به گزارش همشهری‌آنلاین این سمینار را که از ساعت ۹ صبح دوشنبه ۲۳ آذر آغاز به کار کرد سه نهاد مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی، موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپای دانشگاه تهران و کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سالن حنانه دانشکده مطالعات جهان برگزار کردند.
دبیر علمی سمینار ملی فضای مجازی، ملاحظات اخلاقی، حقوقی و اجتماعی دکتر یونس شکرخواه رئیس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپای دانشگاه تهران بود که با خیر مقدم و با اعلام برنامه‌های سمینار توسط وی، این سمینار یک روزه با حضور گسترده علاقمندان به مباحث ارتباطات و جامعه اطلاعاتی آغاز به کار کرد
پروفسور معتمدنژاد: در فضای مجازی از کشورهای عقب‌مانده آفریقایی هم پس‌افتاده‌تریم
دکترکاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات ایران با اشاره به پیشینه تاریخی جامعه اطلاعاتی در ایران گفت: حدود ۱۰ سال پیش جلسه‌ای با معاون اطلاعات یونسکو داشتیم که برخی از مقامات مسئول جمهوری اسلامی ایران نیز در آن شرکت داشتند که موضوع آن جامعه اطلاعاتی بود. در آذر ۱۳۸۱ همایش جهانی ایران و جامعه اطلاعاتی در ایران برگزار شد. سمینار دیگری هم داشتیم که متاسفانه در مقطعی ناتمام باقی ماند.
این استاد نامدار ارتباطات افزود: در زمینه جامعه اطلاعاتی که در این سمینار به عنوان فضای مجازی مطرح شده است در ایران باید دو مسئله را دنبال کنیم؛ یکی اینکه دیدگاه ایران راجع به جامعه اطلاعاتی چیست؟ و دوم اینکه چرا هرگز رشد نکردیم؟
[سازمان‌های دولتی نقش چندانی در جامعه اطلاعاتی ندارند]
دکتر معتمدنژاد خاطرنشان کرد: جامعه اطلاعاتی با تمام جذابیت‌ها موانعی هم دارد که برای گذشتن از آنها باید جامعه جهانی را شناخت و بعد برنامه‌ریزی کرد؛ البته ما در این زمینه نیاز به مطالعات و تحقیقات زیاد داریم.
پدر علم ارتباطات ایران با انتقاد از بی توجهی‌ها به این حوزه گفت: متاسفانه در مقایسه با کشورهای عقب مانده آفریقایی که برنامه‌های زیادی را اجرا کرده‌اند، پس افتاده‌تریم و ما هنوز هیچ کاری نکرده‌ایم یا کارهایی شده اما منعکس نشده است.
وی در ادامه پیشنهاد کرد که مطالعات و تحقیقات در زمینه نظری ادامه یابد و از بعد دیگر دولت و یونسکو تشویق شوند که دستاوردهای اجلاس‌ها را به اجرا بگذارند، زیرا اگر این مطالعات و تحقیقات ادامه پیدا کنند می‌توانیم به عنوان کشوری نمونه در منطقه عمل کنیم.
دکتر معتمدنژاد در پایان متذکر شد: جامعه اطلاعاتی حق‌هایی دارد که باید به آنها توجه جدی شود. [ضرورت تدوین نظام جامع رسانه‌ها از زبان دکتر معتمدنژاد]
دکتر سعید رضا عاملی: دنیای مجازی دنیای بی‌نهایت تولید و بی‌نهایت توزیع است
دکتر سعید رضا عاملی، دانشیار گروه ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و رئیس دانشکده مطالعات جهان این دانشگاه در ادامه سمینار با ارائه مقاله ای تحت عنوان قاعده‌های اخلاقی در فضای مجازی و دو وجهی نگری: عام گرایی و خاص گرایی به طرح پرسش هایی درباره اخلاق در دو فضای فیزیکی و مجازی پرداخت.
وی گفت: به عنوان یک اصل کلی باید توجه داشت که الزامات اخلاقی متعلق به کل هستی است و از یک حقیقت جهانی برخوردار است و تفاوتی بین فضای فیزیکی و فضای مجازی از این جهت وجود ندارد.
دکتر عاملی با اشاره به این نکته که اصول اخلاقی از جمله بایسته‌های زیست انسانی است افزود: از نظر اسلام اصول اخلاقی از یک اصالت ذاتی و حقیقی برخوردارند که بدون اجرای آنها ضمانتی برای اجرای عدالت و دوری از ظلم امکان پذیر نیست.
