همشهری آنلاین - آرش نهاوندی: بروز سکته مغزی در ایران چیزی در حدود ۱۳۰ تا ۱۵۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر مورد جدید است. یعنی در جمعیت ۹۰ میلیون نفری ایران حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر مورد جدید سکته مغزی داریم که ۱.۵ برابر متوسط دنیاست. عددی که به گفته احسان شریفیپور، دبیر انجمن سکته مغزی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بالاست و عزمی نه از سوی نظام سلامت و نه مردم برای مقابله با این وضعیت وجود ندارد. به گفته این متخصص مغز و اعصاب وزارت بهداشت اقداماتی را با محوریت غربالگری فشار خون انجام میدهد که میتواند مانع نیمی از مرگها شود اما مستمر نیست و رها میشود، به همین دلیل ضرورت آگاهی مردم از این مساله اهمیت بیشتری پیدا کرده و باید آگاهی جامعه را در این حوزه افزایش داد. شریفیپور در تلویزیون اینترنتی همشهری به چند نکته مهم درباره دلایل بروز سکتههای مغزی، علائم، راهکارهای پیشگیری و... اشاره کرده که در ادامه میخوانید. فیلم کامل این گفتگو را میتوانید در این لینک ببینید. [تندرستی؛ پشت پرده عرضه اینترنتی قلیان]
دلیل بروز سکته مغزی
به گفته شریفیپور، سکته مغزی دومین عامل مرگ و میر است که به دلیل نقص خونرسانی به قسمتی از بافت مغز یا نخاع رخ میدهد و منجر به یک آسیب برگشتناپذیر میشود. دلایلی از جمله گیر کردن لخته در داخل عروق یا پارگی رگ هم باعث میشود که خون به بافت مغزی نرسد و از بین برود. صدمه ناشی از این اتفاق در بافت مغز برگشتناپذیر ایجاد میشود.
او ادامه میدهد: روند افزایشی سکته مغزی در کل دنیا وجود دارد و کشور ما هم مستنثی نیست. این در حالی است که عوامل خطر سکته مغزی شناخته شده هستند که به دو دسته غیرقابل اصلاح و قابل اصلاح تقسیم میشوند. عوامل خطر غیرقابل اصلاح شامل سن بالای ۵۰ سال (به ازای هر ۱۰ سال در سالمندی شانس سکته مغزی چند برابر میشود) و جنس (بروز بیشتر در آقایان) هستند. افرادی هم که بستگان درجه اول با سکته مغزی دارند شانس بروز در آنها بیشتر است. نژادهای خاص هم تاثیر گذار است. مطالعات نشان داده که در آفریقاییها سکتههای ایسکمیک (به دلیل لخته خون) و در مردم آسیای جنوبی شرقی سکته هموراژیک (پارگی رگها) بیشتر است.
