خبرهای خوش نانو فناوری

دکتر سعید سرکار، دبیر ستاد ویژه توسعه نانو فناوری است. او در گفت‌وگو با همشهری ضمن ابراز گلایه‌ نسبت به ضعف‌های موجود و نبود زیرساخت‌های لازم برای توسعه نانو فناوری، از خبرهای خوشی صحبت کرده که در سال آینده به مردم داده خواهد شد.

ستادی که دکتر سرکار دبیری آن را برعهده دارد متشکل از نمایندگان 6 وزارتخانه است که هر یک به نوعی در پیشبرد برنامه‌های نانو فناوری در ایران نقش دارند.

از نگاه شما دلایل موفقیت ایران در زمینه پیشبرد برنامه‌های نانو فناوری چیست؟

یکی از دلایلش ساختار ستاد ویژه است؛ یعنی به جای نگاه تک‌بعدی و صرفا در چارچوب یک زمینه علمی به‌صورت طیفی از فعالیت‌ها به آن نگریسته‌ایم. برنامه توسعه نانو فناوری به‌عنوان یک ماموریت به یک مجموعه واگذار شده است. ما در حوزه سیاستگذاری نانو 2 هدف را مد نظر قرار داده‌ایم که یکی ارتقای کیفیت زندگی مردم و تولید ثروت و دیگری کسب جایگاهی در میان 15 کشور اول دنیا در زمینه نانو فناوری است؛ لذا این ماموریت به جای یک وزارتخانه، به یک ستاد ویژه واگذار و از تولید علم تا تولید ثروت بر عهده آن گذاشته شد.

در این ستاد چه دستگاه‌هایی عضو هستند؟

ستاد با همکاری 6 وزارتخانه «علوم تحقیقات و فناوری»، «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، «جهادکشاورزی»، «نفت»، «بازرگانی» و« صنایع» تشکیل شده و علاوه بر اینها در این ستاد 5‌نفر از متخصصین مدیریت پژوهش و فناوری حضور دارند و دفتر همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری به‌عنوان دبیرخانه ستاد مشخص شده است. در این چند سال تمام فعالیت‌ها درنظر گرفته شد و بحث زیرساخت‌های مورد نیاز برای این لوکوموتیو علمی شکل گرفت. در این راستا مباحث تولید و بازار و تمام زیرساخت‌های لازم در این بخش مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفت. این نگاه ویژه و برنامه‌ریزی بود که پایه اصلی این حرکت موفق قرار گرفت.

آیا ستاد نانو خود مجری برنامه‌هاست؟

خیر، 4کمیته در ستاد نانو تشکیل شده که متولی برنامه‌ها هستند. خود ستاد نمی‌خواست مجری برنامه‌ها باشد بلکه به‌عنوان سیاستگذار، ناظر و حامی بر کار مجموعه‌های اجرایی نظارت می‌کند. ما سالانه جایگاه بالاتری را کسب می‌کنیم و هر سال هم نظارت می‌کنیم که آیا به سمت مسیر نهایی، درست حرکت می‌کنیم یا نه؛ به عبارت بهتر طبق برنامه پیش می‌رویم.

ارزیابی شما از جایگاه ایران در نانو فناوری در سطح جهان چیست؟

نانو فناوری یک فناوری جدید است که کشورهای پیشرفته از سال 1999 به آن توجه کردند؛ اگرچه دانشمندان از سال‌ها قبل از آن به این فناوری رسیده بودند. بحمد‌الله در زمان خودش در ایران توجه ویژه‌ای به این فناوری شد و پایه کار و سنگ زیربنا قرار گرفت. الان هم ما تلاش داریم مسئولان کشور را با آینده این فناوری و قابلیت‌های آن آشنا کنیم. ما باید دانشجویان و دانشگاه‌هایمان را هم با این فناوری آشنا می‌کردیم لذا کارگاه‌هایی در دانشگاه‌های مختلف برگزار شده و ادامه دارد. باید برای تصمیماتی که در کشور گرفته می‌شود عموم مردم هم آگاهی داشته باشند و حمایت کنند.

نقش نیروی انسانی در توسعه دانش نانو چیست؟

نیروی انسانی نقش زیر بنایی دارد. در زمینه توسعه مغزافزاری و نیروی انسانی اقدامات متعددی از سوی ستاد نانو صورت گرفت. با طراحی مکانیزم‌هایی خاص و حمایت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، تعداد زیادی از دانشجویان مراکز تحصیلات تکمیلی و دانشگاه‌های مهم ایران به سمت نانو فناوری گرایش پیدا کرده و الان بیش از 50‌دانشگاه و مرکز آموزش عالی در کشور در این زمینه فعال هستند. بیش از 2‌هزار پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دست تهیه و اجراست که هزار مورد آن تمام شده و بیش از 400 پایان‌نامه دکترا در این زمینه در حال انجام است و ما از اینها حمایت می‌کنیم و تلاش داریم نتایج این رساله‌ها را به محصول تبدیل کنیم. باید به تولید علم توجه کنیم.

