین‌ها، جایگاه ویژه‌ای برای آن قائل بودند. ریشه‌های تا در عمق زمین نفوذ می‌کرد و به تدریج زمین‌های سنگلاخی و سفت و سخت با ریشه‌های قدرتمند این درخت برای کشاورزی مهیا می‌شدند. از همین رو بود که کشاورزان در زمین‌های سنگلاخی درخت داغدغان می‌کاشتند تا ریشه‌های این درخت زمین‌ها را به‌تدریج برای کشت و زرع مهیا کند. درخت تا تنها مختص این منطقه نبود و در دیگر نقاط کشور از جمله در میان ترکمن‌ها هم درختی محبوب به شمار می‌رفت. همچنان‌که هنوز طرح و نقش‌هایی از این درخت در فرش‌های ترکمنی دیده می‌شود.»

با توسعه تهران و شروع ساخت‌وسازها در پایتخت، به‌ویژه در دهه‌های ۳۰ و ۴۰، که آبادی‌های‌های شمیران به محله‌های امروزی شمال تهران تبدیل شدند، از شمار درختان تا نیز کاسته شد. یکی از معروف‌ترین درختان داغداغان پایتخت، درخت کهن محله زرگنده بود که اکنون دیگر هیچ نشانی از آن باقی نمانده است.

در انتهای کوچه قنات و روی شیب تپه‌ای در این محله، تا پیش از دهه ۴۰ تک‌درختی وجود داشت که اهالی قدیمی زرگنده شاخه‌های آن را با پارچه‌های رنگی تزیین کرده بودند. آن نوارهای پارچه‌ای رنگارنگ را افراد حاجتمند پس از آنکه با خدای خود راز و نیاز می‌کردند، روی شاخه‌های درخت می‌بستند و همین منظره آن درخت را به یکی از نمادهای زرگنده تبدیل کرده بود.

اکنون از درخت داغداغان در تهران اندک‌شماری باقی مانده است. هر چند هنوز در پسکوچه‌های دربند، روستاهای لواسان، درکه، باغ ایرانی ونک و... می‌شود شماری درخت داغداغان پیدا کرد، اما یکی دیگر از نمونه‌های کهنسال درخت داغداغان که بیش از ۵ قرن عمر کرده بود تا چند سال پیش در محله اراج وجود داشت.

درخت داغداغان تنومند محله اراج سالیان بسیار همسایه مسجد جامع این محله بود. آن درخت دیگر از میان رفته، اما ساکنان اراج برای زنده نگه داشتن یاد آن درخت مورد احترام، در خیابان سعیدی و در نزدیکی مسجد جامع چند نهال درخت تا کاشته‌اند.