پس از برگزاری دوازدهمین جشنواره تئاتر آیینی- سنتی در سال 82، مقرر شد سیزدهمین دوره آن در سال84 و همزمان با برگزاری جشنواره تئاتر فجر تحت عنوان «جشن ملی تئاتر فجر» برگزار شود که در نهایت به دلیل به سرانجام نرسیدن طرح برگزاری جشن ملی تئاتر فجر، برگزاری سیزدهمین دوره این جشنواره تا به امروز به تعویق افتاده بود.به بهانه برگزاری این جشنواره با محمدحسین ناصربخت، دبیر جشنواره به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- جشنواره تئاتر آیینی- سنتی با پشت سرگذاشتن یک وقفه چهارساله در حال برگزاری است، با وجود این که چهار سال از زمان برگزاری دوره قبلی جشنواره می‌گذرد، اما همچنان شاهد نوعی شتاب در روند برگزاری جشنواره سیزدهم هستیم.
- تدارک جشنواره آیینی- سنتی از پاییز سال گذشته آغاز شد و در ابتدای کار، فراخوان جشنواره توسط اعضای کانون نمایش‌های آیینی- سنتی تهیه و اعلام شد، جشنواره باید در اصل در سال 84 برگزار می‌شد که به دلیل برگزار نشدن جشن ملی تئاتر فجر، دامنه برگزاری آن به سال‌های بعد کشیده شد.
فراخوان جشنواره بهمن ماه سال گذشته اعلام شد، سرانجام در اردیبهشت ماه امسال از میان اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره، بنده به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شدم.با وجود این که همگی می‌دانستیم به لحاظ وقت با کمبود روبه‌رو هستیم، اما تلاش کردیم تا آنچه را که در فراخوان قید شده بود به مرحله اجرا برسانیم که البته در مورد بازخوانی متون به دلیل حجم بالای نمایشنامه‌ها و انتخاب دیرهنگام اعضای هیأت بازخوانی با یک تأخیر 10 روزه به اعلام نتایج بازخوانی آثار پرداختیم. استقبال زیاد از جشنواره از نکات مثبت جشنواره سیزدهم بود اما در عین حال مشکلات زیادی را برای ما به وجود آورد و در انتخاب آثار ما را با مشکل مواجه ساخت.
چرا که همزمان با برگزاری جشنواره آیینی- سنتی، جشنواره‌های تئاتر دفاع مقدس و بانوان هم در حال انجام کارهای مقدماتی و برگزاری جشنواره بودند. البته در بخش‌های میدانی و تعزیه هیچ تأخیری صورت نگرفت و فقط در بخش صحنه‌ای بود که اسامی آثار با تأخیر اعلام شد.در بخش جنبی جشنواره هم تلاش بر این بود که معرکه‌های ایرانی را در بخش نمایش‌های قهوه‌خانه‌ای و در بخش تعزیه هم مجالس غریب تعزیه را انتخاب کنیم که در این بخش هم گروه‌های حرفه‌ای حضور خواهند داشت.
همچنین از عده‌ای که در کارهای سنتی، اقدام به ابداع کرده بودند نیز در جشنواره پذیرا شدیم تا رویکرد جدید به نمایش‌های سنتی را هم در جشنواره سیزدهم در معرض دید مخاطبان قرار دهیم.
- نحسی سیزده در آیین‌های ایرانی ریشه دارد. فکر می‌کنید که نحسی سیزده گریبانگیر جشنواره تئاتر آیینی- سنتی شد؟
- من به نحسی سیزده اعتقاد ندارم و خرافاتی هم نیستم اما به شوخی می‌توان گفت که چنین اتفاقی رخ داده است! (می‌خندد) فقط امیدوارم از این نحسی گذر کنیم.
- با توجه به این وقفه و دیرکرد، بازهم دبیر جشنواره دیرتر از موعد مقرر انتخاب شد. با توجه به این کاستی‌ها فکر می‌کنید انتظارات از جشنواره تئاتر آیینی- سنتی برآورده شود؟
- در بعضی از بخش‌ها مثل بخش پژوهشی و سمینار فراتر از انتظارات پیش رفته‌ایم. در بخش تعزیه و جنبی هم روند بسیار خوبی را طی کرده‌ایم و به‌طور حتم اگر نسبت به دوره دوازدهم پیشرفت نداشته باشیم به‌طور قطع پسرفتی هم وجود نخواهد داشت.
گروه‌های حاضر در بخش صحنه‌ای هم رضایت خاطر گروه بازبینی را فراهم کرده‌اند و گروه بازبینی هم برای انتخاب آثار به دلیل کیفیت بالای نمایش‌ها با مشکل روبه‌رو شدند. البته معتقد نیستم که این آثار ایده‌آل هستند، ولی در عین حال مطمئن هستم که این آثار هم جزو بهترین‌ها هستند و این مسئله در اجرای عمومی نمایش‌ها ثابت خواهد شد.
