«سفر مسئولانه»، سفری است که باعث افزایش رفاه و درآمد مردم محلی و کاهش اثرات منفی بر جامعه محلی و محیط طبیعی می‌شود و در حفاظت از فرهنگ بومی، زیستگاه‌ها و گونه‌های در خطر انقراض منطقه، مردم محلی و دولت‌ها را یاری می‌کند. سفر مسئولانه با در نظر داشتن قوانین بوم شناختی و اعتقادات محلی که در طبیعت‌گردی رعایت می‌شود، به افزایش دانش بازدید‌کنندگان درباره محیط زیست و فرهنگ مردم منطقه می‌انجامد.
در عین حال برای جوامع میزبان منافع مادی به همراه دارد و در نهایت باعث افزایش علاقه بازدید‌کنندگان به طبیعت و کمک به حفاظت بیشتر از مناطق طبیعی و تنوع زیستی می‌شود.مفهوم اکوتوریسم با آموزش متبلور می‌شود. تمام افراد و سازمان‌هایی که با طبیعت در ارتباط هستند به آموزش درباره شناخت محیط طبیعی و چگونگی حفاظت از آن نیاز دارند. هر فعالیتی که در طبیعت صورت گیرد و با مسئولیت‌‌پذیری گردشگر و با دانش کافی همراه باشد، اکوتوریسم محسوب می‌شود که با روش‌های مختلف به حفاظت محیط زیست کمک می‌کند و باعث بهبود زندگی جامعه بومی می‌شود.
صنعت سودآور «طبیعت‌گردی» شاخه‌ای از گردشگری است که با رعایت اصول اخلاقی سعی دارد کمترین اثر منفی را بر طبیعت منطقه مورد بازدید در سفر داشته باشد و در آن، به مردم بومی و فرهنگ آنها کاملا احترام گذاشته می‌شود. برای رونق دادن به صنعت طبیعت‌گردی به انواع هتل‌های رنگارنگ نیازی نیست، طبیعت‌گردی به طبیعت نیاز دارد؛ طبیعتی که انسان را از ساختمان‌های بلند، بزرگراه‌ها، خودروها، دود و آلودگی صوتی دور کند.
طبیعت‌گردی و درآمد‌های باور نکردنی آن
تماشای یک دسته فیل در قلب قاره آفریقا و کشور کنیا 610هزار دلار در سال درآمد ایجاد می‌کند اما یک فیل نر شکار شده آن هم فقط به‌دلیل عاج‌های آن معادل 10هزار دلار قیمت دارد. در کشور کاستاریکا، طبیعت‌گردی به ازای هر نفر هزار‌دلار درآمد ایجاد می‌کند اما در فرانسه درآمد حاصل توریسم که شامل گردشگری تاریخی، فرهنگی، هنری و ورزشی هم می‌شود به‌ازای هر نفر 400دلار در سال است.
در بیشتر موارد، حدود 80درصد درآمد‌های حاصل از انواع توریسم به خطوط هوایی، هتل‌ها و شرکت‌های مسافرتی تعلق می‌گیرد، در حالی که در طبیعت‌گردی 95درصد درآمد به مردم محلی می‌رسد. برآورد‌ها نشان می‌دهد که درآمد حاصل از بازدید از هر هکتار پارک ملی در کنیا 50برابر بیشتر از درآمد حاصل از کشاورزی در زمینی به این مساحت است. طبیعت‌گردی در کشورهایی چون کاستاریکا، اکوادور، نپال، کنیا و ماداگاسکار، نه تنها منبع مالی مهمی برای حفاظت از محیط زیست به حساب می‌آید، بلکه اصلی‌ترین صنعت جهت ایجاد درآمد ملی به شمار می‌رود.
قوانینی که باید رعایت شوند
در یک سفر مسئولانه به مناطق طبیعی بهتر است در منطقه اثری از خود بر جای نگذارید، زباله نریزید و به‌منظور رعایت این اصل همواره کیسه‌ای مخصوص زباله به همراه داشته باشید و درصورت امکان زباله‌های موجود در محیط را نیز جمع آوری کنید و به محل مخصوص زباله برسانید. به‌منظور کاهش زباله در سفر، غذای خود را در ظروفی حمل کنید که چندین بار قابل استفاده باشند، در غیراین صورت بهتر است از ظروف گیاهی یا ظروف نشاسته‌ای که فساد پذیر هستند، استفاده کنید.
همیشه یک دوربین عکاسی یا فیلمبرداری همراه داشته باشید و از مناظر زیبا و گونه‌های گیاهی و جانوری مختلف تصویر تهیه کنید تا پس از سفر هم از دیدن آنها لذت ببرید.