وی درباره اخلاق بدون خدا تاکید کرد: بین فلاسفه اخلاق دعوایی وجود دارد که آیا اخلاق بدون خدا می‌تواند وجود داشته باشد یا خیر اما واقعیت این است که اخلاق بدون خدا به بن‌بست می‌رسد، چرا که در جایی این تلقی پیش می‌آید که بگوییم این عمل اخلاقی به خاطر رضای خداست. لذا اخلاق بدون خدا بی‌معناترین و سطحی‌ترین قاعده اجتماعی است.
این استاد ارتباطات و رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، سپس با ذکر تفاوت‌های جهان فیزیکی و جهان مجازی گفت: یکی از تفاوت‌های جهان مجازی با جهان فیزیکی سرعت است. در جهان مجازی سرعت بسیار بالاتر از دنیای فیزیکی است و هرچه سرعت بالاتر باشد زمان برای بازبینی امور کاهش می‌یابد لذا در این موقعیت اخلاق و رعایت کدهای اخلاقی اهمیت به مراتب بیشتری پیدا می‌کند.
دکتر عاملی با توضیح ظرفیت‌های فضای مجازی افزود: یک ویژگی مهم این فضا تفاوت در زمان است. زمان مجازی زمان هندسی است. در دنیای فیزیکی که زمان خطی است باید لحظه‌ای بمیرد تا لحظه‌ای دیگر حادث شود، اما در دنیای مجازی زمان سینکرونیک است و ما در عین واحد با زمان‌های بسیار سروکار داریم.
وی درباره دومین تفاوت این دو فضا گفت: دومین تفاوت در منطق کار است، تبدیل کار دستی و کار مکانیکی به کار مجازی که موضوع رابطه انسان با ماشین جهانی و موضوع کار ماشین با ماشین است. در حقیقت تبدیل کار موضوع تک تولید، تک مصرف و تک توزیع به کار متمایل به بی‌نهایت تولید، مصرف و توزیع است.
به اعتقاد دکتر عاملی سومین تفاوت در منطق مکان و محیط است که در آن مکان محدود به جغرافیا و شعاع عمل محدود، به مکان جهانی با شعاع دسترسی جهانی تبدیل می‌شود.
وی دیگر تفاوت این دو فضا را تفاوت در منطق انرژی توصیف و تصریح کرد: انرژی مجازی از ظرفیت تبدیل امر فیزیکی به امر مجازی و تبدیل امر شیئی به امر عددی برخوردار است و انرژی‌های تخریب کننده را به انرژی های با ظرفیت تخریب کم تبدیل می‌کند.
رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به پیامدهای فرهنگی فضای مجازی گفت: تو در تو شدن فرهنگ ها، تکثر متراکم فرهنگی، حضور همزمان فرهنگ‌ها در کنار یکدیگر و حتی از بین رفتن مرز زبان با ظرفیت‌های ایجاد شده برای ترجمه اتوماتیک متن‌ها و توسعه آزادی عمل در ابراز ایده‌ها، ارزش‌ها و بازخوردهای فکری نسبت به دیگری، همه جهانی شدن فضای زندگی و ظهور جهان در شهر و شهر در جهان و در سطحی دیگر شکل گیری جهان در خانه و خانه در جهان و با سطح جزئی‌تر ظهور جهان در فرد و فرد در جهان از جمله ویژگی‌های دنیای متاثر از این فضای جدید است.
دکتر عاملی در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این پرسش که بر چه قاعده‌های اخلاقی در فضای مجازی بیشتر باید تاکید شود؟ اضافه کرد: ظرفیت‌های فضای مجازی هم به لحاظ زمان و هم به لحاظ مکان و هم از نظر کار و محیط عمل، موجب می‌شود جرم در بسیاری از موارد از «تکثرمجازی» برخوردار شود. لذا اموری که جنبه عام پیدا می‌کند یعنی در محیط مجازی در دسترس همگان قرار می‌گیرد و یا ارسال‌های تعمیم‌یافته موضوع جرم متکثر است موضوع «جرم‌های کلان» می‌شوند که تکثیر صحنه مجرمانه پورنو و در معرض همه قرار دادن آن یا ارسال ایمیل آلوده به ویروس برای انبوه کاربران از جمله این موارد است.