- به گفته شما از جشنواره امسال استقبال خوبی صورت گرفت و هنرمندان سرشناسی هم متقاضی حضور در این جشنواره بودند، اما در حال حاضر با یک نگاه کلی به جدول جشنواره از آنان نامی دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد اسم‌ها در جشنواره امسال کنار گذاشته شده است. کیفیت آثار مدنظر بود یا از منطق دیگری برای برگزاری جشنواره پیروی می‌کردید؟
- متأسفانه برخی کارگردانان به دلیل کمبود زمان تمرین نتوانستند نمایش‌هایشان را آماده اجرا کنند.
- یعنی خود گروه‌ها انصراف دادند؟
- برخی گروه‌ها نتوانستند به مرحله بازبینی برسند و دلیل اصلی این اتفاق کمبود زمان و سالن برای تمرین بود. تعدادی از گروه‌ها هم از میانه راه بنا به دلایلی از ادامه کار انصراف دادند.اما هیچ گروهی بعد از مرحله بازبینی از حضور در جشنواره انصراف نداده است. همچنین برخی گروه‌ها به دلیل این که وضعیت اجرای عمومی نمایش‌ها مشخص نبود، برای حضور در جشنواره تردید داشتند.
- نمایش‌های حاضر در جشنواره سیزدهم اجرای عمومی خواهند داشت؟
- نه تنها نمایش‌های حاضر در جشنواره اجرای عمومی خواهند شد، بلکه برای برخی از گروه‌هایی هم که موفق به حضور در جشنواره نشدند امکان اجرای عمومی فراهم شده است. قرار است یک رپرتواری از نمایش‌های آیینی- سنتی داشته باشیم که این نمایش‌ها هم در این رپرتوار حضور خواهند داشت.
- در بخش بازبینی، اعتراضاتی به گوش می‌رسید. عده‌ای به نحوه انتخاب اعضای هیأت بازبینی اعتراض داشتند.
- البته میزان اعتراضات زیاد نبود و تنها در یک مورد بود که در روزنامه و به صورت مکتوب منتشر شد. تلاش کردیم تا برترین کارشناسان نمایش‌های آیینی- سنتی که از استادان دانشگاه‌ها هم بودند، در هیأت انتخاب نمایش‌ها قرار بگیرند. تمام نمایش‌ها توسط یک گروه سه‌نفره بازبینی شد و کوچکترین اعمال نفوذی در رأی آنان صورت نگرفت و به طور قطع می‌گویم «رانت» در این جشنواره وجود نداشت.
بی‌تردید به دلیل تنوع نمایش‌های آیینی- سنتی، در مرحله انتخاب با مشکلات زیادی روبه‌رو شدیم. نگاه بازبینان هم نگاهی کارشناسانه بوده است اما به هر حال تا حدی هم سلیقه در انتخاب آثار دخیل می‌شود. با این وجود کل نمایش‌ها با اتفاق نظر انتخاب شده است.
به هر حال اعتراض همواره بوده و هست و حق طبیعی هر کارگردانی است و من هم خود یک کارگردان هستم و به خوبی احساس آنان را درک می‌کنم و این اقدام را حق طبیعی آنان می‌دانم.
- با توجه به سابقه شما در امر تحقیق و پژوهش، برگزاری سمینار کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد اما چرا در بخش پژوهشی اقدامات بیشتری صورت نگرفته است؟
- هم اینک کتاب تعزیه طالقان را برای چاپ آماده کرده‌ایم و برخی کتب دیگر هم بعد از جشنواره به چاپ خواهد رسید که البته وابسته به جشنواره خواهد بود. مجموعه طومار مشکین‌نامه، مجموعه تعبیه و تقلید و... از جمله این اقدامات است. همچنین کتاب نقش‌پوشی در شبیه‌خوانی و دفتر تعزیه شماره 8 هم تجدید چاپ خواهد شد.
- بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر از نظر بیشتر کارشناسان و منتقدان یکی از ضعیف‌ترین بخش‌های جشنواره بود. در بخش بین‌المللی جشنواره تئاتر آیینی- سنتی، چه رویکردی داشتید و چه ملاک‌ها و معیارهایی را مدنظر قرار دادید؟
- من نمایش‌های بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر را به طور کامل ندیدم؛ بنابراین نمی‌توانم درباره این بخش از جشنواره تئاتر فجر اظهارنظر کنم، اما در بخش بین‌الملل جشنواره آیینی- سنتی، بیشتر نمایش‌های آیینی کشورهای مدعو، مدنظر قرار گرفت و نمایش‌هایی چون اپرای پکنی، کمدیا دلارته، نمایش‌های سنتی سایه و... در جریان برگزاری جشنواره سیزدهم تئاتر آیینی- سنتی در بخش بین‌الملل جشنواره روی صحنه خواهد رفت.
گروه‌هایی از کشورهایی مثل قبرس، ترکیه، ایتالیا، چین و... که دارای فرهنگ و تمدن کهن هستند، در جریان جشنواره به اجرای نمایش خواهند پرداخت. در بخش سمینار هم در میان سخنرانان خارجی، افرادی که درباره نمایش‌های سنتی منطقه خودشان و یا مناطق مهم دیگر فعالیت داشته‌اند به سخنرانی خواهند پرداخت که این حرکت می‌تواند نمونه‌ای باشد از پژوهش‌های علمی و آکادمیک درباره نمایش‌های سنتی که در جشنواره ارائه می‌شوند.
