ایران با عضویت خود در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پس از آن امضا کردن پیمان عدم‌تکثیر سلاح‌های هسته‌ای یا همان ان. پی. تی معروف توانست ثابت کند که برای بهره‌بری از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز آمادگی لازم را دارد. در سال 58 و سال‌های پس از انقلاب بود که مسئولان وقت با این نگاه که ایران اورانیوم غنی‌سازی شده‌ای ندارد و به همین علت احتمال می‌رود که در آینده به یک «مصرف‌کننده وابسته به غرب» تبدیل شود در‌های نیروگاه اتمی بوشهر بسته شد. این روند ادامه داشت تا اینکه در سال 2002باب جدیدی به نام «مذاکره» در ادبیات هسته‌ای جمهوری اسلامی باز شد و تاکنون این باب باز مانده است. مهر‌ماه سال 1382بود که در دولت اصلاحات مسئولان وقت برای نشان دادن حسن‌نیت خود و به نشانه همکاری با آژانس بر اساس توافقنامه‌های تهران، بروکسل و پاریس تمامی فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای را به حالت تعلیق درآوردند تا گام بلندی برای اعتمادسازی برداشته باشند؛ گامی که هیچ وقت از طرف غرب دیده نشد. پس از آن مذاکرات در پایتخت‌های مختلف پیگیری شد. ژنو که از آن به‌عنوان پایتخت مذاکرات دیپلماتیک جهان یاد می‌شود این روزها میزبان مذاکرات هسته‌ای ایران است. در وین مذاکرات حقوقی دیگری از امروز شروع می‌شود و تا 2 روز ادامه خواهد داشت.
سه پایتخت آغازین؛ تهران، بروکسل، پاریس
اولین دور مذاکرات بین ایران و غرب در تهران صورت گرفت؛ تهرانی که در ابتدای پاییز میزبان دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر وزیران خارجه 3 کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان بود و همان زمان بیانیه معروف سعدآباد صادر شد که براساس آن از تأسیسات اتمی ایران بازرسی‌های گسترده‌ای به عمل آمد و فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم نیز در ایران متوقف شد. قطار هسته‌ای ایران که تازه از مبدا شروع به حرکت کرده بود 5ماه بعد به ایستگاه بروکسل رسید. ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف و اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان را نیز تعلیق کند. 2 مذاکره قبلی به ریاست حسن روحانی انجام شد اما راننده قطار ایران در مذاکرات پاریس که یک سال بعد صورت گرفت سیروس ناصری بود که تلاش کرد ریل‌گذاری برای این مسیر را همواره کند اما سفیران وقت ایران در پاریس، لندن و برلین که طرف دیگر مذاکره بودند در توافقات حسن نیتی از خود نشان ندادند و به موجب توافق صورت‌گرفته ایران به‌عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی - و نه به‌عنوان یک تعهد قانونی - پذیرفت که تمامی فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی را متوقف کند.
ژنو به توان n
17مردادماه سال 84 پس از توافقنامه پاریس، ایران اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد. اگرچه پس از آن پرونده هسته‌ای ایران فراز و نشیب‌های زیادی را به چشم دید اما در سال 2006گروه 1+5با حضور کشورهای آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان برای انجام ادامه مذاکرات تشکیل شد و ژنو رنگ هسته‌ای به‌خود گرفت. نخستین مذاکرات ایران و گروه 1+5در تیر‌ماه سال 87 در ژنو بود که به «ژنو 1» معروف شد و سعید جلیلی سرپرستی تیم مذاکره‌کننده را برعهده