گروهی پنج نفری از نوجوانهای ایران امسال در بیست و پنجمین دورهی مسابقات فیزیکدانان جوان در آلمان شرکت کردند. رقابتی نفسگیر که 28 تیم از کشورهای مختلف در آن حضور داشتند. توضیحات بیشتر را در گفتوگوی دوچرخه با سه نفر از این فیزیکدانان نوجوان میخوانید!
- حالا چرا فیزیک؟
رژین عنبر افشان: خوب فیزیک علمی است که وقتی واردش میشوی تازه میفهمی چه قدر جذاب است. پدیدهها را درک میکنی و هر قدر واردش میشوی، بیشتر از آن شگفت زده میشوی. این که چهقدر همه چیز قانونمند است و حساب و کتاب دارد! این مسابقات هم که به خاطر نوع برگزاری خیلی جذاب و هیجانانگیز است و جور دیگری فیزیک را میتوان یاد گرفت.
- مگر این مسابقات چه تفاوتی با امتحانهای فیزیک و بقیهی مسابقات دارد؟
شیوا عزیزپور: در این مسابقات از حدود یک سال قبل 17 سؤال فیزیک که هنوز جواب قطعی برای آنها پیدا نشده اعلام میشود. گروههای فیزیک دانشآموزی علاقهمند در کشورهای مختلف روی آنها کار میکنند و تیم منتخبشان را به مسابقات بینالمللی IYPT میفرستند. رقابت به این شکل است که بعد از قرعهکشی، هر تیم باید همگروهیهایش در چند بخش که به آن Fight (جنگ) میگویند، رقابت کند. مثلاً اعضای تیم با همفکری هم، یک بار باید در نقش حریف، سؤالی برای از بین آن 17 سؤال برای گروه مقابل طرح کنند. جوابهای آنها را به چالش بکشند و دربارهی آن نظر بدهند. البته زمان محدودی هم دارند. بعد به عنوان ارائه دهنده، باید به سؤالی که برایشان طرح میشود، پاسخ دهند ویکبار دیگر منتقد میشوند و دو گروه حریف و ارائه دهنده را نقد میکنند و نقاط مثبت و منفی کار آنها را بررسی و اعلام میکنند. در نهایت داوران که از استادان فیزیک دانشگاههای بزرگ دنیا هستند، به هر تیم امتیاز میدهند و تیمهای برتر به فینال میروند.
- این طور که پیداست باید تمام این کارها را به زبان انگلیسی انجام بدهید، نه؟
شیوا: بله، ما از ابتدا باید همهی مقالات را به زبان انگلیسی بخوانیم و در واقع زبان تخصصی فیزیک را یاد بگیریم. تمرین و کار روی هر پروژه هم به ما کمک میکند تا به مرور ملکهی ذهنمان شود.
- خوب این که سؤالها را از قبل میدانید، هیجان مسابقه را کم نمیکند؟
شیوا: نه اصلاً. درست است که سؤالها مشخص هستند اما اصلاً نمیتوان پیشبینی کرد که کدام تیم چه جوری روی سؤالها فکر کرده است. تیمها حتی در یک سالی که سؤالها را میدانند، فرصت نمیکنند روی همهی آنها کار کنند و معمولاً به 10-15 تا اکتفا میکنند.
رژین: حتی اساتید دانشگاهها هم از برخی سؤالات شگفت زده میشوند و جالبی این مسابقات به این است که هیچ برتری بین استاد و دانشآموز نیست. رویکردها به یک مسئله کاملاً میتواند متفاوت باشد یعنی در جریان مسابقه با موضوعی مواجه میشوی که شاید برایت تازگی داشته باشد و باید آن را کامل بفهمی، به چالش بکشی و نقدش کنی.
- یکی از سؤالهای جالب این دوره را میتوانید بگویید؟
امیررضا سهیلی: این که اگر دو تا پونز روی آب باشند، در چه شرایطی همدیگر را دفع یا جذب میکنند. برای حل این سؤال اول باید آن را مشاهده کنیم. یعنی آزمایش کنیم و ببینیم چه اتفاقی میافتد. بعد ایدهها و سؤالهایی را مینویسیم که به ذهنمان میرسد. مثل فاصله، زاویهی تماس و شرایط، خواص هیدرولیکی و... بعد مانند تکههای پازل اینها را کنار هم میگذاریم و کل مسئله را بررسی میکنیم. آزمایش و تحقیق و استفاده از فرمول و...