چطور پیشگیری امکان دارد؟
این متخصص درباره عوامل خطر قابل اصلاح هم بیان کرد: میتوان با مدیریت این عوامل میزان بروز سکته مغزی را کم کرده و جلوی کاهش سن بروز این عارضه را گرفت. اولین عامل مهم فشار خون و این در حالی است که بسیاری از افراد از ابتلای خون به این عارضه اطلاع ندارند. این فشار خون آنها را به سمت سکتههای قلبی و مغزی میبرد. اگر آمار سکتههای مغزی و قلبی را با هم جمع کنیم بیش از ۵۰ درصد مرگ و میر در کشور را شامل میشوند. دومین عامل دیابت است که درباره این بیماری هم ناآگاهی از ابتلا وجود دارد. عوامل دیگر هم بیتوجهی به چکاپ دورهای، بیتحرکی و چاقی، مصرف فستفودها و غذاهای فراوری شده، آلودگی هوا، آپنه انسدادی خواب، بیماریهای زمینهای قلبی و عروقی و خونی هستند. در بسیاری از کشورهای دنیا در گذشته سکته مغزی دومین عامل مرگ و میر بوده و با کنترل این عوامل اکنون به رتبه دهم عقب رانده شده است. [راههای پیشگیری از سکته مغزی]
اهمیت ۱۵۰ دقیقه ورزش هفتگی
شریفیپور درباره پیشعلائم بروز سکته معزی عنوان کرد: به طور کلی کسی که دیابت، فشار خون، چربی خون بالا، مصرف مشروب، بیتحرکی، بدخوابی، عدم چکاپ دورهای دارد مستعد سکتههای قلبی و مغزی است. بیتحرکی یعنی فرد کمتر از ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش میکند. این مساله شامل کار کردن در خانه یا فعالیت در آشپزخانه نیست. البته سکته مغزی علائم گذرا هم دارد که آسیب جدی به فرد نمیزند. این که فرد یکباره احساس میکند، یک نیمه از بدنش سست شد، زبانش گرفت و بند آمد یا چشمش تار شد یا اختلال تعادل در او رخ داد. این علائم را همه تجربه نمیکنند و تنها برای برخی از افراد پیش میآید که ضرورت دارد به متخصص مراجعه کنند.
مهمترین اقدام
برای درمان سکته مغزی زمان طلایی وجود دارد. دبیر انجمن سکته مغزی ایران با بیان این نکته تاکید کرد: سکته مغزی غول خطرناک و دومین عامل مرگ ومیر است اما قابل پیشگیری و درمان است به شرط رعایت ارائه خدمات درمانی در زمان طلایی. در گذشته این زمان را سه ساعت بعد از بروز سکته در نظر میگرفتند، بعد به ۴.۵ ساعت رسید و اکنون میگویند حتی ۲۴ ساعت بعد از سکته هم امکان برگشت فرد وجود دارد. اهمیت زمان طلایی به این خاطر است که هر ثانیه بعد از بروز سکته ۳۶ هزار نورون مغزی و هر دقیقه دو میلیون سلول مغزی به صورت برگشتناپذیر در حال از بین رفتن هستند و شانس درمان کمتر میشود.
شریفیپور ادامه داد: اگر بیمار در زمان طلایی به بیمارستانهای واجد شرایط منتقل شود، دو درمان در فاز حاد ارائه میشود که بستگی به نوع سکته در فرد دارد، هر کدام از این دو درمان در زمان طلایی میتوانند ۵۰ درصد بیماران را نجات دهند. مشکل اینجاست که علائم سکته مغزی مشابه سکته قلبی نیست. در سکته قلبی فرد دچار درد شدید سینه یا دست میشود و میتواند اعلام کند اما در سکته قلبی فرد به صورت ناگهانی دچار اختلال تکلم میشود و نمیتواند درخواست کمک کند. ضعف ناگهانی دست و پا در یک طرف بدن، اختلال در تکلم، تاری دید ناگهانی یک چشم، اختلال تعادل ناگهانی هم از علائم دیگر است و در این شرایط تنها با ۱۱۵ تماس بگیرید. هیچ کار اضافه دیگری نباید صورت بگیرد.
اولویت تماس با ۱۱۵
به گفته این متخصص مغز و اعصاب اقداماتی از جمله ماساژ دادن، سوراخ کردن گوش و... که جزو توصیههای شبه علم هستند، نباید در این زمان به کار برده شود. هر دقیقه زودتر با ۱۱۵ تماس بگیرید بهتر است، چون به سرعت بیمار را به بیمارستانهای با کد ۷۲۴ انتقال میدهند که نیروهای آموزش دیده برای ارائه خدمات درمانی استاندارد در این حوزه دارند.