داشت؛ موضوع مهم در این مرحله طرح فریز مقابل فریز (تعلیق در برابر تعلیق) بود که از سوی 1+5ارائه شده بود. پس از مذاکرات ژنو 1، 2 دور متوالی مذاکرات در ژنو برگزار شد اما طرفین مذاکره‌کننده پایتخت‌های دیگری را نیز برای انجام مذاکرات درنظر گرفتند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. پس از مذاکرات ژنو 3که در سال 87برگزار شد دور جدید مذاکرات ژنو در سال 92و با رئیس‌جمهور و تیم مذاکره‌کننده جدید آغاز شد؛ این مذاکرات در ۲۳ و ۲۴ مهر ۱۳۹۲ در سوئیس برگزار شد و محمدجواد ظریف سرپرستی تیم مذاکره ایران را برعهده داشت که «محرمانه» بودن آن مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. در مذاکرات ژنو 4ظریف که با کمردرد در این شهر سوئیسی حاضر شده بود گفت که مذاکرات ﭘﺮﺛﻤﺮی داشته‌اند و اﻣﯿﺪوارند این مذاکرات ﻓﺎز ﺟﺪﯾﺪی برای توافق بر سر اهداف مشترک و پایان دادن به بحرانی غیرضروری باشد. به گفته برخی منابع نیز مهم‌ترین اختلاف نظر میان ایران و 1+5 در مذاکرات ژنو بر سر این موضوع بوده که ایران تأکید داشته در ازای گام اعتمادساز ایران در قدم نخست 1+5 هم باید اقدامی متناسب در حوزه تعدیل تحریم‌های مالی یا انرژی انجام بدهد ولی گروه 1+5 تأکید داشته این ایران است که باید گام نخست را بردارد و 1+5 صرفا تلاش خواهد کرد به گام ایران پاسخی محدود بدهد. پس از پایان مذاکرات ژنو 4طرفین به توافق رسیدند که دور بعدی باز در ژنو باشد تا «ژنو 5» نیز در دفترچه خاطرات پرونده هسته‌ای ایران به ثبت برسد و باید منتظر ماند و دید که نتیجه این دور مذاکرات چه خواهد شد.
وین؛ حیاط خلوت مذاکرات هسته‌ای
بر کسی پوشیده نیست که وین همواره رنگ و بوی هسته‌ای دارد و وجود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها دلیل این مدعاست. جمهوری اسلامی ایران همواره در زمینه هسته‌ای در 2 زمین در حال بازی است که سیاست‌های تاکتیکی را در زمین مذاکره با 1+5دنبال می‌کند اما بیشتر تکنیک‌ها در مقابل آژانس پیاده می‌شود؛ جایی که مسائل حقوقی و فنی پرونده هسته‌ای ایران مورد بررسی قرارمی‌گیرد. ایران و آژانس تاکنون 11بار با یکدیگر مذاکره کرده‌اند و دور دوازدهم از امروز چهارشنبه آغاز می‌شود که عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه با یوکیا آمانو گفت‌وگو خواهد کرد تا مسیر هسته‌ای را برای دولت جدید هموار کند. دور دوازدهم از مذاکرات بین ایران و آژانس میان 2 دور مذاکرات ژنو 4و 5 انجام شود و آخرین وضعیت مذاکرات ایران و 1+5 مورد بحث و بررسی طرفین قرار خواهد گرفت. درخصوص مذاکره با آژانس اما نباید از «مدالیته»ها غافل شد؛ در سال 2007یعنی زمان ریاست محمد البرادعی مدالیته‌ای 6ماده از سوی آژانس صادر شد و ایران درخصوص هر 6ماده شفاف‌سازی انجام داد؛ هر چند یوکیا آمانو، مدالیته ۲۰۰۷ را کامل اعلام نکرد ولی ایران برای نشان دادن حسن نیت خود وارد مذاکراتی شد که هدف آن دستیابی به مدالیته جدید بود. اکنون نیز به‌نظر می‌رسد پس از مذاکرات هسته‌ای با 1+5 عراقچی با این هدف در وین حاضر شده که بررسی مدالیته جدید را به نتیجه برساند تا شاید ایران با رویکردی جدید در مذاکرات ژنو 5حاضر شود. مدالیته یک واژه فرانسوی است که معنای رویه و یک اسلوب و شیوه را می‌دهد. این واژه از دوران مذاکرات لاریجانی و سولانا وارد ادبیات مذاکرات هسته‌ای شد.
