دوشنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۸ - ۰۵:۲۵
۰ نفر

مریم جباری امیری: فرهنگنامه سه جلدی فارسی که حاصل کار طولانی‌مدت غلامحسین صدری‌افشار با همکاری نسرین و نسترن حکمی است، توسط نشر فرهنگ معاصر در نمایشگاه بین‌المللی کتاب امسال عرضه شده است.

در این فرهنگ بیش از 90 هزار واژه و اَعلام در کمترین فضای ممکن جای گرفته‌اند تا قیمت کتاب بیش‌ازاندازه بالا نرود. اما نکته متمایزکننده و جالب این فرهنگ، وجود اطلاعات 3فرهنگ مختلف در آن است. همان طور که خود صدری‌افشار می‌گوید، فرهنگ او از اتحاد 3فرهنگ فارسی معاصر، فرهنگ اعلام و فرهنگ واژه‌های کهن شکل گرفته است؛ بنابراین می‌تواند تاحدود زیادی نیاز مخاطب را یک‌جا برطرف کند.

  • آقای صدری ‏افشار ویژگی این فرهنگ چیست و چه تفاوتی با فرهنگ‏های فارسی دیگر دارد؟

صدری‏افشار: این فرهنگنامه، واژه‌های فارسی امروز و بسیاری از واژه‌های آثار مکتوب فارسی و در عین حال اعلام معروف و مشهور را دربردارد و من و همکارانم 5 سال روی آن کار کرده‏ایم. باید گفت فرهنگنامه شامل ویراست پنجم فرهنگ فارسی معاصر و ویراست دوم فرهنگ فارسی اعلام است، همراه با فرهنگ واژه‌های کهن فارسی.

با توجه به اینکه عموم فرهنگ‏های گذشته مثل فرهنگ معین، فرهنگ عمید و فرهنگ سخن به تفکیک اَعلام از لغت معتقد بوده‏اند، دلیل شما برای آوردن اَعلام در میان لغات چیست؟

صدری‏افشار: نمی‌شود گفت «عموم فرهنگ‏ها»، چون کسانی هم درگذشته کار ما را کرده‌اند، مانند؛ لغت‏نامه دهخدا، فرهنگنامه پارسی شادروان سعید نفیسی (که تنها یک جلد آن شامل حرف‏های آ- پ در سال 1319 انتشار یافت و به‏علت رویداد جنگ جهانی دوم ناتمام ماند)، فرهنگ فارسی شادروان دکتر محمّد مکری (که آن هم تنها تا حرف «ذ» منتشر شد و به ‏علت مهاجرت مؤلف براثر کودتای 28 مرداد ناتمام ماند). این کار به کاربر کمک می‌کند تا در موردی هم که ماهیت کلمه را نمی‏شناسد، مثلا اینکه لغت است یا نام خاص، آن را در محل الفبایی‏اش پیدا کند. 

  • خانم نسرین حکمی، از نظر شما این فرهنگ برای چه گروه سنی مفید است و به‏طور کلی فرهنگ‏هایی که برای مقاطع سنی مختلف نوشته می‏شوند، باید بر چه مبنایی باشند؟

نسرین حکمی: این فرهنگ برای گروه سنی معینی نیست، بلکه مبنای کار بر این بوده است که مخاطب آن حداقل تحصیلات متوسطه یا اطلاعاتی در آن حد داشته باشد. بنابراین همه گروه‌های سنی با این میزان اطلاعات، اعم از دانش‏آموز، دانشجو، اهل مطالعه یا اهل تحقیق، مترجم، مؤلف و... می‏توانند از آن استفاده کنند، چون این فرهنگنامه یک کتاب مرجع نسبتاً جامع است و تا آنجا که چارچوب تعریف‏شده کار اجازه می‏داد واژگان عمومی کهن فارسی و معاصر، واژگان ادبی، گفتاری، کنایی و برخی واژگان تخصصی (علمی یا فنی) رشته‌های مختلف در آن گنجانده شده است، به‏اضافه نام‏های خاص (افراد، مکان‌ها، آثار و...).

اما فرهنگ‏های مخصوص رده‌های سنی خاص، اغلب برمبنای دامنه اطلاعات مورد نیاز آن گروه سنی خاص و نیز جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناسی که برای آن گروه باید در نظر گرفته شود، نوشته می‏شوند. مثلاً نیازهای واژگانی دانش‏آموزان کلاس‏های اول تا سوم دبستان متفاوت از نیازهای دانش‏آموزان چهارم و پنجم است، درعین‏ حال از نظر روان‌شناسی رشد، میزان درک آنها هم متفاوت است.