شریفیپور در پاسخ به این سوال که با وجود اهمیت این زمان طلایی آیا اورژانس به دلیل کمبود نیرو و تجهیزات و همچنین ترافیک شدید شهری میتواند بیمار را به موقع منتقل کند، گفت: برای این اتفاق نمیتوان کاری انجام داد. البته بازدیدهای متعدد از سازمان اورژانس کشور داریم و آنها کدی را بین خودشان به اسم سما (سکته مغزی ایران) تعریف کردهاند. تیم پشت تلفنهای اورژانس هم آموزش دیدهاند و سعیشان بر این است که زیر ۳۰ دقیقه فرد را منتقل کنند. آنها نقشه بیمارستانها و اینکه کدام مرکز درمانی نزدیکتر است را دارند. البته میتوان مانند برخی شهرهای دنیا در شهری مثل تهران که ترافیک سنگین دارد آمبولانسهای دارای مینیلابراتور با سیتی اسکن و آزمایشگاه داشت که خدمات سکته مغزی را ارائه کنند.
چه بلایی سر بیماران سکته مغزی میآید؟
شریفیپور درباره اینکه روند ناتوانی مغزی چه بلایی بر سر بیمار میآورد، توضیح داد: بافت مغز تکثیر و ترمیم نمیشود و فرد به دلیل سکته مغزی میتواند دچار اختلال تکلم و راهرفتن، فلجی اندام، آسیب بینایی شود. سکته مغزی اگر درمان نشود برگشتناپذیر است و فرد اگر درمان به موقع دریافت نکند اگر زنده بماند، دچار ناتوانی میشود.
به گفته این متخصص مغز و اعصاب، طبق آمار یکسوم بیماران دچار سکته مغزی فوت میکنند و دو سوم هم ناتوان میشوند که به جز محرومیت از شغل و نقش مثبت اجتماعی، هزینه و بار اقتصادی و عاطفی برای نظام سلامت و خانواده دارند.
بیشتر بخوانید:
- پیشگیری از حمله قلبی و سکته مغزی با نوشیدن قهوه به یک روش خاص!
- سردردی که باید جدی بگیرید؛ سکته مغزی و اختلال عروقی عارضه این نوع سردرد
سبک زندگی جدید علیه مغز
شریفیپور درباره سبک زندگی مدرن که آسیبهایی برای مغز دارد، عنوان کرد: مغز انسان چیزی حدود ۸۰ تا صد میلیارد سلول دارد مانند سایر اندامهای بدن به خون وابسته است. این عضو حدود ۳ درصد از وزن بدن یعنی ۱.۵ کیلوگرم و ۲۰ درصد گردش خون بدن را به خود اختصاص داده است و همین نشان دهنده اهمیت حیاتی آن است. اگر به فاکتورهای سلامت مغز اهمیت ندهیم و توانمندی آن افت کند قطعا از قدرت و ارزش افراد هم کم میشود. اگر مغز آسیب ببیند کیفیت زندگی کاهش پیدا میکند.
او تاکید کرد: اگر تغذیه، ورزش، خواب، استرس، تفریح و تمرنیات چه جسمی و چه مغزیمان درست باشد، مغز سالمتری خواهیم داشت. اما بیتوجهی به چنین مواردی در حالی که دخانیات و سبک زندگی نامناسب و کمتحرک داریم مغز را در معرض آسیب قرار میدهد. فردی که آسیب مغزی دارد، تبدیل به یک تکه گوشت میشود چون نه قادر به تصمیمگیری است و نه انجام دادن فعالیتهای اجتماعی. پس با سلامت جسمی و رعایت اصول کلی سلامت میتوان از سلامت مغز حفاظت کرد.
شریفیپور درباره خوراکیهایی که میتوانند در سلامت مغز تاثیر داشته باشند، گفت: آگاهی از خوراکیهای مضر برای مغز مهمتر است. طبق شعار روز جهانی سکته مغزی مصرف نکردن میوه و سبزیجات و مصرف کردن روغنهای مضر، گوشتهای فراوری شده، غذاهای کنسروی و کمپوت شده منجر به آسیب مغزی و افزایش خطر سکتههای مغزی و قلبی است. پس از اگر رژیم غذایی سلامت و دور از چربیهای مضر و چاقکننده مانند برخی از کربوهیدراتها را رعایت کنیم به سلامت مغز کمک کردهایم.