- خوب، جواب سؤال چه بود؟
امیررضا: این که دو پونز به خاطر چگال بودنشان تمایل دارند به پایینترین سطح ممکن بروند. در نتیجه کاملاً به طرف هم کشیده میشوند و این حرکت شتابدار است.
رژین: نمونهی این پدیده را میتوان در نوشابه هم دید. مثلاً دقت کردهاید که چرا همهی حبابها، ظرف چند ثانیه به کنار شیشه میروند؟ حباب سبک است و دوست دارد در بالاترین جای ممکن قرار بگیرد.
- شده در جریان مسابقات تیمی لجتان را دربیاورد؟!
امیررضا: (با خنده) آره. این اتفاق زیاد میافتد. به خصوص با تیمهای ضعیف که حرفی برای گفتن نداشتند، واقعاً لج آدم را در میآوردند.چون آدم حتی نمیتواند نقدشان کند. آخر کار مهمی نکردهاند که نقد داشته باشد! جذابیت این مسابقات که آن را از المپیادها متمایز میکند این است که هر کس باید کاری را بر عهده بگیرد تا گروه به بهترین شکل نتیجهی تحقیقاتش را به انگلیسی ارائه کند و به سؤالهای حریف و داورها جواب بدهند و منتقد خوبی هم باشد و کار دیگران را به چالش بکشد. یک بخش مسابقه، تعاملات اجتماعی است این که چه طوری کار را ارائه کنی و شخصیت گروه و کار گروهی خیلی مهم است.
- شما به قول خودتان چند تا فایت (Fight) داشتید؟
رژین: ما پنج تا فایت داشتیم و با 11 کشور مسابقه دادیم و همراه با کره و سنگاپور طلا گرفتیم. کلاً این مسابقات در سطح المپیاد فیزیک و شاید بالاتر است. اما ما با کمترین امکانات در این مسابقات شرکت کردیم. تیمهای دیگر در دانشگاههای خوب کشورشان آزمایشگاه دارند، اما خود من خیلی از آزمایشهایم را مجبور بودم در اتاقم انجام دهم! درِدانشگاهها برای تحقیق به رویمان باز نیست و امکانات مدارس هم جوابگو نیستند. اما ما با این سختیها از تمام گروهها قویتر بودیم. ما حتی امتیازهای خاص برای ورود به دانشگاه هم نداریم تا بتوانیم فارغ از فکر کنکور، خود را برای مسابقات آماده کنیم.
- حالا واقعاً فکر میکنی رقابت در این مسابقات «جنگ» است؟
رژین: شاید به اینخاطر که وقتی روی موضوعی ماهها فکرکردهای، تمام تلاشت را میکنی که نشان بدهی کار من بهترین است؛ یعنی میجنگی تا برتر بودنت را نشان دهی. از طرفی هر قدر هم تلاش کنی، باز به کار علمی یک سری نقصها وارد است و نمیتوانی ادعا کنی کارت کامل است. این که میخواهی نقاط مثبت را نشان دهی و حریف میخواهد نقاط ضعف را بیرون بکشد نوعی مبارزه و جنگ است.
- شده در این مسابقات نوجوانان بتوانند پاسخ جدیدی به یک سؤال و پدیدهی فیزیکی بدهند؟
شیوا: بله. مثلاً یکی از مسئلهها از سال 1980 مطرح شده و تا به حال جواب کاملی به آن داده نشده است. ما امسال خاصیت کشش سطحی آب را در این آزمایش بررسی کردیم که تا به حال چنین توجیهی برای آن ارائه نشده بود.
- کدام بخش این روند مسابقات برایتان جذابتر بود؟
رژین: این که تیم حریف را به چالش میکشیم برایم خیلی جذاب است.علاوه براین وقتی برندهها معرفی شدند،گروهها میآمدند و تبادل اطلاعات میکردند. اشتیاق همه برای یادگیری واقعاً عجیب بود. چیزی که در بین دانشآموزان خودمان نیست. مثلاً یکی از نوجوانهای تیم کره بعد از تمام شدن رقابت آمد و از من برنامهنویسی یکی از سؤالها را یاد
گرفت.
شیوا: این که ما یاد میگیریم کار گروهی کنیم و کار دیگران را به نقد بکشیم خلاقیت ما را بالا میبرد. دید انتقادی پیدا میکنیم. انگیزه و اشتیاقمان برای تحقیق زیاد میشود چیزی که در مدرسههای ما نیست و همه چیز به شکل تئوری میماند. در این مسابقات ما یاد میگیریم که با هم کار کنیم و از هم استفاده کنیم تا نتایج بهتری بگیریم. در واقع میفهمیم که یک مغز جواب نمیدهد!