آن روزها بسیاری از تهرانی‌ها راه شمال پیش گرفتند تا سری به جنگل و دریا بزنند. آنها ساعت‌ها در ترافیک ماندند تا در جنگل‌های سرتراشیده و سواحل کم پهنه آن بخوابند. ساحلی که هر گوشه از آن را ویلایی به نام خود کرده و گاهی برخی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها نیز دستی بر نوار نازک این ساحل دارند.
ساحل، روبان سر دریاست که سال‌هاست با دست‌درازی‌های برخی به باد رفته است. هرچند دولت مدتی است که دنبال قطع دست ویلاها از ساحل خزر است، اما با توجه به وسعت کار، هنوز آن طور که باید و شاید نتواسته موفق باشد. از طرف دیگر، این منطقه گردشگری برای بسیاری از مردم بسیار محبوب است و هرگونه مشکلی که برای آن پدید بیاید، ناخواسته برای همه اهمیت خاصی دارد.
تخلف از برنامه چهارم
مهندس محمد ربیعی، کارشناس محیط زیست استان گلستان درباره نوع ساخت‌وسازهای حاشیه ساحل دریای خزر می‌گوید:«بسیاری از ساختمان‌ها را دستگاه‌های دولتی به‌عنوان مجتمع‌های آموزشی و تفریحی ساخته‌اند، ولی علاوه بر این سازمان‌ها، برخی هم توانسته‌اند در این سواحل- که به‌علت ماسه‌ای بودن قابل کشت نیستند- مجوز ساخت‌وساز ویلا و مجتمع‌های توریستی بگیرند. در این میان، تعدادی از این واحدها در حریم دریا بوده‌اند که با پیشروی دریا تمام ساخت‌وسازهای اینچنینی وارد حریم دریا شده است.»
به عبارت دیگر، دریا میهمانان ناخوانده خود را به دل خویش کشانده تا بساط زیاده خواهی‌شان درهم بریزد. این نکته را محمود فرج‌پور، مدیر روابط عمومی اداره محیط زیست استان گیلان این طور مطرح می‌کند:«طبق مطالعات انجام شده همه این ساختمان‌ها تا 10 سال آینده با چالشی جدی مواجه خواهند شد؛ یعنی بر اثر پیشروی دریا زیرِ آب می‌روند و باید خط صفر جدیدی را برای ساخت‌وساز در این سواحل در نظر گرفت. ضمن اینکه هم‌اکنون هم اقداماتی در راستای حذف این بناها در حال انجام است.»
به‌نظر میرسد مشکل پیشروی دریا به ویلاها بیشتر گریبانگیر ملک‌های خصوصی باشد؛ چرا که علی اشرفی‌پور، مدیرکل محیط زیست استان مازندران در این رابطه معتقد است:«بیشتر مجتمع‌های دولتی آنها عقب‌نشینی لازم را از حریم دریا انجام داده‌اند.» اما این امر باعث نمی‌شود که نپرسیم، چرا باید حریم ساحل مورد تعرض قرار بگیرد؟
اشرفی‌پور ضمن انتقاد از بعضی ناهماهنگی‌ها در رابطه با اعطای مجوز ساخت در این سواحل می‌افزاید:«متأسفانه در حال حاضر هم شاهد ساخت‌وسازهایی در این سواحل هستیم که با مجوز قانونی ساخت از سوی بعضی شهرداری‌ها و بخشداری‌ها صورت می‌گیرد. این امر در تضاد با روح ماده 63 قانون برنامه چهارم است که آزادسازی سواحل را پیش‌بینی کرده است.»
