اعتدال با عقلانیت توأم است/ شهید مطهری افراط و تفریط را صفت جاهلان می‌داند

به گزارش مهر، «نشست اعتدال و آزاداندیشی در تفکر شهید مرتضی مطهری» با حضور و سخنرانی فرزند ارشد ایشان، دکتر مجتبی مطهری و حجت الاسلام محسن الویری و دکتر نجفقلی حبیبی به همت جهاد دانشگاهی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران قبل از ظهر امروز دوشنبه هشتم اردیبهشت ماه در این دانشکده برگزار شد. در این نشست سخنرانان به بررسی سویه‌های فکری استاد شهید مرتضی مطهری و جایگاه اعتدال باوری و آزاداندیشی در منظومه فکری این شهید بزرگوار پرداختند.

دکتر مجتبی مطهری در این نشست گفت: پدر بزرگوار ما بعد از تحصیلات عمیقی که در حوزه علوم اسلامی، عقلی و نقلی و کلامی و عرفانی داشت به تهذیب نفس هم پرداخت و با خلوص نیتی که داشت در پایان هم اخلاص خودش را با قلم و جان خودش و از اینها مهمتر با ایثار خون خودش نشان داد.

وی افزود: انسان بر اساس تعادل و توازن آفریده شده و تعادل و توازن با زیبایی شناسی خالق همراه است. تفکر امر مقدسی است و دین خدا بر اساس تعقل بنا شده است. در مباحث استاد شهید مطهری تعادل بسیار مبحث مهمی است و تعادل با عقلانیت و میانه روی عجین شده است. چرا که طبق سخنان شهد مطهری عقلانیت جزو دین است. برای مثال یکی از مواردی که در آثار شهید مطهری اعتدال بالایی داشت مسئله حجاب است. نه حجاب خیلی پوشیده و روبند زدن بر چهره که با گوشه نشینی و انزوای زنان همراه است قبول داشت و نه حجاب به شکل امروزی غرب را بلکه بر اعتدال و پوششی ساده تأکید داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: دعواهای سیاسی ای که در جامعه ما وجود دارد نشأت گرفته از عدم اعتدال است. اگر آزادی و اعتدال در جامعه جاری و ساری باشد دیگر در مقابل همدیگر نمی‌ایستیم.

حجت الاسلام محسن الویری هم در این نشست گفت: وقتی می‌خواستم درباره دو مقوله آزاد اندیشی و اعتدال در منظومه فکری شهید مطهری صحبت کنم مروری و بازخوانی ای بر آثار ایشان کردم. هر جمله از ایشان که انتخاب کردم دیدم قبل از من راجع به آنها، دیگران در مقالات و کتاب‌های مختلف حرف زده اند با این وجود این مسئله دلیل کهنگی و فرسایش اندیشه‌های این شهید بزرگوار نیست. اندیشه های ایشان با آنکه چند دهه قبل از انقلاب هم بیان نموده بود هنوز برای جامعه ما صادق است و جای شگفتی دارد که بعد از 35 سال از انقلاب مباحث ایشان هنوز تازگی دارند و ادیشمندان بسیاری درگیر آن هستند.

وی افزود: معنای ارسطویی اعتدال یعنی میانه روی در هر چیزی، اما از نظر اسلام میانه روی در همه امور جایز نیست بلکه در کسب کمال و رشد فضایل اخلاقی و سعادت انسانی معتقدیم که هر چقدر انسان در این امور بکوشد و زیاده روی کند پسندیده است. شهید مطهری هم اعتدال را یکی از خاصیت های بزرگ دین اسلام معرفی می کند و می گوید بنا به قرآن، اسلام مسلمانان را امت وسط معرفی کرده است. اغلب مفسران امت وسط را معتدل و میانه رو ذکر کرده اند. امتی که از افراط و تفریط به دور است. بنابراین اعتدال یک شعار سیاسی و دیدگاهی که به صورت اقتضایی در یک برش تاریخی بیان شود نیست. بلکه یک حقیقت دینی است. شهید مطهری می گویند اعتدال در قرآن و سیره ائمه (ع) ما ترسیم شده است اگر ما نمی توانیم به اعتدال و میانه روی برسیم از جهالت و جمود ماست.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم تصریح کرد: اعتدال مبتنی بر آموزه های وحیانی و نبوی و علوی است و باید اعتدال را رعایت کرد، یعنی نه تندرو باشیم نه کندرو. شهید مطهری در کتاب نظام حقوقی زن در اسلام پرهیز از افراط و تفریط را یکی از ویژگی های اسلام می داند منتها می گوید اجرای آن سخت است.

الویری یادآورشد: شهید مطهری در مورد آزادی و آزاد اندیشی هم صحبت های زیادی دارند. آزاد اندیشی یعنی آزادی در تفکر ، اعتقاد به خدا یک نوع آزادی است. تا انسان مختار و آزاد نباشد نمی تواند به خدا ایمان بیاورد زیرا اسلام ازما خواسته است در اصول دین تحقیق کنیم و نه آنها را بدون استدلال بپذیریم. اسلام، عقاید خرافی و عقیده های ناصواب را بر نمی تابد. آزادی و آزاد اندیشی حق تکوینی انسانها است. شهید مطهری می‌گوید از اسلام با یک نیرو می توان پاسداری کرد و آن علم و استدلال و پاسخ دادن منطقی به شبهات و دشمنان اسلام است.

وی گفت: تا آزادی بیان نباشد آزادی اندیشه رخ نخواهد داد. اگر آزادی اندیشه به مردم ندهیم اسلام رشد نخواهد کرد، زیرا اسلام و قرآن بسیار به تفکر و تدبر و تعقل تأکید کرده اند. اصلا ً اسلام به این دلیل باقی مانده است که با شجاعت و شهامت با اندیشه های مخالف مقابله کرد.

دکتر نجفقلی حبیبی استاد بازنشسته دانشگاه تهران در این نشست گفت: زهد استاد شهید مطهری خیلی بارز بود. شهید مطهری در تفسیر نهج البلاغه گفتند افراط و تفریط از صفت جاهلان است. مبحث افراط و تفریط در اخلاق اسلامی هم توسعه یافته و کسی که زیاد می ترسد اینکه در خیابان برود مبادا تصادف کند و کسی که اصلاً نمی ترسد یعنی از برج چندین طبقه هم می پرد پایین، هردو جاهل هستند و هردو کار خطا است.

وی افزود: تلاش مطهری این بود که دانایی مردم را نسبت به اسلام بالا ببرد و خطاهایی که در طول تاریخ اسلام روی داده از بین ببرد. در این راه هم از هیچ کوششی دریغ ننمود. ایشان کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران را در پاسخ به دو گروه نوشتند.عده ای که ایران را سرزمین بزرگ و مطلوب می دانند و با آمدن اسلام به ایران، ایران تباه شد و عده ای که جایگاه ضایع برای ایران قائل بودند و می‌گویند اسلام آمد و به ایران عزت داد. شهید مطهری می‌گویند هردو نظریه اشتباه و خطا است بلکه اندیشمندان ایران اسلام را تقویت کردند و اسلام هم به اندیشمندان ایرانی عزت داد.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: باید تحمل حرفهای مخالف را داشت و نباید روزنامه ای را بست یا بر سر اندیشه ای چماق کشید اینها با تفکرات شهید مطهری سازگاری ندارد. تحمل سخنان مخالف را باید داشته باشیم و اندیشه ها را با تحلیل علمی تبیین و مبین کنیم. اندیشه های شهید مطهری برای اداره حکومت امروزی بسیار کارگشا و رهگشا است و بی اعتنایی جامعه به اندیشه های وی خطر بزرگی برای جامعه ماست.

حبیبی یادآورشد: شهید مطهری به لحاظ اینکه یک فیلسوف اسلامی است مسلماً عقل و عقل گرایی در اندیشه های او جایگاه رفیعی دارد، زیرا فلسفه تبلور عقل است. ایمان هم در پرتو عقل است که شکل می گیرد. خداشناسی و توحید و معاد و نبوت هم به عقل بر می گردد. چند صد آیه در قرآن راجع عقلانیت داریم اینکه یتدبرون، یعقلون، یعلمون، واولی الالباب و ... در قرآن بسیار آمده است.

وی عنوان کرد: اسلام می گوید از چیزی که علم نداری اطاعت نکن، اطاعت محض کورکورانه که نفهمیم از چه چیزی اطاعت کنیم با اسلام سازگاری ندارد. احساس را کنار بزنیم و با علم و عقل و تدبر و تأمل و اندیشه باید اندیشه های مختلف را نقد و تحلیل کنیم.