تجربه‌ای که شاید بیش از هر چیز بتوان آن را محک و آزمونی برای نیل به‌خودکفایی محصولات کشاورزی و مهم‌تر، پایداری آن دانست، به‌نظر می‌رسد با عبور از عارضه خشکسالی که هر 5 سال یک بار گریبانگیر کشورمان می‌شود، برنامه‌ها، سیاستگذاری‌ها و راهبردها سمت و سوی هدفمندانه‌تر و هوشمندانه‌تر یابد و به‌خصوص در شرایطی که جهان با بحران و کمبود غذا روبه‌روست، راهکارهای صرفه‌جویی آب‌های کشاورزی و چگونگی تولید نیز همچون میزان تولید با توجه به شرایط اقلیمی کشور جایگاه رفیع‌تری نزد برنامه‌ریزان بخش کشاورزی پیدا کند.
نگاهی به آمارها نشان می‌دهد تا 7 اردیبهشت سال‌جاری 17 استان کشور بین 75 تا 51 درصد بارش و در 12 استان کمتر از 50 درصد بارش نسبت به میانگین بلندمدت مشابه داشته‌اند.
شدت خشکسالی امسال در استان‌های قم و مازندران ضعیف، استان‌های تهران، آذربایجان شرقی و اردبیل، قزوین، سمنان، مرکزی، خراسان شمالی، گلستان، زنجان، آذربایجان غربی، گیلان و همدان متوسط در استان‌های لرستان، خوزستان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، خراسان رضوی، یزد و هرمزگان شدید گزارش شده‌است. در استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان، ایلام، خراسان و بوشهر شدت خشکسالی بسیار شدید است.
براساس برآورد گروه اقتصاد دانشگاه تهران، کاهش هر یک میلی‌متر بارندگی 150 تا 200 میلیارد ریال به بخش کشاورزی آسیب وارد می‌کند. وزارت جهاد کشاورزی خسارت وارده به اراضی دیم را تاکنون بیش از 500 هزار هکتار اعلام کرده است. در حال حاضر نیز خسارت خشکسالی در استان‌های فارس 13 هزار میلیارد ریال، خراسان رضوی 599 میلیارد تومان، کهگیلویه و بویراحمد حدود 398 میلیارد تومان، سیستان و بلوچستان 2660 میلیارد ریال، خوزستان 2 هزار میلیارد ریال، یزد 198 میلیارد تومان، خراسان جنوبی 2 هزار و 807 میلیارد و 430 میلیون ریال، کرمانشاه 7 هزار میلیارد ریال و لرستان بدون احتساب خسارت وارده به منابع طبیعی 253 میلیارد تومان برآورد شده است. در سایر استان‌ها نیز کارشناسان در حال بررسی خسارات وارده به زیر‌بخش‌های کشاورزی هستند.
طرح خرید دام خشکسالی
با آشکار شدن علائم خشکسالی در کشور، دولت تلاش خود را برای مدیریت مقابله با خشکسالی آغاز کرده است. بدین‌منظور در فروردین ماه امسال با تشکیل ستاد خشکسالی کشور، نمایندگان رئیس‌جمهوری در نخستین جلسه خود، 7 وزارتخانه کشور را برای کاهش آثار ناشی از خشکسالی بسیج کردند.
بر این اساس، در نخستین گام، وزارت جهاد کشاورزی موظف شده در مناطق تحت‌تأثیر خشکسالی نسبت به تامین علوفه مورد نیاز دام در مناطق دام‌خیز و مناطق حفاظت شده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، راه‌اندازی ایستگاه‌های خرید ثابت و سیار دام با تایید ستاد حوادث غیرمترقبه استان‌ها، تهیه روش‌های نوین پیشگیری و مقابله و نحوه استفاده بهینه از منابع آبی و اصلاح نظام آبیاری، اعزام هیات‌های ویژه دامپزشکی و پزشکی به‌طور مستمر برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های ناشی از خشکسالی، خرید عادلانه دام و اطلاع‌رسانی به دامداران برای عدم‌فروش دام به افراد فرصت‌طلب و سودجو اقدام کند.در واقع باید گفت علاوه بر تامین آب، علوفه و اتخاذ سایر روش‌ها برای کنترل خشکسالی، کوتاه کردن دست دلالان از شرایط فعلی که آسیب‌های مضاعف را به کشاورزان تحمیل می‌کند، خود به معضل و دغدغه‌ای برای دولت و تولید‌کنندگان تبدیل شده است.
عشایر و دامداران که به‌علت خشکسالی و کمبود علوفه مجبورند دام‌هایشان را به فروش برسانند با دلالانی مواجه‌اند که دام‌های آنها را به قیمت پایین خریداری و به قیمت بازار به متقاضیان عرضه می‌کنند.از این‌رو وزارت جهاد کشاورزی با همکاری شرکت پشتیبانی امور دام کشور برای کنترل اوضاع، جلوگیری از ضرر و زیان دامداران و اجرای مصوبات دولت، طرح خرید دام خشکسالی را از فروردین ماه به اجرا گذاشته است.
حمید ورناصری، مدیرکل تامین دام و فرآوری محصولات دامی شرکت پشتیبانی امور دام کشور در مورد اجرای این طرح می‌گوید: گروه‌های ثابت و سیار برای خرید دام سبک که در معرض خشکسالی هستند در مناطق روستایی، عشایر و کشتارگاه‌ها مستقر شده‌اند.وی با بیان اینکه تا کنون 125 هزار راس دام سبک زنده شامل بره، میش، بزغاله و بز از دامداران به قیمت متعادل خریداری شده است، اظهار می‌دارد: شرکت پشتیبانی امور دام هر کیلو دام سبک زنده را به مبلغ 1600 تا 2450 تومان از دامداران خریداری کرده است.
