هرچند تعداد این عقدها به گفته مسئولان ثبت احوال استان کاهش محسوسی داشته است، اما در روستاها همچنان شاهد ازدواج کودکان در سنین کم هستیم. بنا به آمار آذربایجان شرقی سال گذشته پس از خراسان رضوی رتبه دوم ازدواج زیر ۱۵ سال را به خود اختصاص داد که البته بخش جالب توجهی از آن در مقطع سنی ۱۳ تا ۱۵ سال بود و تعداد ازدواج‌های زیر ۱۳ سال آمار کمی داشت. اتفاقی که به گفته کارشناسان اجتماعی در نتیجه اطلاع‌رسانی‌های مختلف و تغییر دیدگاه‌های مردمی برای خط قرمز کشیدن روی ازدواج‌های زودهنگام فرزندانشان است.
- واقعیت‌های ازدواج کودکان در استان
محقق جامعه‌شناسی و مشاور بهزیستی آذربایجان شرقی با اشاره به زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی ازدواج کودکان در استان می‌گوید: در این زمینه عقبه‌های متعددی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به شیوه زندگی و معیشت خانوارهای روستایی و عشایری است و بخشی نیز بستگی به زیرساخت‌های فرهنگی دارد. «مجتبی فراهانی» عنوان می‌کند: تصور ازدواج برای کودکان خردسال برای هر فردی دشوار است و جالب این‌که در اکثر ازدواج‌های این‌چنینی فقط یک نام‌گذاری روی دختر صورت می‌گیرد و به عبارت دیگر دختران و پسران در سن کم زن و شوهر می‌شوند، در حالی که زندگی مشترکی ندارند و سال‌ها بعد با فراهم شدن شرایط زیر یک سقف می‌روند.
وی تأکید می‌کند: به اعتقاد افراد محلی این کار موجب جلوگیری از بی‌بند و باری دوران نوجوانی و جوانی می‌شود و جوان روستایی تکلیف زندگی آینده خود را از زمانی خیلی زود می‌داند و بهتر برای آینده تلاش می‌کند. دختر نیز همسر خود را از کودکی می‌شناسد. این محقق ادامه می‌دهد: اعتقاد دیگری که وجود دارد فرزندآوری سریع است و در برخی جوامع روستایی معتقدند پدر و فرزند نباید فاصله سنی بیشتر از ۱۵ سال داشته باشند و حتی در برخی روستاهای استان به واسطه فاصله کم سنی پدر و فرزند یا مادر و دختر پداران و مادران، خواهر و برادر اطلاق می‌شدند و کودک پدر یا مادر خود را «داداش» یا «آبجی» خطاب می‌کرد که البته امروزه این موضوع کم‌رنگ‌تر شده است و فرزندآوری در سنین بالاتری انجام می‌شود.
- روند نزولی ازدواج کودکان در استان
مدیر کل ثبت احوال آذربایجان شرقی با اشاره به وضعیت رو به کاهش ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال در استان بیان می‌کند: معمولاً ازدواج‌های زیر ۱۳ سال قانونی نیست و ثبت نمی‌شود مگر با اذن ولی و اجازه دادگاه؛ البته برخی از این موارد بدون ثبت رخ می‌دهد و ما آمار مشخصی هم از جاری شدن عقد به صورت غیررسمی در روستاها نداریم اما گزارش‌هایی مبنی بر کاهش این گونه ازدواج‌ها وجود دارد؛ البته در مقطع سنی ۱۳ تا ۱۵ سال آمار ازدواج در استان بالاتر از میانگین کشوری است.
«احد جودی» با اشاره به کمی آمار طلاق در روستاها عنوان می‌کند: بیش از ۹۰ درصد طلاق‌ها در شهرها رخ می‌دهد و در روستاهایی که ازدواج در سن کم صورت می‌گیرد این میزان طلاق کمتر است. بیشترین سن طلاق در آذربایجان شرقی هم بین ۲۵ تا ۲۹ سال است. وی تأکید می‌کند: ثبت ازدواج زیر ۱۳ سال با اذن و درخواست ولی و حکم دادگاه در استان بسیار کم است و اگر ازدواجی هم وجود داشته باشد، معمولاً خانواده‌ها تا زمان رسیدن به حد قانونی آن‌ها را ثبت رسمی نمی‌کنند.
- تغییر دیدگاه‌های مردمی
علاوه بر آمارهایی که مسئولان ثبت احوال استان ارائه می‌دهند، در برخی روستاها هم دیگر اعتقادی به ازدواج زودهنگام کودکان نیست. روستای سفیدکمر، جزو روستاهای شبستر است، روستایی که اهالی‌اش را به شیرینی می‌شناسند. سفیدکمر از آن جهت اهمیت دارد که می‌گویند با فرهنگ‌سازی، آمار ازدواج کودکان در آن پایین آمده و تقریباً به صفر رسیده است. هرچند در روستاهای اطراف این منطقه همچنان دخترها را زود شوهر می‌دهند اما مردم سفیدکمر دیگر موافق ازدواج‌های زودهنگام و زیر ۱۸ سال نیستند. یکی از اهالی این روستا هم در این باره می‌گوید: دخترها باید درس بخوانند تا بتوانندزندگی خوبی داشته باشند. دختر خود من دانشجو است. قبلاً به نظر مردم این‌که دختر دانشگاه برود و درس بخواند، کار بی‌فایده و ناپسندی بود اما حالا نظر مردم فرق کرده است.
روستای سرکنددیزج هم دیگر روستای شبستر است که آمار دختران تحصیل‌کرده‌اش بالاست. به گفته اهالی این منطقه هم دخترهای زیادی در روستا هستند که لیسانس و فوق‌لیسانس دارند و رسم شده اگر کسی در خود شبستر هم دنبال دختر تحصیل‌کرده برای ازدواج می‌گردد به سرکنددیزج می‌آید. نمونه‌هایی از این روستاها در دیگر نقاط استان وجود دارد؛ البته با توجه به آمار بالای ازدواج کودکان چندان زیاد نیست اما می‌تواند باز نقطه امیدی باشد برای از بین رفتن دیدگاه‌های قدیمی؛ اتفاقی که مردم خودخواسته با چنین رسومی مقابله می‌کنند تا دیگر شاهد ازدواج زودهنگام دختران
در کودکی نباشیم.
هر چند در همین شهرستان شبستر هم روستای «زیناب» جاخوش کرده که به داشتن عروس‌های کم‌سن و سال معروف است. سال گذشته همراه با مطرح شدن نام آذربایجان شرقی به‌عنوان دومین استان دارای بیشترین آمار ازدواج کودکان، نام این روستا هم در رسانه‌ها مطرح شد. روستایی که در یک مقطع زمانی آمار جالب توجه ازدواج دختران زیر ۱۰ سالش سوژه رسانه‌ها شد که علت آن هم کم‌تولدی دختران در این روستا و جمعیت آماری قلیل دختران نسبت به پسران عنوان شد.
- طرح مجدد قانون ممنوعیت ازدواج کودکان
نماینده شبستر در مجلس شورای اسلامی و نایب‌رئیس فراکسیون زنان که حوزه انتخابیه وی یکی از بیشترین تعداد ازدواج‌های کم‌سن را دارد، در این زمینه اقداماتی انجام داده و در تلاش برای نهایی شدن وضع قانون ممنوعیت مطلق ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال در مجلس شورای اسلامی است. «معصومه آقاپور» با اشاره به موضع مسئولان و نمایندگان استان در مورد ازدواج کودکان در استان می‌گوید: همراهی خوبی در این زمینه وجود دارد.
