قصد او در تهران‌گردی‌ها و در نوشتن این مجموعه نگاه از نزدیک به نحوه زیست تهرانی‌ها و مسائل شهری‌ریز و درشتی است که مردم هر منطقه با آن درگیر هستند. مسائلی که از یک منطقه به منطقه دیگر تفاوت دارد و احتمالاً کلی و عمومی نیست. این مجموعه که در مورد تمام مناطق تهران نگاشته شده، هم برای خوانندگان که مشکلات و ارزش‌ها و ظرفیت‌های منطقه خود را در آن می‌بینند و هم برای مدیران شهری که مسئول حل و فصل مشکلات مردم و برنامه‌ریزی برای توسعه شهر هستند خواندنی است.
منطقه ۲ با وسعتی قریب به ۴۷ کیلومتر پنجمین منطقه تهران از نظر وسعت است (برپایه اطلاعات شهرداری، بدون احتساب حریم ۹/۴۶ کیلومترمربع و با احتساب حریم ۱/۹۸ کیلومترمربع). طبق سرشماری نفوس در سال ۱۳۹۵، جمعیت این منطقه ۶۹۳ هزار نفر بوده است. منطقه ۲ از نظر جمعیت در سال ۱۳۹۰ چهارمین منطقه تهران بوده و سال ۱۳۹۵ به سومین منطقه تهران تبدیل شده است. این منطقه از شمال به دامنه رشته‌کوه‌های البرز (حد فاصل رودخانه درکه تا فرحزاد)، از جنوب به خیابان آزادی (حد فاصل میدان آزادی تا میدان توحید)، از شرق به بزرگراه چمران و از غرب به خیابان اشرفی اصفهانی و بزرگراه محمدعلی جناح محدود می‌شود.
طرشت قدیمی‌ترین محله این منطقه است و قدمتی بیش از هزار سال دارد و در کنار کن از روستاهای‌آباد این ناحیه بود. پس از آنکه آغامحمد خان قاجار تهران را به پایتختی برگزید، طرشت هم به یکی از روستاهای غربی شهر تهران تبدیل شد که از آن زمان و در کنار روستای کن، نقش ویژه‌ای در تولید و تهیه میوه پایتخت داشتند. بیشتر محله‌های منطقه ۲ که در نیمه جنوبی آن قرار دارند در گذشته بخشی از اراضی طرشت بودند.
اراضی محله‌هایی مانند دریان نو، توحید، شهرآرا، تهران‌ویلا، برق آلستوم، مرزداران، شهرک ژاندارمری و صادقیه همه جزو منطقه طرشت و حومه آن به‌حساب می‌آمدند. اراضی سعادت‌آباد و بخشی از شهرک‌های پیرامون آن از اراضی اوین بودند. فرحزاد و خوردین (حوزه شهرک غرب فعلی) هم از روستاهای شمیران یا حومه آن به‌شمار می‌رفتند. از دهه‌های ۳۰ و ۴۰ به بعد و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و اجرای قانون اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۲، مهاجران زیادی از شهرهای مختلف و بر اثر فشارهای اقتصادی و اجتماعی به سمت شهر تهران و اطراف آن سرازیر شدند.
پس از این ماجرا، کم‌کم اراضی این روستاها را تقسیم کردند و به مهاجران جدید فروختند. به این‌ترتیب محله‌های تازه‌ای در منطقه ۲ شکل گرفتند. بعد از انقلاب اسلامی نیز افراد بیشتری به این محله‌ها آمدند و زمین‌های بیشتری در دست ساخت‌وساز قرار گرفتند و به این‌ترتیب، محله‌های منطقه ۲ به شکل امروزی درآمدند. به‌طور کلی می‌توان گفت آنچه اکنون منطقه ۲ خوانده می‌شود، تاریخچه شکل‌گیری‌اش به ۴ دوره تقسیم می‌شود.
دوره اول: هسته‌های اولیه سکونت در کوهپایه‌ها و اراضی مستعد کشت ایجاد می‌شود و نواحی روستایی شکل می‌گیرد. دامداری و کشاورزی اقتصاد معیشتی، برخورداری از زمین‌های بارور و آب فراوان که از ارتفاعات شمال منطقه سرچشمه می‌گرفت از ویژگی‌های آن بود. این دوره تا دهه ۵۰ ادامه یافت و هنوز می‌توان در بخش‌هایی از منطقه به‌ویژه روستا شهرهای درکه، اوین، طرشت و فرحزاد آثار به جامانده و اندک‌باغ‌های باقیمانده را مشاهده کرد.
دوره دوم: این دوره از دهه ۴۰ آغاز می‌شود و مهم‌ترین ویژگی آن ایجاد و توسعه بافت مسکونی متراکم در قسمت‌های جنوبی منطقه است که تحت تأثیر افزایش روند مهاجرت به تهران همزمان با ایجاد کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی در حاشیه راه‌های منتهی به شهر شکل گرفت.
