گروه محیط‌زیست - اسدالله افلاکی: ‏ دکتر برهان ریاضی پژوهشگر ‏تالاب‌ها می‌گوید: «یکی از ‏راهکارهای اساسی برای نجات ‏دریاچه ارومیه تغییر شیوه الگوی ‏کشت و تبدیل شیوه آبیاری سنتی ‏به آبیاری مدرن در حوضه آبخیز ارومیه ‏است.»

 به گفته وی «در حال حاضر ‏‏87درصد آب حوضه آبخیز ارومیه صرف ‏کشاورزی می‌شود این درحالی است ‏که راندمان آبیاری در این محدوده ‏‏30تا 35درصد است درحالی‌که با ‏تبدیل آبیاری سنتی به مدرن ‏می‌توان این رقم را به 50درصد ‏افزایش داد که نتیجه آن جلوگیری ‏از هدررفت سه میلیارد مترمکعب ‏آب در حوضه آبخیز ارومیه است.» ‏‏(دریاچه ارومیه سالانه به ‏‏3/1میلیارد مترمکعب آب نیاز ‏دارد).

‏ حقابه‌های تالاب‌ها صرف کشاورزی ‏می‌شود

این استاد دانشگاه در گفت‌وگو با ‏همشهری افزود: طی سال‌های ‏‏1355 تا 1389 جمعیت آذربایجان‌‏غربی دو برابر شده است. افزایش ‏جمعیت و توسعه بی‌رویه کشاورزی، ‏باعث احداث سدهای متعدد برای ‏تأمین نیازهای آبی شد اما 40سد ‏احداث شده در حوضه آبخیز ارومیه ‏هم نیازهای آبی را تأمین نکرد به ‏همین دلیل کشاورزان برای تأمین ‏آب مورد نیاز خود اقدام به حفر ‏چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق کردند ‏و شمار چاه‌ها به بیش از 60هزار ‏حلقه در منطقه رسید که نیمی از ‏آنها به‌صورت غیرمجاز حفر شده ‏است. به گفته وی پلمب چاه‌های ‏غیرمجاز در کنار تغییر الگوی ‏کشت و تبدیل شیوه آبیاری سنتی ‏به مدرن از دیگر راهکارهای مؤثر ‏برای نجات دریاچه است که باید ‏در اولویت راهکارها قرار بگیرد.‏

ریاضی با اشاره به اینکه سطح ‏زیرکشت آبی در حوضه آبخیز ‏دریاچه ارومیه طی سه دهه، دوو‏نیم‌برابر افزایش یافته است، تصریح ‏کرد: در سال 1358 سطح زیرکشت ‏آبی 150هزار هکتار بوده اما این ‏میزان در سال 1385 به 400هزار ‏هکتار رسیده و در کنار آن، کشت ‏دیمی در حوضه آبخیز ارومیه به‌شدت ‏افزایش یافته، این در حالی ‏است که اراضی زیرکشت دیمی ‏عمدتا کوهستانی است. نکته‌ای که ‏وجود دارد اینکه دیم‌زارها بسیار ‏کم‌بازده و کمتر از یک تن است ‏حال آنکه راندمان تولید گندم در ‏هر هکتار از اراضی کشت آبی در ‏کشور ما در بهترین شرایط 10تن ‏در هکتار است. براین اساس، تبدیل ‏اراضی کوهستانی در بالادست ‏حوضه آبخیز دریاچه ارومیه به دیم‌‏زار، ثمری جز تلف کردن آب و خا‏ک ندارد اما این مسئله اغلب از ‏دید مسئولان پنهان می‌ماند.‏