مولف کتاب «شبکه های علمی مجازی» با برشمردن دایره ممنوعات اخلاقی جهانی خاطرنشان کرد: محیط‌های مجازی در معرض آسیب‌های ضد اخلاقی است که همه جامعه انسانی بر «ضد اخلاقی‌بودن» آن اشتراک نظر دارند که می‌توان از آن به «دایره ممنوعات اخلاقی جهانی» تعبیر نمود؛ اموری مثل فحشا و تصاویر اغوا کننده، قمار، دزدی هویت، هک کردن، ایمیل‌های دروغین به منظور اغواء مالی، ورود به حریم خصوصی افراد و دزدی سرمایه‌های مجازی از جمله مواردی هستند که در این فضا مشاهده می‌شوند.
وی در پایان با ذکر قاعده نفی ضرر یادآور شد: قاعده لاضرر، ناظر بر نفی ضررزدن به خود و دیگران که یکی از قاعده‌های اخلاقی اسلام محسوب می‌شود، بر اساس نظر فقها هم ناظر بر ضرر جسمی و هم ضرر مالی و هم ضرر معنوی (عرضی) است، که مصادیق زیادی را در تجارت‌های مجازی و نقل و انتقال‌های مالی و مشارکت های مجازی دارد.
دکتر شهیندخت خوارزمی: فضای مجازی بیم و امیدهای تازه‌ای آفریده‌است
دکتر شهیندخت خوارزمی، نایب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، نیز در نشست قبل از ظهر این سمینار با ارائه مقاله‌ای با موضوع شئون انسانی در فضای مجازی و طرح سه پرسش و چند پیش فرض گفت: جامعه بشری زمانی وارد عصر فضای مجازی شد که زندگی در جهان فیزیکی برای بخش مهمی از مردم جهان با شأن انسانی، آن‌گونه که پیامبران و فیلسوفان و دانشمندان تعریف کرده‌اند، سازگار نیست.
وی افزود: به رغم دستاوردهای بسیار، هنوز سایه شوم فقر؛ جهل؛ نابرابری‌های گسترده جنسیتی و نژادی و طبقاتی؛ بی عدالتی؛ پایمال شدن آزادی های فردی و اجتماعی؛ محرومیت از حقوق فردی و اجتماعی؛ اشکال تازه ناامنی؛ بیدادگری حکومت‌های سرکوبگر و رنج بیهوده جنگ‌های مدرن و بی‌معنا، تخریب گسترده و جبران ناپذیر محیط زیست و بسیاری دیگر، بر زندگی انسان احساس می‌شود.
مترجم کتاب معروف «موج سوم» آلوین تافلر با اشاره به تعریف جهان مجازی خاطر نشان کرد: جهان مجازی، جهانی است مصنوع انسان و شاید مخلوقی در شان انسان. فضائی است که بالقوه توان آن را دارد که برای بخشی از چالش های دردناک بشر راه حل ارائه دهد. اما، آیا ذاتی مستقل از جهان فیزیکی دارد و می‌تواند مستقل از جهان فیزیکی، حیاتی دیگر داشته باشد؟ واقعیت این است که تحول اخلاقی در فضای فیزیکی و مجازی به هم وابسته‌اند. این درست است که بر آن منطقی خاص حاکم است و از قواعدی دیگر پیروی می‌کند، ولی جهان مجازی به دلیل حضور انسان در آن و پیوندهای ارگانیکی که با جهان فیزیکی دارد، از بعد اخلاقی متأثر است از واقعیت‌های جهان فیزیکی. فضای مجازی، عرصه تازه‌ای برای تحقق آرمان‌های بشری فراهم آورده، ولی در عین حال خود دغدغه‌های تازه‌ای نیز خلق کرده است. [جامعه اطلاعات در گفت وگو با دکتر خوارزمی]
وی در ادامه به تعریف مفهوم و مولفه های شئون انسانی و وضعیت آن در فضای مجازی پرداخت و تفاوت‌های شئون انسانی در فضای فیزیکی و مجازی را برشمرد.
رضا باقری اصل: قوانین بسترساز و حامی قانون جرایم رایانه‌ای کافی نیست
رضا باقری اصل، مدیر دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دیگر سخنران قبل از ظهر همایش بود که مقاله تبیین قانون جرایم رایانه‌ای را ارائه کرد.
وی در مقاله خود به تبیین ضرورت و جایگاه قانون، میثاق جرایم سایبر، فرآیند تصویب قانون، ویژگی‌ها و نوآوری های قانون و تبیین برخی مواد ماهوی و شکلی این قوانین پرداخت.