وی در مورد برنامه شرکت پشتیبانی امور دام در مورد دام‌های خریداری شده، ابراز می‌دارد: ما برای اینکه دام‌های مولد حذف نشوند و در آینده با کمبود دام مواجه نشویم، قراردادهای پروار‌بندی امانی را پیشنهاد کردیم که براساس آن، بخشی از دام‌ها را به‌صورت امانی به متقاضیان تحویل می‌دهیم.
بخش دیگری از دام‌ها به کشتارگاه‌ها تحویل می‌شوند و پس از کشتار یا به‌صورت لاشه گرم به‌منظور تنظیم بازار عرضه یا بسته‌بندی خواهند شد.به‌گفته ورناصری در شرایط کنونی خرید دام خشکسالی در استان‌های خراسان جنوبی، رضوی، ایلام، خوزستان، کهگیلویه‌وبویراحمد شدت بیشتری دارد.
گفتنی است نزدیک به 80 میلیون راس دام سبک و حدود 8 میلیون نفر_ راس دام سنگین در کشور موجود است که بخشی از آن در معرض خشکسالی قرار دارد. بدین لحاظ زیر پوشش قرار دادن دامداران در طرح خرید دام خشکسالی به اعتبار هنگفتی نیاز دارد که برای اجرای به موقع طرح و سایر اقدام‌ها در تمام استان‌های در معرض خشکسالی، این اعتبارات باید هر چه سریع‌تر تامین شود.
چگونگی تامین علوفه
همان طور که اشاره شد کمبود علوفه یکی از مشکلاتی است که با بروز خشکسالی پدید می‌آید. برای جبران و تامین علوفه مورد نیاز دام، وزارت جهاد کشاورزی تمهیداتی را در نظر گرفته است که از جمله می‌توان به کشت گیاهان سریع‌الرشد در اراضی کشاورزی اشاره کرد که خود نویدی برای دامداران کشور محسوب می‌شود.
مهندس محمدمهدی کابلی، مدیرکل دفتر محصولات علوفه و ذرت دانه‌ای وزارت جهاد کشاورزی در این باره می‌گوید: گیاهان سریع‌الرشد مانند خلر، نخود علوفه‌ای، ماش و ماشک ظرف مدت کوتاهی بین 10 تا 20 روز علوفه تولید می‌کنند که می‌تواند تامین‌کننده بخشی از نیاز علوفه دام باشد. از این‌رو یکی از برنامه‌ریزی‌های ما در سال‌جاری، کشت این گیاهان در 12 هزار هکتار از اراضی کشاورزی است.
خشکسالی در بخش دام
افت وزن دام‌ها، افت تولیدات دامی از قبیل شیر، پشم و... کاهش دام‌های مولد و در نهایت تلفات دام‌ها در نتیجه بروز بیماری از عمده‌ترین عوارض خشکسالی در دام‌ها به شمار می‌رود.
دکتر مهدی خلج، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی کشور در توضیح این موضوع و اثرات خشکسالی بر دام‌ها می‌گوید: در شرایط خشکسالی، استرس ناشی از کمبود آب در دسترس دام‌ها اعم از دام سبک، سنگین، آبزیان و زنبورهای عسل، تراکم دام‌ها در اطراف مخازن و منابع آبی مثل چشمه‌ها و چاه‌های آب، افزایش ذرات در هوا، کمبود خوراک دام به‌دلیل فقر مراتع و تغذیه دام‌ها از ریشه گیاهان سمی یا پس‌مانده زمین‌های پس از برداشت محصولاتی مثل گندم و سایر غلات موجب تضعیف قوای جسمانی و ضعف سیستم بدن دام‌ها می‌شود که زمینه بروز بیماری‌های عفونی، انگلی و متابولیک دام‌ها را فراهم می‌کند.
وی می‌افزاید: ورود دام از مرزهای شرقی و غربی به داخل کشور محدودیت منابع آبی را افزایش می‌دهد ضمن آنکه بعضی از عوامل بیماری‌زا از این طریق وارد کشور می‌شود. خلج، در عین حال هجوم دام‌ها به کشتارگاه‌ها به‌دلیل کمبود خوراک دام را از دیگر چالش‌های بخش دام بر اثر خشکسالی می‌داند.
به گفته وی درصورت ورود دام از مرزها، این دام‌ها در کشتارگاه‌های استان‌های مرزی تحت نظارت دامپزشکی کشتار می‌شوند و گوشت آنها درصورتی که قابل مصرف باشد در کشور عرضه خواهد شد.
این مقام مسئول با اشاره به تشکیل کمیته کاهش اثرات ناشی از خشکسالی در سازمان دامپزشکی کشور و تشکیل ستاد خشکسالی در وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: مسائل مربوط به خشکسالی در بخش کشاورزی از سوی این دو مرجع، پیگیری و اعتبارات مورد نیاز مشخص و تامین خواهد شد. وی در همین حال اعتبار مورد نیاز سازمان دامپزشکی کشور را برای عملیاتی کردن برنامه‌ها رقمی بالغ بر 61میلیارد تومان پیش‌بینی می‌کند.
