شاید بارها از این محوطه عظیم باستانی دیدن کرده باشید اما این بار از شما می‌خواهیم با نگاهی ویژه‌تر به دیدار این اثر تاریخی بروید.
تخت‌جمشید را باید یادگاری از شکوه ایران‌زمین و در عین حال، اوج خدمت هنر به قدرت و حکمرانی دانست. این مجموعه بازمانده‌ای از درهم‌تنیدگی ملت‌های مختلف برای شکل‌دهی به بنایی شاهانه و عظیم است؛ حجاری‌هایی باشکوه بر دل سنگی دیواره‌های تنومندی که نشانی کهن از قدرت‌مداری شگرف سلسله‌های باستانی ایران را در خود جای داده است.
داریوش -شاه هخامنشی- پس از اتمام معماری کاخ سلطنتی خود در شوش، تصمیم گرفت پایتختی تشریفاتی را برای خود و خانواده‌اش احداث کند که علاوه بر پایتخت دیگر این سلسله یعنی همگتانه، هخامنشیان پایتختی داشته باشند که مراسم ملی نوروز را در آن برگزار کنند. البته تخت‌جمشید بعدها نه تنها به محلی برای برگزاری جشن‌ها و اعیاد مذهبی و رسمی بلکه به جایی برای استقبال از مهمانان خارجی تبدیل شد.
این پادشاه هخامنشی در کتیبه‌ای نقرشده بر دیوار تخت‌جمشید به ضرورت برگزاری مراسم جشن و شادمانی نوروز اشاره کرده و البته در سرآغاز آن، از خدای یکتا یاد می‌کند؛ «خدای بزرگ اهورامزدا که این آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که انسان را آفرید و شادی را برای انسان آفرید...».
بناهای هنرمندانه تخت‌جمشید در مدت‌زمانی بیش از 150سال به دست شاهان هخامنشی در دل این محوطه تاریخی گنجانده شده‌اند که مجموعه‌ای بازنمایی‌شده از فرازها و فرودهای این شاهان در طول تاریخ هستند.
وسعت ساختمان‌های روی صفّه تخت‌جمشید در حدود 135هزار مترمربع است که قسمت‌هایی از آنها شامل بار عام، پذیرایی‌های رسمی، شرفیابی نمایندگان کشورها و برگزاری جشن‌های مذهبی بوده است.
درهای ورودی به این ساختمان‌ها بسیار عریض بوده‌اند. از جمله این کاخ‌ها، می‌توان به کاخ آپادانا و تالار صدستون اشاره کرد. دیگر ساختمان‌های تعبیه‌شده در این مجموعه، محل سکونت شاه، ولیعهد، ملکه و خاندان سلطنتی بوده است. همچنین جایگاه نگهبانان به نظر کوچک‌تر می‌رسد. بیشترین بناها و عظیم‌ترین بناها به دوره داریوش که روزگاری طولانی از قدرت‌مداری و حکمرانی را بدون رقیب پشت سر نهاده است، تعلق دارد.
کاخ داریوش، کاخی تقریبا کوچک‌تر از کاخ شوش است که از یک تالار مرکزی ستون‌دار که سمت راست و چپ آن اتاق‌هایی قرار داشته و به ایوانی دارای ستون‌های چوبی باز می‌شده تشکیل شده که ظاهرا الهامی از سراهای «نردیک» با سرستون‌هایی به شکل انسان بوده است.
از دیگر بناهای ارزشمند مجموعه تخت‌جمشید باید به تالاری موسوم به «دروازه ملل» اشاره کرد که در واقع، سالن انتظار نمایندگان ملت‌های خارجی بوده است. درون این تالار، سکوهایی سنگی در چهار طرف قرار گرفته که محل نشستن مهمانان بوده است. این تالار دارای سه در ورودی و خروجی عریض است که دو دیوار سنگی در درگاه غربی و شرقی به صورت نقش برجسته در آن نمایان است.
نقش این دو درگاه به شکل موجودات اساطیری است. کاخ آپادانا از دیگر بناهای مهم تخت‌جمشید است که از لحاظ وسعت، زیبایی و هنر نهفته در معماری، نسبت به سایر بناها از جلوه‌ای خاص برخوردار است؛ این کاخ با چشم‌اندازی به سوی جلگه باشکوه مرودشت و با زیباترین و برجسته‌ترین نقوش و سرستون‌هایی به شکل سر شیر که از نگاه سنتی نماد قدرت محسوب می‌شود، برای هر گردشگر و علاقه‌مندی بسیار چشمگیر است.
کاخ صدستون تخت‌جمشید نیز که به دستور جانشین داریوش یعنی خشایارشاه بنا شده، در زیبایی با کاخ آپادانا برابری می‌کند.
این کاخ باشکوه با صد سرستون سنگی بزرگ و نقوش حجاری‌شده -به ویژه در درگاه جنوبی که نقش نگاره تخت شاهنشاهی بر دست 28نفر از نمایندگان ملل تابعه امپراتوری هخامنشیان در آن پرداخته شده- بسیار زیبا و دیدنی است.
در درگاه‌های شرقی و غربی کاخ صدستون نیز نقوشی با موضوع نبرد پادشاه با حیوانات افسانه‌ای دیده می‌شود. کاخ مرکزی که در مرکز کاخ‌های متعدد تخت‌جمشید قرار گرفته نیز از دیگر مکان‌های دیدنی این مجموعه است.
از بارزترین مشخصات این بنای کهن، وجود سرستون‌هایی به شکل موجودی با سر انسان و بدن حیوانات است.«تچر» کاخی که پنجره‌هایی رو به آفتاب دارد نیز از دیگر مکان‌های جالب تخت‌جمشید است.
باستان‌شناسان بر این‌که این کاخ برای سکونت زمستانی پادشاه مورد استفاده قرار می‌گرفته تاکید دارند.
کاخ خشایارشاه معروف به «هدیش» در بلندترین صفه مجموعه تخت‌جمشید خودنمایی می‌کند. نقش‌برجسته‌های درون پنجره‌های این کاخ که تصاویر هدیه‌آورندگان برای پادشاه را در خود جای داده، در کنار تصاویر هیولاهای مغلوب‌شده به دست شاه، ظاهرا به دستور مستقیم این پادشاه هخامنشی پرداخته شده است.
پس از بازدید از مجموعه باشکوه تخت‌جمشید که روزگاری محل خودنمایی و فرومانروایی شاهان هخامنشی بوده می‌توانید کمی آن‌طرف‌تر در دامنه کوه رحمت آرامگاه برخی از این شاهان را نظاره‌گر باشید