به گفته باقری اصل پس از ۵ سال از ارائه لایحه جرایم رایانه ای، این لایحه به منظور رعایت چارچوب‌های حقوقی کشور و نیز به روزرسانی‌های لازم به جهت سرعت توسعه فناوری اطلاعات و به تبع آن جرایم نوین مربوط به این فناوری مورد بازنگری قرار گرفت و در نهایت بر اساس پیش نویس تنظیمی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در خرداد ماه ۱۳۸۸ مورد تصویب مجلس قرار گرفت.
وی با اشاره به فقر نظری و قانونی در بسیاری از امور مربوط به فضای مجازی و نبود قوانین بستر ساز و پایه‌ای که بتوانند قانون جرایم رایانه‌ای را مورد حمایت قرار دهند، درباره ویژگی‌های این قانون گفت: بر اساس این قانون که به دو بخش ماهوی شامل عناوین مجرمانه و بخش شکلی شامل آیین دادرسی تفکیک شده است، قواعد حقوقی جدیدی بر فضای سایبر مترتب گشته است.
باقری اصل گفت که به رغم تصویب چنین قانونی به دلیل نبود و عدم تشکیل دادگاهی خاص برای جرایم رایانه‌ای و اینترنتی و فضای مجازی، هنوز قابلیت‌های این قانون آشکار نشده و از سوی دیگر به جهت نبود قضات و حتی پلیس‌های خاص این شاخه از قانون مشکلات فراوانی گریبانگیر اجرای این قانون شده است.
وی در ادامه سخنان خود سعی کرد با توجه به ویژگی‌های فناوری اطلاعات وارتباطات و کارکردهای آن برای ذی‌نفعان، الزامات و محیط حقوقی ناشی از تصویب قانون جرایم رایانه‌ای را تبیین کند تا کلیه کاربران و ارائه‌دهندگان خدمات با شناخت وظائف و تکالیف و نیز حمایت‌های حقوقی مورد نظر این قانون به فعالیت بپردازند.
دکتر محمد جواد محمدی: فضای مجازی حریم خصوصی را به خطر انداخته است
سخنران بعدی این سمینار دکتر جواد محمدی رئیس گروه مطالعات فرانسه دانشکده مطالعات جهان بود که که با موضوع «فضای مجازی ونقض حریم خصوصی» به ایراد سخن پرداخت
دکتر محمدی با اشاره به این که توسعه فضای مجازی مانند همه پیشرفت‌های دیگر در زندگی بشر با پیامدهای منفی ومثبتی همراه بوده است، گفت: یکی از بدترین این پیامدها به خطرانداختن حریم خصوصی افراد است ویکی از بهترین آنها ایجاد عرصه‌های جدید برای بهره‌مندی از این حق است.
به گفته وی، حریم خصوصی به اندازه‌ای اهمیت دارد که احترام آن امروزه از مرزهای سنتی اخلاق فراتر رفته ودر اکثر کشورهای جهان به عنوان یک حق اساسی ضمانت قانونی یافته است.
وی گسترش شبکه وب از یک سو را موجب تهدید این حق به شمار آورد و گفت: اما از طرف دیگر بستر جدیدی برای خلق حریم‌های مجازی به وجود آمده است. این وجوه متقابل وگاهی متضاد طرح سؤالات بسیاری را موجب شده است.
دکتر محمدی سپس سوالات زیر را طرح کرد و با ذکر مثال‌هایی به تشریح برخی از این سوالات پرداخت:
حریم خصوصی افراد در محیطی ذاتأ عمومی، تعاملی و هایپرلینک چه معنایی پیدا می‌کند؟
نقض حریم افراد با ابزار های مجازی چه حجم وابعادی می‌یابد؟
آیا وسعت وسرعت تخریب، به ما مجوزعبوراز مرز تأمین اخلاقی به تضمین حقوقی را می‌دهد؟
در صورت تعمیم اصول اخلاقی حاکم بر فضای حقیقی به فضای مجازی، آیا محیطی که فلسفه ذاتی آن تبادل سریع وآسان اطلاعات است، به خطر نمی‌افتد؟
به تعبیر بهتر در تقابل بین حق دانستن وحق حریم خصوصی، اولویت در فضای مجازی با کدامیک است؟
نصرالله جهانگرد: کشوری به نام اینترنت الزامات، قوانین و اخلاقیات خاص خود را می‌خواهد
مهندس نصرالله جهانگرد، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات مخابرات دیگر سخنران این سمینار بود که مقاله‌اش را که با همکاری مهندس محسن پازری، مدیر گروه حقوق و مقررات ICT مرکز تحقیقات مخابرات و با عنوان «توسعه حقوق و رعایت اخلاق در محیط سایبر» فراهم آمده بود این گونه ارائه کرد.