درصورت مشاهده جانوران منطقه طوری رفتار کنید که مزاحم آنها نشوید و فاصله مناسب با آنها را حفظ کنید. از چادر‌زدن در محل‌هایی که نشانه‌های حضور جانوران به‌ویژه پستانداران بزرگ وجود دارد، نظیر چشمه‌ها خودداری کنید و هیچگاه به آشیانه، تخم، جوجه‌ها و توله‌های پرندگان و پستانداران دست نزنید و آنها را از منطقه خارج نکنید. در برخی موارد برای انجام کارهای پژوهشی، پژوهشگر برای بیومتری (زیست سنجی) مجبور به لمس تخم‌ها، جوجه‌ها یا توله‌هاست اما در سایر موارد لمس کردن آنها ضرورتی ندارد. هرگز به حیات‌وحش غذا ندهید و از خرید تروفه آنها نیز خودداری کنید زیرا خرید شما انگیزه شکار غیرقانونی را بالا می‌برد.
به فرهنگ، زبان و آداب و رسوم مردم بومی احترام بگذارید و طوری رفتار کنید که آنها ارزش بیشتری برای زبان، فرهنگ و لباس خود قائل شوند و در حفظ آن تلاش کنند. درصورت امکان نیازهای خود را از طریق مردم بومی بر طرف و از آنها خرید کنید. این کار شما هر چند کوچک است اما به پایداری منطقه و محیط طبیعی آن کمک می‌کند.
بیانیه اسلو پیرامون اکوتوریسم
سازمان ملل سال 2002 را به‌عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کرد. اتفاق مهم این سال «نشست جهانی اکوتوریسم» بود که در کبک کانادا در ماه می‌سال 2002 برگزار شد. پنجمین سالگرد نشست کبک در مه2007 تحت عنوان کنفرانس جهانی اکوتوریسم در اسلو برگزار شد. هدف این کنفرانس ارزیابی یافته‌ها و چالش‌های پیش آمده در زمینه اکوتوریسم از ابتدای سال2002 تا آن زمان بود. بدین‌منظور انجمن‌های ملی و منطقه‌ای اکوتوریسم، متخصصان و حقوقدانان، از سراسر دنیا گرد‌هم آمدند تا برای سیاست‌ها و عملکردهایشان تعهدی ایجاد کنند و نقش منحصر به فرد اکوتوریسم را در حفاظت و توسعه پایدار قوی‌تر کنند.
برگزاری این کنفرانس توسط جامعه بین‌المللی اکوتوریسم (TIES)، اداره اکوتوریسم نروژ و برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) سازماندهی شد و در آن 450 نماینده از 73کشور حضور یافتند. بیانیه کبک در سال2000، پتانسیل‌ها و چالش‌های اکوتوریسم را در کمک به توسعه پایدار بیان کرد. همچنین توصیه‌هایی را به دولت‌ها، بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، آژانس‌های بین‌المللی، جوامع بومی و محلی ارائه کرد. متن بیانیه کبک همچنان دارای اعتبار بوده و بیانیه اسلو نیز بر اهمیت آن تاکید مجدد کرده است.
از سال2002 بسیاری از مناطق طبیعی جهان در خطر تهدید قرار گرفته و به‌دلیل کمبود مناطق تحت حفاظت روز به روز صدمه بیشتری به تنوع زیستی و منابع آنها وارد شده است. میزان توریست‌های جهان 23درصد رشد پیدا کرده است و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد تا سال2020، دو برابر شود. نقش توریسم در حمایت از توسعه پایدار، دستیابی به اهداف توسعه قرن آینده و کاهش قابل ملاحظه فقر به‌طور بارزی شناخته شد.
به‌دلیل وجود این فشارها و فرصت‌ها، سازمان جهانی جهانگردی، UNEP و سایر آژانس‌های بین‌المللی به حمایت از سیاست‌هایی که منجر به پایداری هر چه بیشتر توریسم می‌شدند، ادامه دادند که این روش بسیار مؤثر واقع شد. اکوتوریسم به‌دلیل نقش مهم و نوآورانه اش در این روند باید ادامه یابد تا به‌عنوان یک الگو برای کل صنعت توریسم باشد.
اکوتوریسم اغلب در روستاها و مناطق دورافتاده‌ای اتفاق می‌افتد که با کمبود منابع معیشتی جایگزین مواجه هستند و میزان فقر در این مناطق بالا‌ست. اکوتوریسم می‌تواند علاوه بر جنبه حفاظتی، درآمد بیشتری را نیز برای افراد بومی تامین کند. با این وجود جوامع محلی باید در این طرح و سودی که به همراه دارد سهیم باشند و پایداری اقتصادی این طرح منوط بر داشتن برنامه‌ریزی تجاری و دسترسی آن به بازار است.
