همشهری- زهرا رفیعی: مثل همیشه وقتی فصل عوض می‌شود حیوانات از کوهستان سرد راهی دشت معتدل می‌شوند بی خبر از این که در این مدت راه‌های کوهستانی جایشان را به ساختمان و جاده داده‌اند.
زیستگاه تأمین کننده آب، غذا، پناهگاه و محل تولیدمثل حیوان است. هر زیستگاه شامل مجموعه‌ای از پوشش گیاهی، پستی و بلندی، نوع خاک، آب و هوا، میزان بارندگی، میزان نور، غذا و مناسبات بین آن‌هاست که باعث ایجاد شرایطی مناسب برای زندگی جانوران می‌شود.
عبدالله سالاری، متخصص مدیریت حیات وحش در گفت و گو با همشهری می‌گوید: تخریب زیستگاه اصلی‌ترین چالش تنوع زیستی و انقراض گونه‌هاست. از دست رفتن زیستگاه نه تنها در سطح ملی که در سطح جهانی نیز عامل انقراض شده است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که تغییر کاربری یک قطعه زمین مرتعی به زمین کشاورزی و یا احداث باغ ضرری به زیستگاه وارد نمی‌کند در صورتی که هر گونه تغییر کاربری و توسعه انسانی باعث تخریب زیستگاه حیات وحش می‌شود. با همین تفکر زیستگاه‌های تالابی نیز در حال نابودی است. تعرض به حریم و بستر تالاب‌ها برای توسعه کشاورزی از آن نوع است. تخریب زیستگاه بیشتر از شکار و آلودگی هوا و ... حیات وحش را تهدید می‌کند.
اسارت قوچ و میش های تهران
نوع دیگر تخریب زیستگاه، قطعه‌قطعه شدن آن است. این متخصص مدیریت حیات وحش می‌گوید: زیستگاه، منطقه پهناوری است که بخش‌های مختلف آن به هم متصل است. مهمترین مثال زیستگاه تکه‌تکه که این روزها خبرهای زیادی از آن می‌شنویم، جاده عباس آباد به میامی در استان سمنان است که باعث افزایش تلفات یوزپلنگ آسیایی شده است. برای حیوانات قطع شدن کریدور تردد با احداث جاده، هیچ معنایی ندارد. حیوانات حافظه ژنتیکی که هزاران سال با هدایت آن تردد کرده‌اند را با به دلیل یک جاده از دست نمی‌دهند. توسعه شهر، روستا، احداث جاده، ساخت سد، شهرک صنعتی و ... در این مسیر اختلال ایجاد می‌کند.
یکی از محسوس‌ترین نمونه‌های جزیره‌ای شدن زیستگاه را می‌توان در اطراف پارک های ملی تهران دید. عبدالله سالاری در این باره می‌گوید: بهترین نمونه، منطقه حفاظت شده ورجین است. این منطقه که در محدوده لواسانات است که از بالا به پارک ملی لار متصل بود و از پایین به پارک ملی خجیر و سرخه‌حصار. اما حالا با ساختن شهر پردیس و اتوبان پردیس ارتباط این مناطق به کلی از هم جدا شده‌اند. همچنین از سمت دیگر در منطقه امامه و ورجین تبدیل به باغ و ویلا شده استو در نتیجه ارتباط قوچ و میش های ورجین با مناطق حفاظت شده اطراف به کلی قطع شده است. جزیره‌ای شدن یک زیستگاه باعث ایجاد پدیده «گردن بطری» می‌شود. به این معنا که اگر تنوع ژنتیکی در جمعیت یک گونه کم شود، درون آمیزی آنها پس از مدتی منجر به از بین رفتن آن جمعیت می‌شود. پایداری جمعیت یک گونه به تنوع ژنتیکی آنها بستگی دارد.
همه حیوانات مهاجرت می‌کنند
به گفته این متخصص، همه حیوانات برای به منظور دسترسی به غذا و جفت و ... در زیستگاه‌ها جابجا می‌شوند و با سرد و گرم شدن هوا مهاجرت فصلی انجام می‌دهند. مهاجرت حیات وحش لزوما بین کشورها و با فواصل بسیار زیاد نیست. به طور مثال قوچ و میش و کل و بزها در فصل گرم در ارتفاعات و در فصل سرد در دامنه و کوهپایه زندگی می‌کنند. گرم و سرد شدن نه تنها برای بدست آوردن غذا، که برای ایجاد تغییرات هورمونی در گونه‌های حیات وحش موثر است. در اثر تغییر دما در فصل‌هاست که حیوانات شروع به جفت‌گیری می‌کنند. این روزها فصل گاوبانگی گوزن‌هاست و عامل آن طول روز و دمای هواست.
در کشورهای پیشرفته کریدورهایی برای تردد حیات وحش بدون مواجهه با انسانی و دست‌ساخته‌های انسانی ایجاد می‌شود. این کریدورها با مطالعه و شناخت زیستگاه و رفتار حیات وحش ایجاد می‌شود. عبدالله سالاری می‌گوید: تشخیص اینکه کریدور روگذر یا زیرگذر باشد بستگی به رفتار حیوان دارد. به طور مثال یوزپلنگ شاید از زیرگذر عبور کند و این نیاز به مطالعه دقیق دارد و در عین حال در برخی از گونه ها مثل آهو می‌دانیم که به هیچ عنوان از زیرگذر استفاده نمی‌کند.
زیستگاه های حفاظت شده کشور
۲۸ پارک ملی با وسعت ۲.۰۵ میلیون هکتار
۴۵ پناهگاه حیات وحش با وسعت ۵.۸ میلیون هکتار
۳۷ اثر ملی طبیعی با وسعت ۴۰.۹ هزار هکتار
۱۷۰ منطقه حفاظت شده با وسعت ۹.۷ میلیون هکتار
بیشتر بخوانید:
تصاویر | علوفه دادن به گله «قوچ و کَل» در وَرجین
نگرانی از تغذیه حیات وحش در زمستان پیش رو
نظر شما