وی ابتدا حضار را به وجود کشوری به نام اینترنت توجه داد و گفت که این کشور ماهیتا با کشور واقعی تفاوت دار و الزامات و قوانین واخلاق خاص خود را می‌طلبد و سپس به ضرورت تدوین قوانینی در حوزه‌های مختلف فضای مجازی اشاره کرد و گفت: در یک نگاه اجمالی توسعه حقوق در هر جامعه‌ای که براساس گردش اطلاعات و شبکه (جامعه اطلاعاتی) شکل گرفته باشد، شامل تدوین و رعایت قوانین حقوقی کلاسیک و شناخته شده امروزی است که اعم این قوانین عبارتند از: قانون آزاد سازی اطلاعات، قانون حفاظت و شخصی سازی داده، قانون دولت الکترونیکی، قانون تجارت الکترونیک، قانون ارتباطات الکترونیکی، قانون امضای دیجیتال، قانون تدارکات الکترونیکی، قانون استفاده مجدد از اطلاعات بخش دولتی، قانون مالیات الکترونیکی و ...
جهانگرد گفت: آیا توسعه قوانین به تنهایی می‌تواند تضمین‌کننده شرایط جامعه برای زندگی متعالی انسان هوشمند باشد. در بعد دیگر تضمین اخلاقیات جامعه اطلاعاتی به چه صورت رعایت می‌شود؟ آیا عنوان کردن نکات اخلاقی و سرمشق قراردادن بخشنامه‌ای آن برای آحاد جامعه همه نگرانی‌های ممکن در این زمینه را حل خواهد کرد؟
جهانگرد سپس از اینکه برخی گمان می‌کنند با توصیه اخلاقی صرف و بدون تمهید مقدمات و بسترهای اجرای قانون و این گونه توصیه‌های اخلاقی می‌توان به آمال و آرزوهای یک فضای مجازی مطلوب دست یافت انتقاد کرد و گفت: آیا رعایت انتزاعی نکاتی چون حفظ حریم خصوصی، رعایت حق مالکیت معنوی، ترویج اطلاعات پاک، اعتماد سازی در فضای سایبر، ایجاد اصل انکارپذیری و جلوگیری از نشر غیر صحیح می‌تواند آسودگی لازم برای متولیان فرهنگی جوامع جدید را ایجاد می‌کند؟
جهانگرد با طرح این پرسش که تحقق این موضوعات چگونه حاصل خواهد شد؟ تلاش کرد نشان دهد کوچ کردن انسان به جامعه الکترونیک، با حفظ حقوق انسانی و نکات اخلاقی‌تر چگونه رخ می‌دهد و افزود: که مهاجرت مناسب به جامعه اطلاعاتی زمانی تحقق می‌یابد که مسائل حقوقی و اخلاقی آن جامعه نه با نگاه جامعه صنعتی فعلی بلکه با خصوصیات جامعه اطلاعاتی بررسی شود. در واقع مسایل اصلی حقوقی و اخلاقی شهروندان در کشور اینترنت چیست؟
دکتر علی صباغیان: پرسش‌هایی از چیستی هویت مجازی
آخرین سخنران بخش صبح سمینار دکتر علی صباغیان، رئیس پژوهشکده ارتباطات میان فرهنگی و بین الملل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات بود که سخنرانی‌اش را با عنوان «هویت در فضای مجازی» آغاز کرد.
وی پیش از آغاز سخن نکته‌ای طنزآمیز گفت تا آب لطفی بر بحث‌های جدی این سمینار بیفشاند. به گفته صباغیان وقتی نوبت به آخرین سخنران می‌رسد، عمده مخاطبان بی‌حوصله‌اند و علاقه‌مندند که سریعتر به ناهار برسند و به همین دلیل نقل کرد که آخرین سخنران باید یک بسم‌الله بگوید و بلافاصله پشت سرش یک والسلام وعلیکم ورحمه‌الله و برکاته و بعد هم پایین بیاید.