سطل زباله بزرگ آبی‌رنگ
گذشته از موانع قانونی این تخلف، تعرض به حریم دریا می‌تواند ضررهای زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری را سبب شود. مدیرکل محیط زیست استان گیلان با اشاره به حساسیت این سواحل از نگاه زیست‌محیطی از بی‌مبالاتی‌های گذشته گله می‌کند و می‌گوید:«با این ساخت‌وسازهای غیراصولی و با توجه به اینکه در قسمت اتصال رودخانه به دریا کم‌کاری‌هایی صورت گرفته است، این روزها شاهد ناپایداری‌هایی در محیط زیست این مناطق هستیم که حل آن مدیریت ویژه‌ای می‌طلبد و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی منطقه در احیای محیط زیست این سواحل ضروری است؛ چرا که بعضی از این نواحی از نظر زیست محیطی کاملا ضعیف شده است.»
آزادسازی ساحل؛ جذب گردشگر
با آزادسازی سواحل خزر، دریا می‌تواند نفسی تازه کند و آلودگی‌های آن کمتر شود ؛چرا که وقتی این سواحل با تراکم غیراصولی ساخت‌وساز مواجه نباشد، امکان نظارت بیشتری برای جلوگیری از آلوده‌سازی دریا فراهم می‌شود. یکی از مهم‌ترین نتایج این امر جذب گردشگر است. فرج‌پور در این ارتباط می‌گوید:«سواحل دریا یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های نیمه آبی- نیمه خشکیِ جهان است که بسیار زایا و مولد است. این آزادسازی با در نظرگرفتن این موضوع فرصتی را برای این سواحل فراهم می‌کند تا به سرعت و به‌طور طبیعی اکوسیستم خود را بازسازی کنند.»
مدیر روابط عمومی سازمان محیط زیست استان گیلان ادامه می‌دهد:«این سازه‌ها در عمل آلودگی منظر را برای این سواحل ایجاد کرده است که با رفع آنها برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت گردشگری در این نواحی با سهولت و سرعت بیشتری به جلو می‌رود.» مدیرکل محیط زیست استان مازندران نیز در این رابطه می‌گوید:«در بعضی تعطیلات در عرض تنها 2 روز ما با هجوم 3 میلیون گردشگر فقط در استان مازندران مواجه هستیم که این نشان‌دهنده ظرفیت بالای شمال کشور به‌عنوان قطب گردشگری ایران است.
خوشبختانه در حال حاضر تقاضای بخش خصوصی برای کاربری‌های عمومی به ویژه در بخش گردشگری در این استان در حال افزایش است.»
اما آیا تمام مسافرانی که به دریا می‌روند را می‌توان گردشگر نامید؟ فخرالسادات غنی، راهنمای گردشگری و مدیر داخلی مؤسسه گردشگری طبیعت، نگاهی انتقادی به گردشگری در این نواحی دارد و می‌گوید:«حجم بالایی از مسافران به این نواحی را نمی‌توان به معنای واقعی کلمه گردشگر دانست؛ چون این افراد معمولا با اتومبیل شخصی خود مسافرت می‌کنند، غذایشان را همراه خود می‌برند و در چادر می‌خوابند.»
وی با اشاره به نبود زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگر در این مناطق می‌افزاید: این اقدام تنها درصورتی منجر به رونق گردشگری در این استان‌ها می‌شود که همراه با ساخت مراکز اقامتی ارزان قیمت باشد اتفاقی که در حال حاضر شاهد آن نیستیم و تنها عده‌ای از سازمان‌های دولتی اقامتگاه‌هایی را- آن هم برای مدیران خود- ساخته‌اند.
اینجاست که به‌نظر میرسد باید با مکان‌یابی و جانمایی مناسب به ساخت اقامتگاه‌هایی دست زد که درصورت پیشروی آب هم با مشکل مواجه نشود. اگر چنین اقداماتی صورت گیرد، شاهد رشد روزافزون گردشگری در این استان‌ها خواهیم بود که سود آن نصیب این استان‌ها و کل کشور می‌شود.
در حال حاضر اقدامات مناسبی در این زمینه و با هماهنگی سازمان‌های دولتی در حال انجام است. کسی چه می‌داند شاید این کارها باعث شود تا دیگر افراد سند شش دانگ دریا را به نام خودشان نزنند.
