همشهری آنلاین _ رضا نیکنام: نسل دوم اهالی این محل را هنرمندان و ورزشکاران معروف و بنامی مثل مرحوم «عمران صلاحی»، «رسول ملاقلی‌پور»، «فرهاد کاظمی»، «حسن خان‌محمدی»، مرحوم «علی سلیمانی» و «سیروس همتی» را در میان خود داشتند. شاید کمتر محله‌ای در میان محله‌های جنوب شهر باشد که آوازه‌ای هم‌سنگ جوادیه داشته باشد. از چند سال قبل هم که سومین نماد پایتخت یعنی پل کابلی جوادیه در جوار این محله قرار گرفت بر شهرت و نام و نشان این محله افزوده شده است. در این گزارش می‌خواهیم در باره همه چیزهایی که این محله دارد صحبت کنیم. همه چیزهایی که چه خوب و چه بد مختص جوادیه است؛ معروف‌ترین محله جنوب شهر.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
راه‌اندازی صنایع و کارخانه‌ها و سرپا شدن محله
در روند مدرن شدن کشور، تهران نخستین شهری بود که فعالیت‌های خدماتی مدرن و نویی مثل راه‌آهن و برخی از صنایع در آن به وجود آمد. این فعالیت‌های خدماتی‌ـ صنعتی در منطقه ما که در آن زمان پهنه‌ای خارج از محدوده شهر بود، ایجاد شد. ساخت ایستگاه راه‌آهن و کارخانجات وابسته به آن، سیلو، انبارها و بنگاه‌های باربری، کشتارگاه و برخی صنایع بزرگ مثل چیت تهران و روغن‌نباتی قو از جمله نخستین فعالیت‌های شکل گرفته در این منطقه است.
علاوه بر این، تهران که با سرعتی سرسام‌آور به سمت ساخت‌وسازهای مدرن پیش می‌رفت نیاز به صنایعی داشت که مصالح ساختمانی و به‌ویژه آجر و سنگ را برای مصارف شهری تولید کنند. صنایعی که در مجاورت محور ارتباطی تهران‌ـ شهرری مستقر شد. کارگران این کارخانه‌ها و خانواده‌های آنها نیز به تدریج در کنار همین صنایع ساکن شدند و رفته‌رفته محله‌های این منطقه را شکل دادند. در کنار فعالیت‌هایی که در این منطقه به‌وجود آمد نخستین اشکال حاشیه‌نشینی تهران نیز ایجاد شد. این حاشیه‌نشینی به‌صورت متمرکز در جوادیه و به‌صورت غیرمتمرکز در حاشیه کوره‌های آجرپزی در محله‌های غار و باغ‌آذری مشاهده شده است.
به تدریج لایه‌های جدید مسکونی چون نازی‌آباد و خزانه و سپس یاخچی‌آباد و علی‌آباد شکل گرفت. اما نقطه عطف داستان جوادیه را مرحوم «جواد فردانش» رقم زد. مردی که اهالی او را جواد «آقا بزرگ» صدا می‌زدند. او صاحب قسمت وسیعی از زمین‌هایی بود که کارگران راه‌آهن و کشتارگاه در آنها ساکن شده بودند. البته آقا بزرگ بودن او به خاطر دارایی‌هایش نبود بلکه آنچه نام او را برای این محله جاودانه کرد، بخشندگی‌اش بود. جواد فردانش زمین‌های خود را به بهای ناچیز و حتی رایگان به ساکنان بخشید و به این صورت محله جوادیه شکل گرفت.
محله‌ای با فرسودگی بالا و خیابانی معروف به نام «پل»
پیدا کردن جوادیه روی نقشه کار سختی نیست. کافی است راه‌آهن تهران را مکان‌یابی کنید و در ضلع جنوب غربی‌آن دنبال محله‌ای کوچک و پرتراکم بگردید. پل قدیم جوادیه محل اتصال جوادیه به راه‌آهن بود. هنوز هم «خیابان پل» یکی از معروف‌ترین خیابان‌های شمالی این محله است. خیابان شوش ضلع شمالی مربعی است که جوادیه در دل آن قرار دارد. بزرگراه‌های تندگویان و بعثت ضلع جنوبی این محله را شکل می‌دهند. در غرب، بزرگراه شهید نواب صفوی و در شرق خیابان شهید رجایی این محله را در بر گرفته‌اند.