کار برای هردو گروه باید جذابیت تصویری هم داشته باشد. در مقطع راهنمایی- که آغاز سن نوجوانی است- با مقطع دبیرستان- که دوره نوجوانی با دوره جوانی گره می‏خورد- متفاوت و طبعاً نیازها هم متفاوت است؛ دامنه واژگانی و اطلاعات کتاب‏های درسی آنان هم نقش تعیین‏کننده‏ای ایفا می‌کند و کار برای هریک از این گروه‌ها، چارچوب ویژه‏ای می‏طلبد.

  • پس اصولاً کارکرد فرهنگی مثل فرهنگنامه سه جلدی چیست؟

 نسرین حکمی: این فرهنگنامه، همان طور که قبلاً هم اشاره کردم، یک کتاب مرجع یک‏کاسه است که هم در حوزه‌های مختلف واژگانی و هم در حوزه دایره‌المعارفی، اطلاعات کلیدی به مخاطب می‏دهد و اهل تحقیق و مطالعه نه‏تنها واژگان عمومی و تخصصی بلکه واژگان زبان‏های دیگر که در زبان فارسی رایج شده است، نیز اطلاعات مهم و کلیدی در مورد شخصیت‏ها، مکان‏ها، آثار و... را در آن می‏یابند.

  • خانم حکمی(نسترن)، کار با تیم سه‏نفره را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

 نسترن حکمی: می‌شود گفت ما نتیجه خوبی گرفته‏ایم. چون علاوه ‏بر یکدستی کار، نوعی همدلی و تفاهم نیز در جمع ما ایجاد شده است. البته مشکلاتی هم داشته‏ایم که با به‌کارگیری شیوه‌های مدیریتی توانسته‏ایم از پس آن مشکلات برآییم. تجربه نشان داده که برای سازمان‏دهی یک گروهِ کاری، باید ساختار مدیریتی قوی وجود داشته باشد و هر عضو گروه وظیفه و جایگاه تعریف‏شده‏ای در آن ساختار داشته باشد.

اگر این‏گونه نباشد، در حاصلِ کار نوعی سردرگمی، ناهماهنگی و ناهنجاری پدید می‏آید. ما 3نفر که نزدیک به 28 سال است در کنار یکدیگر کار می‏کنیم، توانسته‏ایم بی‌هیچ حمایت دولتی یا خصوصی روی پای خودمان بایستیم و در این مدت با کارمان، طرح‏های تازه‏ای در مورد شیوه فرهنگ‏نگاری علمی و استانداردسازی آن ارائه کنیم.

  • آقای صدری ‏افشار، در فرهنگنامه تا چه اندازه به لغت‏های روز توجه شده است و اصولاً گروه سه‏نفری شما از طریق چه سازوکاری از لغت‏های روز خارجی که در زبان فارسی به‏کار می‌رود مطلع می‏شود و چگونه و بر چه اساسی معادل‏های خاص آنها را انتخاب می‏کنید؟

صدری‏ افشار: همان‏طور که گفته شد واژگان روز براساس رواجی که در فارسی پیدا می‏کنند، از سوی ما ضبط و کاربرد آنها بررسی می‌شود. ما آنها را از رسانه‌ها ضبط یا از گفت‌وگوهای مردم نقل می‏کنیم و گاه برای اطمینان به بررسی کاربرد آن نزد گویشوران می‏پردازیم تا از برداشت و تلقی آنان اطمینان پیدا کنیم و اگر برای واژه بیگانه معادلی انتخاب شده باشد، آن معادل را ذکر می‏کنیم.

  • معیار شما برای انتخاب اَعلام چه بود و چه معیار و شیوه‏ای را برای این کار در نظر داشتید؟

صدری‏افشار: این معیار همانی است که در پیشگفتار ویراست اول فرهنگ فارسی اَعلام آورده‏ایم: الف) تعلق به زمان معاصر یا گذشته نزدیک؛ ب) تعلق به ایران به مفهوم تاریخی آن؛ پ) تعلق به سرزمین‌های همجوار؛ ت) تعلق به خلاقیت‏های فکری و فرهنگی؛ ث) معروفیت در ایران، به‏ویژه در اثرهای مکتوب.

