مسئولان منابع طبیعی فهرست بلندبالایی از فعالیت‌های خود در زمینه‌های مختلف درختکاری، احیای جنگل و صیانت از عرصه‌های طبیعی به دست می‌دهند. با این همه، هنوز کشور ما از نظر فرسایش خاک در شمار 5 کشور نخست جهان قرار دارد؛ روزانه 40 هکتار از سطح جنگل‌ها(فقط در شمال کشور) نابود می‌شود؛ هر روز بخشی از میراث طبیعی قربانی طرحی عمرانی می‌شود؛ در دل یکی از ارزشمندترین ذخیره‌گاه‌های زیست کره، جاده کشیده می‌شود؛ تالاب‌ها به دو نیمه می‌شود و...
در کنار همه این تخریب‌ها آنچه البته به جایی نرسد اعتراض طرفداران طبیعت و محیط‌زیست است و این سناریو ادامه دارد. اما باز هم مسئولان بر سنت هر سال در هفته منابع طبیعی در جمع خبرنگاران بیلان کار می‌دهند.
این در حالی است که هم خبرنگاران و هم مسئولان می‌دانند توسعه ناپایدار، لجام‌گسیخته به پیش می‌تازد ولی هیچ‌کس نمی‌داند این ماشین تخریب کی، کجا و چگونه متوقف می‌شود. با این همه، ما نیز طبق همان سنت دیرین به سراغ کارشناسان می‌رویم و از آنها می‌پرسیم چرا؟ به راستی چرا این روند تخریبی که از 80 سال پیش آغاز شده همچنان ادامه دارد.
«با همه علاقه‌ای که به سازمان جنگل‌ها و حرفه جنگلبانی دارم و احترامی که برای مدیران و کارکنان آن قائلم، اما معتقدم بیلان منابع طبیعی ما همچنان منفی است و روند تخریب کماکان ادامه دارد.» این فصل الخطاب گفته‌های مهندس کاظم نصرتی نصرآبادی، رئیس جامعه جنگلبانی است که پس از سال‌ها خدمت در سازمان جنگل‌ها اینک خود در راس یک تشکل مردمی است و می‌کوشد تا دغدغه‌های حفظ منابع طبیعی را هرازگاهی بیان کند.
سیر قهقرا
نصرتی در پاسخ به این سؤال که چرا بیلان کار منابع طبیعی منفی است، می‌گوید:«دلایل متعددی وجود دارد اما بی توجهی سیاستگذاران و مسئولان به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست مهمترین دلیل این بیلان منفی‌ست.
زیرا با وجود آن که پیوسته در حرف و سخن بر حفظ طبیعت تاکید می‌شود، اما چون اعتقادی به آن وجود ندارد در سیاستگذاری‌ها به آن توجه نمی‌شود. نتیجه آن که منابع طبیعی در سیاستگذاری‌های کلان جایگاه مناسبی ندارد و به همین دلیل ابزار و امکانات لازم برای حفظ آن فراهم نمی‌شود.
اسفبارتر آن که حتی در مواردی مثل چشم‌انداز 20 ساله نظام و برنامه چهارم توسعه و سند فرابخشی محیط زیست هم که به آن توجه شده است عملا تلاشی برای اجرای این برنامه‌ها صورت نمی‌گیرد و این ریشه در همین بی اعتقادی به حفظ طبیعت دارد وگرنه یک بخش از 6 بخش برنامه چهارم و 2 فصل از 15 فصل این برنامه به منابع طبیعی و محیط زیست اختصاص دارد.
رئیس جامعه جنگلبانی ایران در خصوص هفته منابع طبیعی یادآور می‌شود: « برگزاری هفته منابع طبیعی به صورت برنامه‌ای تشریفاتی در آمده که هر سال بدون هیچ اثرگذاری برگزار می‌شود و تنها هزینه‌ای را به کشور تحمیل می‌کند. حتی طی 8 سال اخیر این هفته در لابه‌لای مناسبت‌های دیگری که در همین ایام برگزار می‌شود گم شده است.»
دستگاههای اجرایی بزرگترین عامل تخریب طبیعت
دکتر تقی شامخی، رئیس هیات مدیره انجمن ملی جنگلبانی ایران، می‌گوید:«مشکل ما در بخش منابع طبیعی، مشکلی است که تقریبا همه کشورهای در حال توسعه با آن مواجه‌اند مثلا عشایر و روستائیان ما هنوز روی زمین‌های شیبدار کشاورزی می‌کنند. در نتیجه وقتی این اراضی 2 بار شخم زده شد خاک از بین می‌رود و ما دچار بحران می‌شویم؛ یعنی پوششی که طی میلیون‌ها سال به وجود آمده و سبب ایجاد یک خاک زنده شده است طی یک زمان 10 ساله نابود می‌شود.
نکته دیگر مصرف انرژی و سوخت است. با آن که طی سال‌های اخیر گازرسانی به روستاها به صورت جدی مطرح بوده، اما نرسیدن سوخت فسیلی به محیط‌های روستایی و عشایری، سبب شده تا ساکنان این مناطق ناگزیر به ابتدایی‌ترین شکل این انرژی را تامین کنند در حالی که همه دنیا از انرژی‌های فسیلی کشور ما بهره‌مند شده‌اند.»
دام مازاد، همچنان تخریب می‌کند
نکته دیگری که این استاد دانشگاه بدان اشاره می‌کند، مشکل دام مازاد در مراتع است به گفته وی :«در حال حاضر در بسیاری از مراتع ما، 4 برابر ظرفیت مراتع و گاه بیش از آن دام وجود دارد. این معضل طی سال‌های متمادی مراتع را دچار چنان وضعیتی کرده که دیگر استفاده از آن غیرممکن است و به تنها چیزی که شبیه نیست مرتع است،حال آن که کشورهای توسعه یافته سال‌هاست به این نتیجه رسیده‌اند که تولید پروتئین به این شیوه، بیش از آن که مفید باشد، مضر است، اما در کشور ما هنوز به همان شیوه دام کوچک، پروتئین تولید می‌شود، که اینها شاخص‌های توسعه نیافتگی است.»
چالش‌های مربوط به توسعه
شامخی معتقد است با وجود تجارب ارزنده‌ای که در بخش توسعه وجود دارد و دنیا آن را پشت را گذاشته، ما نه تنها از آن درس نمی‌آموزیم که توجهی به آن نداریم.
وی می‌گوید:«مدتهاست جهان به این نتیجه رسیده که باید راهکارهایی را انتخاب کرد که طبیعت حفظ شود؛ راهکارهایی که در عین پاسخ دادن به نیازهای توسعه کمترین آسیب را متوجه محیط زیست می‌کند، اما متاسفانه ما کمتر شاهد پایبندی لازم دولتمردان کشورمان به ملاحظات زیست محیطی هستیم. نتیجه آن می‌شود که همواره شاهد تخریب‌ها هستیم.
اخیرا مدیر کل منابع طبیعی گیلان نسبت به تخریب طبیعت ناشی از اجرای پروژه‌های دولتی هشدار داد؛ این یک نمونه از تخریب است. این روند پیش از هر چیز نشان‌دهنده آن است که ما برای آن بخش از منابع طبیعی و طبیعت‌مان که از بین می‌رود قیمتی تعیین نمی‌کنیم و حتی آن را در نظر نمی‌گیریم حال آنکه در اغلب موارد ارزش منابع طبیعی از تاسیسات انسا‌ن‌ساز بسیار بالاتر است و این هزینه بی توجهی و اهمال ما را متاسفانه نسل‌های آینده باید بپردازند.»
شامخی می‌گوید:« باید دولتمردان ما متعهد به پرداخت هزینه دخل و تصرفات خود در طبیعت باشند.
تا زمانی که توسعه به قیمت تخریب طبیعت در اولویت باشد نباید انتظار داشته باشیم محیط زیست حفظ شود.هزینه پروژه‌های عمرانی که بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی اجرا می‌شود خشکسالی، نابودی مراتع و جنگل و سیل‌هایی است که هراز گاهی شاهد آن هستیم. شامخی تاکید می‌کند:تا دستگاههای دولتی که متولی طرح‌های عمرانی کشور هستند متقاعد به حفظ محیط زیست نشوند، تغییری در روند تخریب طبیعت صورت نخواهد گرفت.
سال هاست که کشورهای توسعه یافته به این عقلانیت و دانایی رسیده‌اند که هزینه رعایت ضوابط زیست محیطی را در اجرای پروژه‌های عمرانی بپردازند، چرا که توسعه، زمانی پایدار خواهد بود که با حفظ محیط زیست توام باشد، اما این نکته همچنان از چشم دولتمردان ما مغفول مانده است.»
بازهم توسعه ناپایدار
دکتر احمد رحمانی، رئیس هیات مدیره انجمن اعضای هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، مشکل اصلی منابع طبیعی و محیط زیست را در چگونگی توسعه می‌داند و می‌گوید:« با آن که بارها بر توسعه پایدار تاکید شده، اما عملا آنچه با آن مواجه‌ایم توسعه بی رویه‌ای است که باعث تخریب منابع طبیعی می‌شود. براساس همین شیوه تفکر و طرز نگاه است که اغلب برنامه‌ها،برنامه‌های کوتاه مدت است که در آن به منافع ملی بلندمدت توجهی نمی‌شود.»
این پژوهشگر منابع طبیعی خاطرنشان می‌سازد: «هر چند در برنامه چهارم توسعه و چشم‌انداز 20 ساله به محیط زیست توجه خاصی شده، اما در بیشتر موارد برنامه‌های کوتاه مدت و آنی به اجرا در می‌آید که نتیجه آن دست اندازی به منابع طبیعی است. ما همیشه برای اجرای طرح‌های عمرانی آسانترین راه یعنی تخریب طبیعت را انتخاب می‌کنیم. این بلایی است که دامنگیر منابع طبیعی کشور شده است. حتی طرح‌های خوبی نظیر صیانت از جنگل هم قربانی همین شیوه نگاه می‌شود و در نتیجه به دلیل اجرای بد و ضعف نظارت با مشکل مواجه می‌شود.
به گفته وی، وضعیت منابع طبیعی در زمینه‌های دیگر نیز چندان خوشایند نیست، حتی در بخش پژوهش، محققان با مشکلات جدی مواجه‌اند به طوری که اعتبارات این بخش به حداقل ممکن رسیده و با کمبود نیروی انسانی مواجه است امروز وضعیت منابع طبیعی به گونه ای است که حتی ایستگاه‌های تحقیقاتی منابع طبیعی قربانی توسعه بی‌رویه می‌شود به طوری که بسیاری از این ایستگاه ها در معرض نابودی قرار دارند.»
رحمانی تاکید می کند:«باید مسئولان و برنامه‌ریزان باور کنند که منابع طبیعی بستر توسعه و حیات است نه مانع آن. مادامی که این باور در میان مسئولان ایجاد نشود نمی‌توان امیدی به حفظ محیط زیست و طبیعت داشت.»