‏ ‏این پژوهشگر تالاب‌ها با تأکید ‏برآنکه حقابه زیست‌محیطی ‏دریاچه ارومیه سال‌هاست صرف ‏کشاورزی سنتی می‌شود، چرای ‏بیش از حد مجاز دام در حوضه ‏بالادست ارومیه را از دیگر معضلات ‏این حوضه معرفی کرد و گفت: در ‏حال حاضر 10برابر بیش از ظرفیت ‏مجاز، دام در این حوضه وجود دارد. ‏طبیعی است وقتی پوشش گیاهی ‏براثر چرای دام نابود شود نزولات ‏جوی به جای نفوذ در زمین و ‏تغذیه سفره‌های زیرزمینی، ‏به‌صورت رواناب جاری و باعث ‏تخریب و فرسایش خاک می‌شود.‏

ریاضی ضمن انتقاد از کسانی که از ‏خشکسالی به‌عنوان عامل اصلی ‏خشک شدن دریاچه ارومیه نام ‏می‌برند، گفت: بنا به شواهد و ‏مستندات موجود، خشکسالی ‏هیچ‌گاه عامل اصلی اضمحلال ‏ارومیه و دیگر تالاب‌ها نبوده است. ‏طی نیم قرن گذشته ‏خشکسالی‌های بسیار شدیدی را در ‏بخش‌های مختلف کشور شاهد ‏بوده‌ایم اما این خشکسالی‌ها ‏هیچ‌گاه باعث خشک شدن تالاب ‏گاوخونی یا پریشان نشده ‏درحالی‌که خشکسالی‌هایی که ‏پیش از این اتفاق افتاده به‌مراتب ‏شدیدتر از خشکسالی‌های اخیر بوده ‏است.‏

به اعتقاد این مدرس محیط‌زیست ‏آنچه باعث خشک شدن تالاب‌ها و ‏افت سفره‌های زیرمینی در ‏دشت‌های کشور شده، مدیریت ‏غلط منابع آبی و هرج ومرج در ‏مدیریت آب کشور بوده است ‏که پیامدهای بی‌تدبیری و ناکارآمدی ‏این سوءمدیریت روزبه‌روز آشکارتر ‏می‌شود. علت این هرج ومرج و سوء‌‏مدیریت هم آن است که ما نگرش ‏جامع در مدیریت حوضه‌های آبریز ‏بالادست نداشته و نداریم با همین ‏رویکرد است که وزارت نیرو از یک‌‏سو، سد احداث می‌کند و از سوی ‏دیگر، وزارت جهادکشاورزی اراضی ‏زیرکشت را افزایش می‌دهد.‏

هرج‌ومرج در مدیریت آبی ‏

ریاضی از دیگر معضلات مدیریتی ‏را اشراف وزارت جهادکشاورزی بر ‏سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور ‏عنوان کرد و افزود: متأسفانه ‏سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور که ‏ماهیت حفاظت و صیانت از ‏رویشگاه‌ها، مراتع و به‌طورکلی ‏عرصه‌های طبیعی کشور را برعهده ‏دارد تحت مدیریت وزارت ‏جهادکشاورزی قرار دارد که ماهیت ‏تولید دارد با همین نگاه است که ‏حقابه زیست‌محیطی زاینده‌رود و ‏گاوخونی صرف کشت برنج در چهار‌‌محال‌وبختیاری می‌شود بعد ‏می‌گویند چرا زاینده‌رود و ‏گاوخونی خشک شده است؟

وی که یکی از سخنرانان اصلی ‏همایش بین‌المللی چالش‌ها ‏و راهکارهای نجات دریاچه ارومیه ‏بوده است در پایان گفت: دریاچه ‏وان در ترکیه و دریاچه ارومیه در ‏ایران روی یک عرض جغرافیایی ‏واقع شده‌اند و هر دو دریاچه هم ‏از اقلیم مشابه برخوردارند اما ‏به‌دلیل مدیریت درست و کارآمد ‏علمی، دریاچه وان از وضعیت بسیار ‏مطلوبی برخوردار است درحالی‌که ‏دریاچه ارومیه تا آستانه بروز یک ‏فاجعه زیست‌محیطی پیش رفته ‏است و اینها نشان می‌دهد که مشکل ‏اصلی مدیریت نادرست منابع آبی ‏است.‏

برچسب‌ها