و شیوه کار چنین بوده است: 1) اکتفا به معرفی مدخل، به این صورت که چیست، کیست، کجاست، مربوط به چه زمانی است، از کیست؛ 2) پرهیز از آوردن نام کسانی که هنوز زنده‏اند؛ 3) خودداری از ارزیابی یا داوری؛ 4) بسنده کردن بر ویژگی‌ها یا آگاهی‏های بنیادی در مورد هر مدخل و پرهیز از شرح و بسط (از قبیل اینکه فردوسی در سال‌های 411-329 قمری می‏زیسته و شاهنامه را سروده است، یا دهخدا در سال‌های 1334-1258 شمسی می‏زیسته و لغت‏نامه، امثال‏وحکم و چرندوپرند از کارهای اوست).شاهنامه، لغت‏نامه، امثال‏وحکم و چرندوپرند هم هریک در جای خود معرفی شده‏اند؛ 5) پرهیز از ترویج تعصب (نژادی، ملی، مذهبی، جنسی یا اعتقادی) و نیز خرافات و اظهارات بی‏پایه.

  • خانم حکمی(نسرین)، تاکنون چندین فرهنگ اعلام منتشر شده است که آخرین آنها فرهنگ اَعلام سخن است. به‏نظر شما اصولاً دایره شمول فرهنگ اَعلام چیست و چه تعریفی دارد؟

نسرین حکمی: واژه اعلام که به معنی «نام‏های خاص» یا «نام‏های مشهور» است، خودبه‏خود دایره شمول چنین فرهنگی را مشخص می‌کند. البته تلقی هر فرهنگ‌نویس از «نام خاص» نیز تکلیف هر فرهنگ اعلام را به‏طور جداگانه تعیین می‌کند. اگر مراد از «اَعلام»، ارائه سرگذشت افراد معینی در طول تاریخ باشد، طبعاً فرهنگ اعلامی نوشته می‌شود که به حوزه جغرافیا نمی‏پردازد و از همه اثرهای مشهور محصول فرهنگ بشری صرف‌نظر می‌کند.

اگر «اعلام» را عام‏تر در نظر بگیریم، نه‏تنها به افرادی می‏پردازیم که در طول تاریخ بر زندگی روزمره، علوم و فنون، فرهنگ یا سیاست تأثیر مثبت یا منفی گذاشته‏اند بلکه مکان‏های جغرافیایی مثل قاره‌ها، کشورها، پایتخت‏ها، شهرهای مهم جهان و همه مکان‏هایی که در طول تاریخ ماندگار بوده‏اند، نیز همه اثرهای ادبی، هنری و فرهنگی مشهور را در نظر می‏گیریم.

ما همه نام‏هایی را که در فرهنگنامه سه‏جلدی و در دو ویراست فرهنگ اَعلام آمده‏اند با در نظر گرفتن این چارچوب انتخاب کرده‏ایم و فقط اشخاص زنده را کنار گذاشته‏ایم، چون مؤثر بودن هرکدام در طول تاریخ مشخص می‌شود. طبعاً حجم کتاب و تعداد مدخل‏ها هم در انتخاب نام‏ها نقش تعیین‏کننده‏ای دارند، چرا که برای یک کتاب مرجع با 14هزار مدخل (ویرایش قبلی فرهنگ اعلام) انتخاب‏ها نسبت به بیش از 17هزار مدخل (ویرایش کنونی فرهنگ اَعلام) محدودتر است.

ولی اولویت‏ها همان است که آقای صدری‏افشار ذکر کردند و درعین‏حال برای گروه ما همواره پرهیز از داوری هم عامل تعیین‏کننده‏ای در انتخاب مدخل‏ها و ارائه مطلب مربوط به هر مدخل بوده است، والاّ کیست که نداند فردوسی حماسه‏سرای «بزرگ» ایرانی است و حافظ غزلسرای «بی‏همتا»ست و در جای‏جای آثار سعدی با طنز «فاخر» مخصوص سعدی روبه‏رو می‏شویم. در فرهنگ‌نویسی به نقد افراد یا اثرهای آنان پرداخته نمی‌شود و صرفاً اطلاعات مربوط به آنها ارائه می‌شود. 

کد خبر 81063

برچسب‌ها

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز