شرکت‌هایی که دارای پروانه ساخت و بهره‌برداری از ژن‌ها هستند حقوق ویژه‌ای برای استفاده از آنها دارند، به‌عنوان مثال می‌توان به تست‌های تشخیص ژن‌ها و ایجاد جهش ژنتیک اشاره کرد. اما اخیرا اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا ادعا کرده این حق انحصاری مغایر با قانون اساسی این کشور است.
به گزارش سی‌ان‌ان، علت اصلی این دادخواهی بنیاد تحقیقی دانشگاهی وتا و مؤسسه میریاد ژنتیک هستند چرا که حق انحصاری استفاده از ژن‌های بیآرسیای 1 و2 را دارند که این علت ابتلای موروثی به سرطان‌های تخمدان و سینه است.
این دعوای حقوقی براین نکته پافشاری دارد که حق انحصاری ساخت یا بهره برداری برای شرکت یا مؤسسه‌ای خاص، سایر محققان را از انجام تحقیقات پزشکی روی ژن‌های بیآرسیای 1 و 2 محروم می‌سازد.
امتیاز انحصاری ساخت و بهره‌برداری از ژن‌ها درسال 1980 تصویب شد. ژن‌ها بخش عمده وراثت را تشکیل می‌دهند. با استفاده از فناوری‌های جدید محققان به این نتیجه دست یافته‌اند که برخی ژن‌های خاص حامل خطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون هستند.
اگر مؤسسه‌ای بخواهد شکل اصلاح شده یک آنتی‌بیوتیک که به‌صورت طبیعی در یک قارچ وجود دارد را به‌ثبت برساند، هیچ مخالفتی با آن نخواهد شد. دی‌ان‌ای‌های گیاهی درست مانند نوع انسانی آن می‌توانند به‌صورت مصنوعی در آزمایشگاه ساخته شوند.
اما در عین حال صدور پروانه بهره‌برداری انحصاری از ژن‌های گیاهی نیاز به استدلال‌های اخلاقی محکم و اصولی دارد. شرکت‌های دارای پروانه معتقدند حق ساخت یا بهره برداری انحصاری باعث ایجاد نوآوری و خلاقیت خواهد شد؛چرا که به مؤسسات انگیزه ساخت گونه جدیدی از ژن‌ها را می‌دهد.
دن‌راویشر مدیر اجرایی بنیاد ثبت اختراعات می‌گوید: «این دعوای حقوقی درست مثل این است که اگر کره چشم کسی درآمد دیگر هیچ استفاده‌ای از آن نکنیم.» اما مخالفان وی این مقایسه را نادرست می‌دانند؛ چرا که کره چشم منحصربه‌فرد است و نمی‌توان مشابه آن‌را ساخت.
از دیگر دلایل اقامه دعوا برای اعطای حق انحصاری بسیارهزینه بر بودن پروژه‌های مربوط به آن است. لی‌سیلور استاد زیست‌شناسی مولکولی دانشگاه پرینستون می‌گوید:«به استثنای بیآرسیای 1 و 2 اندکی از ژن‌ها هستند که ساخت یا استفاده از آنها به واقع پرمنفعت است.
شاید 95 درصد حق استفاده‌های انحصاری از ژن‌ها به لحاظ اقتصادی بی‌ارزش باشد. یک نمونه خوب از ساخت ژن‌ها که به لحاظ اقتصادی پرمنفعت بوده ساخت انسولین است که درمان ضروری برای دیابت به شمار می‌رود.
پروانه ساخت یا بهره برداری انحصاری ژن‌ها به‌مدت20 سال پس از تاریخ صدور آن اعتبار دارد و پس از سپری شدن تاریخ مقرر باید برای تمدید آن اقدام کرد.
آزاده خطیبی