اکوتوریسم به وجود مناظر بکر، زیبا و حیات‌وحش پویا، وابسته است. بنابراین توسعه اکوتوریسم و منافعی که به همراه دارد، به‌عنوان یک ابزار قوی برای حفاظت آنهاست. در واقع در تعریف اکوتوریسم ضروری است که منافع حفاظتی حاصل شود. روشن است این نتیجه نیازمند این است که تمامی فعالیت‌های اکوتوریسم به خوبی طراحی و مدیریت شوند تا اثرات زیان‌بار اکوتوریسم بر محیط به حداقل برسند.
اکوتوریسم می‌تواند مانند محیط طبیعی که در آن اکوتوریسم اجرا می‌شود شکننده و حساس باشد. علت این امر این است که بسیاری از مردم که با تجارت اکوتوریسم مواجه هستند لزوما در بازاریابی و مدیریت بازدید‌کنندگان به‌صورت آگاهانه و اقتصادی مهارت ندارند. بسیاری از محصولات اکوتوریسم به وسیله سرمایه‌گذاری‌های خرد و کوچک تامین می‌شود. مردم در این بخش برای با هم کار کردن، همکاری برای توسعه مهارت‌ها و نفوذ در بازار باید تشویق شوند.
تعریف اکوتوریسم توقع ایجاد آثار مثبت فراوانی را بر جامعه و محیط‌زیست به وجود می‌آورد. ایجاد چنین تاثیراتی توسط اکوتوریسم اهمیت داشته و ادامه این تاثیرات مثبت از اهمیت بالایی برخوردار است. این اصول کلیدی باید به موضوعاتی همچون انعکاس جریانات کنونی و شرایط بیرونی شامل فرصت‌های جدید برای بیشتر کردن سودهای حاصل از اکوتوریسم و چگونگی مقابله با بحران‌ها اشاره کنند.
در 7 سال اخیر علاقه برای مشاهده مناطق طبیعی و حیات وحش روز به روز در حال افزایش است که این امر موقعیت‌های زیادی را ایجاد کرده، ولی فشارهای زیاد، نیاز برای مدیریت صحیح را هم به وجود آورده است. اصطلاح «اکوتوریسم» بیشتر شناخته شده و به کار می‌رود اما مورد سوءاستفاده نیز قرار گرفته و در مفهوم واقعی خود به درستی به کار برده نمی‌شود. بیشتر دولت‌ها راهبرد اکوتوریسم را توسعه دادند ولی به‌نظر می‌رسد که این استراتژی‌ها باید در جهت روند کلی توریسم و سیاست‌های محیط زیستی کامل‌تر شوند و در نهایت در عمل تحقق یابند.
طرح‌ها و سرمایه‌گذاری در بخش اکوتوریسم، در سرتاسر دنیا در حال افزایش است. این طرح‌ها بیشتر در جوامع محلی اجرا می‌شوند و به‌عنوان ابزاری برای ایجاد معیشت پایدار و کمک به حفاظت تنوع زیستی مناطق طبیعی هستند. با این وجود هنوز مشکلات اقتصادی باقی مانده و نیاز به ارتباط بهتر با بازار احساس می‌شود. اکنون بسیاری از کشورها دارای جوامعی هستند که طرح‌های اکوتوریسم در آنها اجرا می‌شود و نیاز به حمایت و پشتیبانی در کار خود دارند.
تفاوت طبیعت‌گردان گردشگران و جهانگردان
یک «طبیعت‌گرد واقعی» در سفرهای خود هرگز در هتل نمی‌خوابد. وی برای‌گذار از شب چادر خود را انتخاب و در نهایت در یک خانه روستایی اقامت می‌کند. این‌گونه افراد معمولا جوان‌یا میانسال هستند اما گاهی در میان آنها افراد مسن عاشق طبیعت نیز به چشم می‌خورند. گردشگرانی که وارد طبیعت بکر یا نسبتا بکر نمی‌شوند، معمولا برای بازدید از آثار باستانی، آثار فرهنگی یا معماری یک منطقه و یا یک شهر سفر می‌کنند.
هر 2گروه بعد از پایان سفر خود به خانه یا موطن خویش باز می‌گردند. اما گروه سومی که از آنها با نام «جهانگرد» یاد می‌شود، در مدت زمان مشخصی سفر نمی‌کنند. آنها در سفر خود از کشورهای مختلفی عبور می‌کنند و ممکن است برای ماه‌ها و حتی سال‌ها در یک یا چند کشور سفر کنند و سپس به کشور خود بازگردند. این‌گونه افراد در سفرهای خود ممکن است با خطرهای بی‌شماری از قبیل بیماری و مرگ مواجه شوند و حتی ممکن است هرگز به وطن خویش باز نگردند.
منابع در روزنامه موجود است.