دوره سوم: در این دوره بافت مسکونی متراکم که در دوره قبلی ایجاد شده بود، به سمت نواحی شمال منطقه گسترش می‌یابد. بخش عمده‌ای از این گسترش پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با واگذاری زمین به شرکت‌های تعاونی مسکن به وقوع پیوست. در این دوره از تراکم نسبی واحدهای مسکونی کاسته می‌شود و در زمین‌های واگذارشده کاربری‌های آموزشی، فرهنگی و فضای سبز پیش‌بینی می‌شود. دوره سوم که از سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد در ادامه روند دوره دوم است که در دهه ۶۰ شدت یافت و با فراز و فرودهایی تداوم پیدا کرد.
دوره چهارم: این دوره را باید دوره گسترش شهر و به تبع آن توسعه منطقه به مناطق کوهپایه‌ای دانست. تغییرات جمعیت و جابه‌جایی طبقات اجتماعی، افزایش روند مهاجرت به تهران، رونق ساخت‌وساز و افزایش تقاضای مسکن و سیاست‌های شهری از مهم‌ترین دلایل توسعه شهر به نواحی کوهپایه‌ای است. پیامدهای این دوره کاهش سطح روستایی و تبدیل روستاها به بافت‌های فرسوده در بطن منطقه شهری است. در تقسیمات شهری امروز، این منطقه ۹ ناحیه و ۲۱ محله را دربرمی‌گیرد.
- مروری بر وضعیت منطقه ۲
ساختارها و عناصر طبیعی منطقه ۲ شامل دامنه‌های جنوبی البرز، دره‌ها و تپه‌ها و روددره‌های اوین‌ـ درکه و فرحزاد و باغ‌های طرشت، باغ‌فیض، فرحزاد و اوین نقش تعیین‌کننده‌ای در ساختار فضایی این منطقه دارند. در کنار این عوامل، میزان و جهت شیب و ناهمواری‌ها نیز با اهمیتی کمتر از جمله عوامل نقش‌آفرین هستند. از مهم‌ترین عناصر مصنوع و کاربری‌های درشت دانه مؤثر در ساختار فضایی منطقه می‌توان به این موارد را نام برد: دانشگاه‌ها (صنعتی شریف، امام صادق(ع)، علوم پزشکی، روان‌شناسی تهران)، کارخانه‌ها (برق آلستوم، ساراول، میخ سازی)، زندان اوین، بیمارستان سعادت‌آباد، بوستان پردیسان، شهرک آزمایش، اداره گذرنامه، بیمارستان امیرالمؤمنین(ع) و مجموعه برج یادمان.
(طرح تفصیلی منطقه ۲، ۱۳۸۴) در عین حال ساختار منطقه تحت تأثیر محورهای مهمی مانند آزادی، ستارخان، بهبودی، شادمان، شهرآرا، جلال آل احمد، سعادت‌آباد، فرحزادی، سرو و پاک‌نژاد است. با این همه، مسیر بزرگراهی همت و حکیم (شرقی‌ـ غربی) و مسیرهای عمود بر آنها (چمران، اشرفی اصفهانی، یادگار امام(ره)، شیخ فضل‌الله‌و هاشمی رفسنجانی) نقش بسیار مهمی در ایجاد ساختار فضایی منطقه دارند. کریدور همت‌ـ حکیم و فضای سبز میان آنها در سطح شهری نقش‌آفرینی می‌کند و در عمل منطقه را به ۲ بخش تقسیم کرده است. (طرح تفصیلی منطقه ۲، ۱۳۸۴)
براساس جدول شماره ۳ می‌توان گفت که نرخ رشد جمعیت در این منطقه همواره مثبت بوده است. با این حال این نرخ تا سال ۱۳۷۵ افزایش یافت و پس از آن تا سال ۱۳۹۰ کاهش یافت. نرخ رشد جمعیت منطقه ۲ بین سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ دوباره افزایش پیدا کرد.
جدول وضعیت جمعیتی شهر تهران و منطقه ۲ و نرخ رشد، منبع:اطلس تهران ۱۳۸۵ و سالنامه‌های تهران ۱۳۹۱ و ۱۳۹۶ چشم‌انداز طرح تفصیلی منطقه نیز بر ارتقای ایمنی فردی و اجتماعی، حفظ و گسترش هوای پاک، ایجاد تعادل در جمعیت و جهتگیری به سوی تثبیت جمعیت، ایجاد دسترسی‌های سریع و عمومی، خدمات کافی و همگانی، ترافیک روان و سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسب و هویت کالبدی و فرهنگی منطقه تأکید کرده است.
از مجموع ۹۰ برنامه تهرانگردی که از ۱۹ مهر ۱۳۹۲ تا ۲۰ اسفند ۱۳۹۵ در روزهای جمعه انجام شد (به‌استثنای کتاب‌گردی‌های روزهای پنجشنبه) ۳ تهرانگردی کامل به بازدید از منطقه ۲ اختصاص داشت. همچنین از ۵ تهرانگردی موضوعی که به مناسبت‌های عید غدیر، هفته پژوهش، بازگشایی مدارس، میلاد پیامبر اکرم(ص) و شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) به انجام رسید، بخش‌هایی نیز به بازدید از این منطقه اختصاص یافت.
نظر شما