دکتر صباغیان هویت در فضای مجازی را از بحث‌های مهم دانست و گفت: هوِِیت یک مفهوم پیچیده جهان واقعی با پیامدهای مختلف فلسفی و عملی است. در جهان واقعی آفلاین متشکل از موجودات زنده و اشیاء، هویت عبارت است از قطعه‌ای از اطلاعات منحصر بفرد یک موجود. در این جهان هویت به طور ساده مجموعه خصائص و ویژگی‌هایی ثابت و دائمی یا موقتی یک موجود که ذاتی اوست یا توسط دیگران به او نسبت داده شده، می باشد. به عنوان مثال در جهان واقعی رنگ مو یا طول قد یک فرد صرف نظر از اینکه برای دیگران جذاب باشد یا نه بخشی از هویت اوست. همچنین مواردی همچون اسم‌ها، آدرس‌ها، گواهینامه‌های رانندگی، شناسنامه، شماره پاسپورت، شغل و... از مجموعه اطلاعات هویتی فرد است.
صباغیان درباره هویت در جهان مجازی گفت:در جهان مجازی که متناظر جهان واقعی در دوران کنونی است و در تقاطع پیشرفت‌های حاصله در فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات به وجود آمده موضوع هویت همچون جهان واقعی -البته با تفاوت‌های ذاتی آن- موضوعیت دارد. فضای مجازی "مجموعه به هم پیوستگی‌های افراد بشر از طریق رایانه‌ها و ارتباطات مخابراتی صرف نظر از جغرافیای فیزیکی است. در فضای مجازی شیوه تعامل بشر متحول شده است. این فضا دسترسی انسان‌ها به اطلاعات، ایجاد ارتباطات، توسعه روابط را تسهیل نموده و موجب آنلاین‌شدن بسیاری از مبادلات در سطوح محلی، ملی و بین المللی شده است.
وی سپس به تفاوت‌های فضای سایبر و مجازی اشاره کرد و گفت: در پرتو این تفاوت‌ها مفهوم هویت دچار تحول شده و از این مسیر چالش‌های جدیدی فرا روی طراحان و کاربران محیط‌های آنلاین قرار گرفته است. در فضای واقعی هرگونه تبادل و تعامل همراه خود اطلاعات ثانویه جداناشدنی دارد که نشانگر هویت مبادله کنندگان است. اما در دنیای مجازی یک و صفر به طور ذاتی در بردارنده هیچگونه اطلاعات جداگانه‌ای با خود نیستند. تبادلات دیجیتال تنها مبادله می‌شوند و هیچگونه اطلاعات ثانویه رمزی شده در این تبادلات نیست مگر اینکه صریحاً آنجا گذاشته شود. بنابراین، برای اهداف شناسایی و سندیت، اطلاعات اضافی باید همراه با تبادلات فضای مجازی به منظور اهداف هویتی به آنها اضافه شود. به این منظور در جهان مجازی هویت یک فرد به نوعی ترکیبی از خصائص و ویژگی‌های دو جهان واقعی آفلاین و جهان مجازی آنلاین است.
دکتر صباغیان با اشاره به این نکته که فضای مجازی قلمروی است که در آن ارتباطات و تعامل بین دو فرد یا بین یک فرد و یک رایانه از طریق تبادل اطلاعات دیجیتال برقرار می‌شود، پرسش‌های زیر را مطرح کرد و گفت: عنصر هویتی که در هر گونه ارتباط و تعامل ضروری است چه شکلی به خود می‌گیرد؟ تفاوت‌های هویتی در دو جهان واقعی و مجازی کدام است؟ شیوه‌های ظهور هویت در فضای مجازی چیست؟ فضای مجازی با چه چالش‌های هویتی مواجه است؟ آیا راه‌حل‌های "جهان‌فیزیکی" برای پاسخگویی به چالش های هویتی فضای مجازی کفایت می کند؟ موضوع دزدی هویت در جهان مجازی چیست و راه های مقابله با آن کدام است؟ و بالاخره اینکه منظور از مدیریت هویت در فضای مجازی و محیط های آنلاین چیست؟
وی سپس به پاسخ‌های اجمالی برخی از این پرسش‌ها پرداخت و مخاطبان را به دلیل ضیق وقت به اصل مقاله‌اش که قرار است در کتاب سمینار انتشار یابد ارجاع داد.
صباغیان همچنین مواردی چون چیستی هویت در جهان واقعی، مفهوم جهان مجازی و الزامات آن، مفهوم هویت در جهان مجازی، چالش های هویت دیجیتال، دزدی هویت در فضای مجازی، مدیریت هویت در فضای مجازی را به صورت اجمالی مورد طرح و بحث قرار داد.
بخش دوم سمینار ملی فضای مجازی، ملاحظات اخلاقی، حقوقی و اجتماعی بعدازظهر برگزار شد:
[گزارش همشهری‌آنلاین از سمینار ملاحظات فضای مجازی - ۲ و پایانی]
