مادرش سلامه یا همان شهربانو دختر یزدگرد؛ آخرین پادشاه ساسانی است. تولد حضرت در سال 38 هجری یا 40 هجری بود یعنی در اوایل حکومت حضرت علی(ع) یا در اواسط حکومت ایشان.
دوران کودکی ایشان در مدینه سپری شد. حضرت دوران حکومت و امامت جدش، حضرت علی (ع) و حکومت، امامت و حوادث دوران عمویش امام حسن مجتبی(ع) را درک کردند. دوران حکومت امام مجتبی(ع) که حدود شش ماه بود و بعد از آن حوادث ناگوار و شهادت امام مجتبی(ع) را در دوران نوجوانی شاهد بودند و بعد از شهادت عمویش در کنار پدرش امام حسین(ع) شاهد وقایع متعددی از جمله حیله‌گری‌های معاویه و یزید و شهادت پدر، عمو، برادر، خاندان و اصحاب و یاران امام حسین(ع) در کربلا بودند.
بعد از شهادت پدرش امامت به ایشان رسید و او میراث دار اسیران کاروان حسینی، امامت، پرورش یتیمان باقی مانده و تکیه‌گاه مصیبت دیدگان بود. در مسیر حرکت با اسیران از کربلا به کوفه و شام به سخنرانی و افشاء چهره یزید و... پرداختند و در کوفه با عبیدالله بن زیاد مناظره‌ای تند داشتند که عبیدالله دستور قتل ایشان را صادر کرد و امام فرمودند ما را از کشتن نترسان چون شهادت برای ما کرامت است و بعد از بازگشت به مدینه تا آخر عمرشان در آنجا اقامت داشتند و تنها برای سفر به مکه و... از مدینه بیرون می‌رفتند. دوران امامت ایشان حدود سی و پنج سال بود. مشهورترین القاب ایشان زین‌العابدین و سجاد است.
ایشان برای شهادت پدرش بسیار گریه می‌کردند به طوری که برخی به امام می‌گفتند: چرا اینقدر گریه می‌کنید؟ حضرت می‌فرمودند: حضرت یعقوب(ع) با توجه به اینکه دوازده فرزند داشت و یکی از آنان غایب شد، سالها گریه کرد و پشت او از ناراحتی خمیده شد، در حالی که پدر و عمو و برادر و فامیل و یاران پدر و... به شهادت رسیده‌اند، چگونه ممکن است که محزون نباشم؟
لذا در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که پنج نفر بسیار گریه می‌کردند:
1 - حضرت آدم(ع) 2- حضرت یعقوب(ع) 3- حضرت یوسف(ع) 4- حضرت فاطمه(س) 5- حضرت سجاد(ع).
وجه تسمیه «زین العابدین»
زینت داشتن فی نفسه امری محبوب خدا است لذا قرآن فرموده: قل من حرّم زینة الله التی اخرج لعباده، و هر شیئی زینتی دارد مثلاً از پیامبر(ص) نقل شده است که عفاف زینت بلاء است یا فصاحت زینت کلام است و یا حسن ادب زینت عقل است و... زینت عبادت کنند‌گان هم امام سجاد(ع) است؛ زیرا زینتی که او داشته بقیه انسانها و عابدین یا نداشته‌اند و یا کمتر داشته‌اند، البته غیر از معصومین(ع).
زمانه امام سجاد(ع)
عملکرد امام سجاد (ع) حرکت جدیدی برای مبارزه با دستگاه ظلم و جلوگیری از تحریف در دین و ورود بدعتها و از طرفی هم استحکام بخشیدن به مبانی دینی در ابعاد مختلف بود. پس با توجه به شرایط موجود آن روزگار، امام سجاد (ع) چند کار انجام دادند:
1 - تثبیت امامت؛ 2 - مبارزه با ظلم و فساد سیاسی و...؛3 - مبارزه با تحریف و تأویل‌های باطل و جعل احادیث؛ 4 - جلوگیری از ورود بدعتها و افکار صوفیانه؛ 5 - استحکام بخشیدن به مبانی دین و معارف الهی و احکام؛ 6 - پاسخ به شبهات؛ 7 - هدایت شیعیان و ساختن نیروهای فداکار و مجاهد و عالم و... و تشکیل امت واحد؛ 8 - رسیدگی به امور فقراء و یتیمان؛ 9 - جلوگیری از شورش‌های کور که گاهی توسط شیعیان انجام می‌شد؛ 10 -افشاگری ظلم معاویه و یزید و... بر خاندان پیامبر(ص) و امام حسین(ع) و یارانش و... که در این راستا می‌توان به خطبه‌های حضرت در شام، کوفه و مدینه اشاره کرد.