در زمینه تولید علم چه فعالیت‌هایی صورت گرفته و دستاوردهای مشخص ایران در زمینه نانو چه بوده است؟

شاخص تولید علم در جهان انتشار مقالات معتبر بین‌المللی است. در زمان شروع به کار ستاد نانو فناوری در ایران رتبه ایران در مقالات 51 بود و در بین کشورهای اسلامی رتبه 6‌ را داشتیم. در سال گذشته بین کشورهای اسلامی با پشت‌سر‌گذاشتن ترکیه به رتبه اول ارتقا یافتیم و رتبه جهانی ما هم به 19 ارتقا یافت و حتی رژیم صهیونیستی را هم پشت سر گذاشتیم. در دوره پنج ساله اخیر بیشترین نرخ رشد را در دنیا در حوزه انتشار مقالات نانو داشته‌ایم. در پایان سال 2008‌ تعداد مقالات ما به 771 مورد رسید در حالی که در شروع کار ما 32 مقاله داشتیم؛ این ناشی از سیاست‌های درست و مدیریت قابل و نهایتا برنامه‌ها و اجرای درست کارها بود.

تعداد پتنت‌های ایران در زمینه نانو چقدر بوده است؟

تعداد پتنت در نانو فناوری در دنیا خیلی کم است. ما تعداد پتنت‌هایمان 4 تا بوده است ولی امیدواریم این رقم افزایش یابد. مثلا کشوری که رتبه‌17 دارد 7 تا پتنت دارد. در سال آینده خبرهای خوشی در این زمینه برای ملت ایران خواهیم داشت. ما دانش را تولید می‌کنیم ولی برای ثبت آن به نام کشورمان درست عمل نشده است.

آیا نظام آموزش عالی ما در این بحث مقصر نیست (باتوجه به اینکه انتشار مقاله علمی را یکی از عوامل ارتقای رتبه اعضای هیئت علمی قرار داده است)؟

دقیقا! ما بایستی در نظام ارزشیابی اساتید تغییر ایجاد کنیم. اکثر اساتید انتشار مقاله را هدف می‌دانند در حالی که مقاله، هدف جانبی است و هدف اصلی تولید دانش و به‌ویژه، فناوری است. یک کشاورز هدف اصلی‌اش از کشت گندم، برداشت گندم است و کاه، محصول جانبی آن است که البته بسیار ارزشمند هم هست اما هدف نیست. در بحث پژوهش باید تولید محصول و ثبت پتنت هدف اصلی قرار گیرد. باید بین انتشار مقاله و ثبت پتنت تعادل ایجاد شود.

در زمینه تولید محصولات نانو فناوری چه کارهایی انجام شده است؟

مقوله بعدی تولید محصول است که با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده کار، خوب پیش می‌رود. الان 50 شرکت فناور در مراکز رشد داریم و محصولات 20 شرکت هم وارد بازار داخلی شده و حتی با صادرات به بازارهای بین‌المللی راه یافته است. این همان تولید ثروت است و ما امیدواریم در آینده نزدیک سهم مناسبی از بازار محصولات نانو داشته باشیم. در سال 2015 سهم نانو در بازار جهانی 1000‌میلیارد دلار خواهد بود. ما در برنامه 10 ‌ساله نانو فناوری یک‌درصد را به‌عنوان سهم ایران در اهدافمان پیش‌بینی کرده بودیم که البته مقام معظم رهبری فرموده‌اند باید این را به 2‌درصد برسانید.

آیا الان سهم سرمایه‌گذاری در این زمینه در ایران یک‌درصد هست (با توجه به اینکه ما دارای یک درصد جمعیت جهان هستیم)؟

خیر. در کشورهای پیشرفته سرمایه‌گذاری 12‌میلیارد دلار(در سال 2008) بوده است که قابل مقایسه با ایران نیست. در ایران ما جعبه جادویی نداریم و بدون سرمایه‌گذاری نمی‌توان به آن سهم هدف رسید. اگر قرار است ما در سال 2015‌ حدود 2‌درصد بازار جهانی نانو را داشته باشیم باید در حال حاضر حداقل 2‌درصد سرمایه‌گذاری جهانی را نیز داشته باشیم یعنی عددی حدود 240‌میلیون دلار(200‌میلیارد تومان). ستاد نانو فناوری نیازهای فراوانی دارد مثل آزمایشگاه‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر و امکانات تخصصی دیگر که امید است با نگاه ویژه مسئولان کشور به این اهداف دست یابیم. من مطمئن هستم که در آینده این امکانات، بیشتر تخصیص خواهد یافت.

بودجه سال‌جاری نانو فناوری کشور چقدر بوده است؟

بودجه نانو در سال 87 حدود 17‌میلیارد تومان بوده که امیدواریم 80‌درصدش تا پایان سال محقق شود. دکتر واعظ‌زاده، معاون علمی ریاست‌جمهوری هم قول 5‌میلیارد تومان کمک داده است.