اکوسیستم کویری استان و همجواری با دیگر استان‌های کویری سبب شده تا اصفهان، سهم قابل توجهی از حضور توده‌های ریزگرد را در آسمان خود احساس کند. بارها شده که میزان ریزگرد در هوای استان به مرز بحران رسیده است، به عنوان مثال در اسفند ماه سال گذشته بود که علیرضا ذاکر اصفهانی، استاندار اصفهان با هشدار نسبت به چنین وضعیتی اعلام کرد که میزان ریزگردها در جو اصفهان، هفت برابر میزان طبیعی است.
بابک صادقیان، مسئول آزمایشگاه هوای محیط‌زیست استان اصفهان در این باره می‌گوید: اصفهان، شهر و استانی دارای اقلیم نیمه‌بیابانی است که با خشکی‌های پی در پی مواجه است. نواحی شرق و شمال‌شرق استان و حتی تالاب گاوخونی، شرایط مساعدی را برای پیشروی بیابان و ایجاد ریزگردها به‌وجود می‌آورد. این عامل، بعد داخلی ماجراست اما در بعد خارجی قضیه باید معترف بود که اصفهان متاثر از ریزگردهای خارج از کشور است به‌صورتی که چشمه‌های تولید غبار در کشور عراق از سمت جنوب و جنوب غربی استان، وارد اصفهان شده و موجبات آلودگی بیشتر هوای استان را فراهم می‌آورند.
گویا اقدامات صورت گرفته در چند سال اخیر برای مبارزه با بیابان‌زایی چندان مؤثر واقع نشده و کویر در حال پیشروی است. با توجه به توأمان‌بودن ورود ریزگردهای بیابانی کشور و همچنین بیابان‌های کشور عراق، درصد بالای آلودگی هوا از این حیث، بسیار به چشم می‌آید و طبیعتا نقش پررنگی را در تشدید آلودگی‌ها به‌عهده خواهد داشت. ضمن اینکه موقعیت نیمه بیابانی استان و تأثیر آن از بیابان‌های کشورهای همسایه سبب شده تا ریزگردها، خطر بسیاری جدی‌ای را برای اکوسیستم محیطی این شهر فراهم آورند؛ به همه اینها بیفزایید بارش‌های بسیار کم اصفهان را در طول سال.
البته پرآبی زاینده رود نقش تعیین کننده‌ای در کاهش ریزگردهای استان اصفهان و حتی استان‌های جنوبی کشورمان ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر و با قطع جریان آب در رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی با 46هزار هکتار وسعت، خشک شده و بدین‌ترتیب به کانون تولید ریزگردها تبدیل‌شده است. در سال‌های گذشته و با خشک شدن تالاب گاوخونی و وزش بادهای غالب، گردوغبار ناشی از آن، علاوه بر شهر اصفهان بر استان‌های شرقی استان اصفهان نیز تأثیر گذاشته و ریزگردهایی را بر آسمان این استان‌ها پدید آورده است.
جز زاینده رود، عامل دیگری هم در تشدید یا تضعیف فرایند ریزگرد در هوای اصفهان مؤثر است و آن، معادن بومی‌شن و ماسه است که یکی از کانون‌های مهم تولید ریزگردها در استان اصفهان به‌شمار می‌آید که از دو سال قبل تاکنون هیچ مجوزی برای تمدید یا تاسیس این معادن صادر نشده است.
احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل اداره حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه 26 استان کشور با پدیده آلودگی ریزگردها روبه رو هستند، اعلام می‌کند: محورهای طرح جامع مقابله با گردوغبار در استان اصفهان مشخص شده و اداره کل محیط‌زیست، جهادکشاورزی و منابع طبیعی، اداره کل هواشناسی و شبکه بهداشت استان، ارگان‌هایی هستند که بیشترین وظایف در این طرح برعهده آنهاست.
