از آنجا که وی شاعر نیز بود و به «الهی» تخلص می‌کرد، ملقب به الهی قمشه‌ای شد. او مقدمات را در اصفهان در نزد پدر و برخی استادان شهر فرا‌گرفت.قمشه‌ای بعد‌ها به خراسان رفت تا به تحصیل و تکمیل فلسفه و حکمت بپردازد.
او سپس به تهران رفت و در مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری) به تدریس مشغول شد.در همین مدرسه بود که با آیت‌الله سیدحسن مدرس آشنا شد و سبب ساز دوستی چندین ساله میان آنها شد.پس از دستگیری مدرس، او نیز به عنوان یکی از آشنایان مدرس نزدیک به یک ماه زندانی بود و چون شرکت وی در امور سیاسی محرز نشد، به سفارش فروغی؛ نخست وزیر وقت آزاد شد.پس از آزادی از زندان، استاد قمشه‌ای به دانشکده معقول و منقول رفت و به تدریس منطق و حکمت پرداخت.
در همانجا بود که با نوشتن رساله «توحید هوشمندان» به اخذ درجه دکتری نایل آمد. در محضر وی دانشورانی چون: سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی و دکتر کاظم مدیر شانه‌چی پرورده شدند.
از مرحوم الهی قمشه‌ای آثار زیادی در حوزه‌‌های فلسفه، عرفان و تفسیر قرآن بر جای مانده است. برخی از مهمترین آثار وی عبارت است از: حکمت الهی(2 جلد) در شرح فصوص الحکم فارابی، تصحیح و حاشیه بر تفسیر ابوالفتوح رازی و ترجمه‌های مفاتیح الجنان، صحیفه سجادیه و از همه مهمتر ترجمه قرآن مجید که شاهکار او به شمار می‌آید.
این ترجمه از نخستین ترجمه‌های امروزی قرآن است که تا به اکنون همچنان محل رجوع و توجه دانشجویان، روشنفکران و پژوهشگران بوده است. در واقع این ترجمه اولین ترجمه‌ای از قرآن است که با گذر از ترجمه تحت لفظی، روش تازه‌ای را در ترجمه قرآن در پیش گرفت. از ویژگی‌های این ترجمه سادگی و همه فهمی آن است.
گفته‌اند که آیت الله بروجردی این ترجمه را بسیار می‌پسندید و همواره در مقام مقایسه با آثار مشابه می‌گفت: هیچ ترجمه‌ای را با ترجمه آقای الهی قمشه‌ای مقایسه نکنید. کار ایشان فوق‌العاده است.