مساحت این محله حدود ۳ کیلومترمربع است. در این مساحت جمعیتی بالغ بر ۷۰ هزار نفر زندگی می‌کنند. این تعداد یعنی چیزی بیش از ۲۵ هزار خانوار. یکی از مسائلی که همیشه در مورد جوادیه مطرح بوده است تراکم بالای آن است و اینکه این محله نسبت به وسعتش جمعیت بسیار زیادی را در دل خود جای داده است. کافی است سری به کوچه‌ها پسکوچه‌های جوادیه بزنید تا خودتان تراکم جمعیت را به چشم ببینید. در قسمت شمالی این محله کوچه‌ها عرض بسیار کمی دارند و خانه‌های بسیار با مساحت‌های پایین این کوچه‌ها را در بر گرفته‌اند. این وضعیت در قسمت جنوبی محله یعنی در حاشیه خیابان ۲۰ متری جوادیه کمتر به چشم می‌آید.
ساخت‌وسازهای اولیه‌ای که در این محله انجام شد همگی به شکل فشرده و کنار هم و اصطلاحاً ریزدانه بودند. ریزدانگی در کنار نفوذناپذیری و ناپایداری، فرسودگی بافت یک محله را نشان می‌دهد. جوادیه بیشترین بافت فرسوده را دارد؛ یعنی ۶۶ هکتار. این رقم یعنی حدود ۴۴درصد از کل بافت فرسوده منطقه ۱۶ در این محله قرار گرفته است. مهم‌ترین محله‌هایی که جوادیه با آنها در ارتباط است محله‌های نازی‌آباد و خانی‌آباد در جنوب و جنوب‌شرقی این محله هستند.
جوادیه؛ محله‌ای جوان و پرآرزو
جمعیت جوادیه ۱۵درصد از کل جمعیت منطقه ۱۶ را تشکیل می‌دهد. اگر چه جمعیت بالای این محله یکی از موضوعاتی است که در باره آن زیاد گفته و شنیده‌ایم اما ویژگی مثبت و فرصتی که این جمعیت در اختیار محله قرار می‌دهد، جوانی جمعیت است. ۶۲درصد از کل جمعیت جوادیه را جوانان زیر ۳۰ سال تشکیل می‌دهند و تنها ۳۸درصد از جمعیت آن بالای ۳۰ سال سن دارند. همچنین ۴۹درصد از این جمعیت را مردان و ۵۱درصد را زنان تشکیل می‌دهند. این جوانان می‌توانند نیروی کار اصلی جوادیه باشند و به ارتقای این محله کمک کنند. ناگفته پیداست پر کردن اوقات فراغت این جوانان با انواع برنامه‌های فرهنگی و ورزشی می‌تواند نام‌آوران دیگری را تقدیم محله و کشور کند.
متأسفانه به خاطر تراکم بالای این محله نه فضای کسب و کار چندانی در اختیار جوانان محله قرار دارد و نه فضای فرهنگی و ورزشی. کاربری ۷۳درصد از مساحت این محله مسکونی است و تنها ۲۷درصد آن را فضاهای تجاری و اداری تشکیل می‌دهند. تنها فضاهای فرهنگی و ورزشی این محله نیز همان‌هایی است که به همت شهرداری در جوادیه ایجاد شده‌اند و روی هم تنها ۳ مرکز هستند.
نقطه بسیار روشنی که در مورد این محله نباید فراموش کرد مذهبی‌بودن اهالی آن است. با وجود تعداد کم سرانه فرهنگی تعداد حسینیه‌ها و مساجد در این محله قابل توجه است. در کل منطقه ما ۶۱ حسینیه وجود دارد که ۲۰ حسینیه از آنها در این محله قرار گرفته‌اند. از ۹۸ مسجدی که در کل منطقه هست ۲۵ مسجد در جوادیه است. شاید روزی که جواد آقا بزرگ خشت‌های نخستین مسجدجامع این محله یعنی مسجد فردانش را می‌گذاشت به نسلی مؤمن می‌اندیشید که حالا جوادیه آن را دارد.