لاهیجان‌زاده با بیان اینکه نیروگاه شهید منتظری با استفاده از سوخت مازوت، روزانه چند‌صد تن دی اکسید گوگرد را وارد هوای شهر اصفهان می‌کند، اظهار می‌دارد: تمام ارگان‌های اجرایی باید به حل این مسئله کمک کنند زیرا سکون هوای اصفهان در ماه‌های آذر و دی سال گذشته به‌دلیل وقوع پدیده اینورژن73درصد و در سایر فصول 50درصد است و آلودگی این نیروگاه، هوای اصفهان را آلوده‌تر می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: تأمین نشدن سوخت گاز برای این نیروگاه از طرف وزارت نفت قابل پذیرش نیست. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان نیز به نکته جالب توجهی در حوزه مقابله با ریزگردها اشاره می‌کند. محمد حسین شاملی می‌گوید: با اشاره به اینکه هر هکتار فضای سبز که معادل کاشت 200اصله درخت است، 68 تن گرد و غبار را جذب می‌کند، پوشش گیاهی در کاهش آلودگی هوا نقش مؤثری دارد به‌گونه‌ای که یک‌متر‌مربع درخت روزانه پنج مول اکسیژن تولید می‌کند. شاملی می‌افزاید: 30درصد بیابان‌های ایران در اصفهان قرار دارد بنابراین پرداختن به بحث فضای سبز در جهت مقابله با ریزگردهای این بیابان‌ها باید جدی تر از هر زمان دیگری دنبال شود.
خارج از تأثیرات منفی ای که پدیده ریزگرد بر محیط‌زیست ملی کشور بر جای می‌گذارد، این فرایند تهدیدی جدی برای سلامت شهروندان نیز به شمار می‌آید به‌گونه‌ای که با تشدید فعالیت این ذرات معلق، تعدادی از شهروندان مبتلا به حساسیت در معرض التهابات بیشتر قرار گرفته‌اند. اتفاقاتی که ممکن است در گوش، گلو و بینی فرد در هوای پر از ذرات معلق و گرد و خاک بیفتد این است که حساسیت و افزایش آن، مشکلاتی را در پی دارد. وقتی هوا از بینی وارد حلق می‌شود حساسیت موجود در راه‌های تنفسی فوقانی ممکن است اتفاق بیفتد و حتی ممکن است در مراحل پیشرفته موجب آسم شود. شست‌وشوی مرتب بینی زمانی که این آلودگی وجود دارد به کمک آب نمک و سرم‌های شست‌وشو می‌تواند موجب بهبود حرکت مخاطی فرد شود که در این حالت، مواد زیانبار خارج شده و فرایند تنفس، بهتر می‌شود و پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های تنفسی را در پی دارد. توصیه می‌شود زمانی که گرد و خاک در هوا وجود دارد از کارهای غیرضروری پرهیز شود. شهروندان باید درنظر داشته باشند که استفاده از ماسک‌های عادی، تأثیر چندانی در فیلترینگ ذرات معلق ندارند.
امیرعلی، شهروند اصفهانی است که در مورد ریزگردها می‌گوید: «بعضی اوقات دانه‌های ریزگرد به قدری واضح است که به راحتی می‌توان معلق ماندن آنها را در فضای شهر مشاهده کرد. من معتقدم که مسئله مبارزه با آلودگی هوا در اولویت به‌مراتب بالاتری نسبت به مقوله کم‌آبی اصفهان قرار دارد. ما حتی از داشتن هوای سالم محرومیم. باور کنید اگر تا چند سال پیش، دیابت را مرضی خاموش می‌نامیدند حالا دیگر باید این عنوان را به بیماری‌های تنفسی اطلاق کرد. ورود ریزگردها به شهر ما به قدری زیاد است که بی شک شهروندان را، بی آنکه خود بدانند، دچار مشکلات عدیده تنفسی خواهد کرد».
امید است با اقدامات مثمری چون توافق با دولت عراق در جهت از سر‌گیری مالچ پاشی باتلاق‌های خشک این کشور، بحث بیابان‌زدایی در ایران، گسترش فضای سبز شهر و خارج شهر و همچنین آگاه کردن بیشتر مردم نسبت به عوارض پدیده ریزگرد، میزان این پدیده جغرافیایی به کمترین حد خود رسیده و شهروندان کمتری از بابت این موضوع متضرر شوند.