تاثیر بی خوابی بر مغز
شریفیپور به اهمیت خواب خوب در سلامت مغز هم اشاره کرد و گفت: سیکلهای خواب چیزی حول و حوش ۹۰ تا ۱۱۰ دقیقه طول میکشد. فرد برای سلامت مغز خود به حداقل ۶ ساعت خواب مفید نیاز دارد که البته کمتر و بیشتر هم عنوان میشود. اگر برنامه جدی برای خواب درست و کافی در زمان مناسب نداشته باشیم. مغز در معرض آسیب قرار میگیرد چون به نوعی استراحت ندارد. در این شرایط روند پیری هم تسریع میشود. مغز با شرایط بیخوابی تمرکز کمتری دارد، رفتارهای عاقلانه کاهش و رفتارهای پرخاشگرایانه و بیمهار بیشتر میشود و افراد احساس بدتری هم خواهند داشت.
آسیب موبایل و فضای مجازی
دبیر انجمن سکته مغزی درباره آسیب تجهیزات الکترونیک مثل موبایلها یا استفاده بیش از حد از فضای مجازی هم بیان کرد: این مسائل از نظر نوروساینس و دانش این حوزه بسیار پیچیده است. اگر مغز را با بمباران اطلاعات مواجه کنیم و همزمان درگیر چندین مساله شود، قطعا نمیتواند تمرکز کند. برای حافظه ساده دو فرایند داریم؛ به خاطرسپاری و بازیابی اطلاعات. زمانی که به هزاران چیز فکر میکنیم و در چند پلتفرم عضو هستیم، همزمان با خبرهای درست و نادرست بمباران میشویم، مجالی به مغز نمیدهیم که فعالیت داشته باشد.
او ادامه داد: چنین روندی در کشورهای دیگر وجود ندارد. بررسی آمار کشورهای پیشرفته نشان میدهد که مردم آنها به اندازه ما درگیر موبایل نیستند، نه در محل کار و نه مدرسهاجازه استفاده از موبایل را ندارند. ساعت خاصی در روز در شبکههای احتماعی حضور دارند و کارشان و سرگرمیشان که تمام شد، گوشی را کنار میگذارند. اما برای مردم ما گوشی هوشمند عضوی از بدن شده است. بسیاری از اختلالات خواب هم به همین دلیل رخ داده است. سردردهای شدید روزانه هم برخی افراد با آن مواجه هستند، به دلیل استفاده از موبایل است و نیاز داریم که زمان استفاده از آنها را محدود کنیم.
مرگ مغزی برگشت ناپذیر است
شریفیپور درباره اهمیت اهدای عضو که به دنبال مرگ مغزی مطرح میشود هم بیان کرد: سلولهای مغزی ترمیم ناپذیرند و تکثیر نمیشوند. آسیب به آنها دائمی خواهد بود. مغز یک چهارم گردش خون قلب را به خود اختصاص داده و تا حد زیادی وابسته به خون و اکسیژن است. گفته میشود اگر خون کامل به سلولهای مغزی نرسد، در چند دقیقه مرگ بافت مغزی و مخصوصا بافتهای حساس رخ میدهد که آن هم برگشتناپذیر است. پس باید بدانیم تحت هر شرایطی با بروز سکته و ایست قلبی، برق گرفتگی، ضربه شدید، اگر نقص خونرسانی به بافت مغز رخ دهد آسیب برگشتناپذیر رخ میدهد. با بروز این آسیب و بر اساس تستهای پزشکی اگر اثبات شود که مرگ مغزی رخ داد، علیرغم سالم بودن بدن و این که قلب در حال تپش است و سلولها کار میکنند بحث اهدای عضو مطرح میشود که اقدامی نیکوکارانه است و میتوان جان بیماران نیازمند را نجات دهد.