از استانبول تا آلماتی
همانطور که اشاره شد پس از مذاکرات ژنو 3طرفین مذاکره‌کننده تصمیم گرفتند تا پایتخت‌های دیگری را به رنگ هسته‌ای درآورند که نخستین آنها استانبول بود. مذاکرات استانبول به سرپرستی سعید جلیلی از طرف ایران و کاترین اشتون از سوی 1+5برگزار شد که 2 طرف در بهمن‌ماه سال 89تصمیم بر این گرفتند تا مذاکرات را برای نتیجه بهتر به دور دوم موکول کنند که به مذاکرات استانبول 2معروف شد. در فاصله بین 2 مذاکره سنت نامه‌نگاری میان جلیلی و اشتون باب شد و هر دو مقام ارشد مذاکره‌کننده بسیاری از حرف‌های خود را در قالب‌نامه به هم زدند. پس از استانبول بغداد میزبانی مذاکرات را بر عهده داشت که عملا در این کشور نتیجه‌ای حاصل نشد و به‌نظر می‌رسید این پیشنهاد تنها برای این بود که عراق خود را کشوری امن در منطقه جلوه دهد. ظاهرا تغییر محل مذاکرات به مذاق طرفین خوش آمده بود؛ چرا که پس از استانبول نوبت به مسکو رسید و یکی از اعضای گروه 1+5تصمیم گرفت تا پایتخت خود را برای ریل‌گذاری هسته‌ای در اختیار قرار دهد. در مسکو قرار بر این شد تا مذاکرات در سطح کارشناسی ادامه پیدا کند اگر چه اشتون در پایان 2روز مذاکرات فشرده با اعلام اینکه فاصله عظیمی بین مواضع 2 طرف وجود دارد، گفت که در نهایت به این توافق رسیدیم که سطحی برای کار کارشناسی تعریف کنیم تا به گروه 1+5 کمک کند حرف‌های ایران را بفهمد و حرف‌های ما را هم به آنها بزند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گفت‌وگوهای مسکو این بود که هیأت ایرانی بیشترین زمان این دور از مذاکرات را به‌خود اختصاص داد تا دیدگاه‌های خود را به‌طور تفصیلی برای طرف مقابل تشریح کند. با وجود اینکه مذاکرات در هر 3 پایتخت بی‌نتیجه مانده بود. در بهمن‌ماه سال گذشته بود که 6 کشور در مذاکرات آلماتی، پایتخت قزاقستان در چارچوب یک بسته پیشنهادی جدید، به طرح پیشنهادی ایران در مسکو پاسخ دادند؛ پاسخی که سعید جلیلی دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی ایران آن را واقع‌بینانه‌تر از گذشته دانست. همانطور که پیش‌بینی می‌شد نتیجه ملموسی از این مذاکرات حاصل نشد و آلماتی 2نیز در پرونده هسته‌ای ایران به ثبت رسید که در پایان مذاکرات هر چند نمایندگان چین و روسیه بر مثبت بودن مذاکرات صحه گذاشتند اما کاترین اشتون عنوان کرد که برای نتیجه‌گیری باید با وزرای خارجه ۶ کشور به بحث و مشورت بپردازد و در نهایت نتیجه را به سعید جلیلی اعلام کند.
بیانیه در تهران
۲۷ اردیبهشت سال ۸۹ (۲۰۱۰) بیانیه مشترک ایران، ترکیه و برزیل درخصوص تبادل سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران به امضا رسید. روسای جمهور ایران و برزیل و نخست‌وزیر ترکیه در تهران طرح تبادل سوخت را تهیه و آن را به آژانس اعلام کردند. در مهم‌ترین بند توافقنامه ۱۰ ماده‌ای آمده بود که ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت اورانیوم کمتر غنی شده در ترکیه به‌صورت امانت نگهداری شود که در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس امکان نظارت بر آن را دارند، متقابلا نیز گروه وین متعهد می‌شود ۱۲۰ کیلوگرم سوخت مورد نیاز رآکتور تهران را به ایران تحویل دهد. با وجود اینکه گروه وین (آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس) خود مشوق اصلی میانجیگری ترکیه و برزیل شده بودند اما در نهایت حاضر نشدند تا به توافقنامه تهران متعهد و به مفاد آن عمل کنند. در پی عدم‌تعهد گروه وین به توافقنامه تهران، ایران تصمیم گرفت از آن پس در مذاکرات سیاست بسته مقابل بسته را پیش بگیرد و اعلام کرد که فقط درخصوص موضوعات مشترک گفت‌وگو‌ها را دنبال خواهد کرد.