«زهرا ساعی»، نماینده تبریز، اسکو و آذرشهر، در این مورد کمک زیادی در مجلس کرده‌اند و در استان نیز مسئولان دانشگاه علوم پرشکی کارگروه‌هایی برای بررسی وضعیت ازدواج کودکان و ارائه گزارش به نمایندگان تشکیل داده‌اند. وی با تاکید بر این‌که ممنوعیت ازدواج کودکان، شاخصی برای ارتقای سلامت اجتماعی و کاهش آسیب‌های اجتماعی است، تأکید می‌کند: این قانون با هدف دفاع از حقوق کودکان است و ریاست جدید قوه قضائیه هم توجه و همراهی خوبی با مجلس در مورد دفاع از حقوق زنان و کودکان دارند؛ البته با توجه به وضعیت زنان و کودکان در استان باید برنامه‌ریزی بیشتری برای دفاع از حقوق آن‌ها داشته باشیم.
آقاپور با اشاره به روستاهای محروم در بخش صوفیان اظهار می‌کند: در برخی روستاها بارداری دختران ۱۳، ۱۴ ساله زیاد اتفاق می‌افتد و مادران ۲۰ ساله‌ای هستند که ۴ تا ۵ بچه دارند. سن فوت خیلی از زن‌های منطقه هم بین ۴۰ تا ۴۵ سال است که این مسأله به خاطر ازدواج در سن پایین و زایمان‌های مکرر اتفاق می‌افتد. این مسئول با اشاره به مشکلات پیش روی تصویب طرح کودک‌همسری و افزایش حداقل سن ازدواج در کمیسیون مجلس بیان می‌کند: چندی قبل در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس به عنوان کمیسیون تخصصی مجلس در مورد ازدواج و مسائل حقوقی این طرح رد شده است ولی با حمایت رئیس مجلس شورای اسلامی مقرر شده این طرح مجدداً در صحن علنی مجلس مطرح شود. امیدواریم با تصویب چنین قانونی حمایت از حقوق کودکان در کشور و استان بیشتر شود.
در این زمینه حمایت سران ۳ قوه ضروری است و امیدواریم این طرح در مجلس دهم مصوب و قانونی شود. گفتنی است قانون ممانعت از ازدواج دختران زیر ۱۳ سال چند سالی است در مجلس بررسی می‌شود و ظاهراً عده‌ای از نمایندگان با اجرای این طرح مخالف هستند. برخی نمایندگان مجلس لزوم بررسی این طرح در مجلس را ضروری می‌دانند و امید به بازگشت آن به صحن علنی مجلس دارند و برخی نمایندگان مجلس طرح مباحثی همچون کودک‌همسری را در مجلس وقت‌گیر می‌خوانند. بر اساس این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقاً ممنوع خواهد شد. این در حالی است که اکنون حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال است و دختران زیر ۱۳ سال فقط با مجوز دادگاه امکان ازدواج دارند.
- فرهنگ و فقر، عامل کودک‌همسری
یک فعال حقوق کودک درباره کودک همسری اظهار می‌کند: یکی از مهم‌ترین دلایل ازدواج در سنین کودکی فرهنگ و فقر است. در بسیاری از مناطق به‌ویژه روستاها نگاه مردسالارانه حاکم است و همین مساله باعث می‌شود آمار ازدواج‌های زیر سن قانونی به‌ویژه در روستاها افزایش بیشتری داشته باشد، وگرنه هر منطقی می‌گوید یک کودک ۱۰ ساله نمی‌تواند سختی‌ها و مسئولیت یک زندگی را بر دوش بکشد.
«محمد عاملی» مهم‌ترین پیامد کودک‌همسری را افزایش آسیب‌های اجتماعی عنوان می‌کند و می‌افزاید: کودکانی که در سن پایین ازدواج می‌کنند، در حقیقت دوران کودکی خود را از دست می‌دهند و احساس مسئولیت‌پذیری نسبت به اتفاقات پیرامون خود را ندارند. آن‌ها تملک دارایی ندارند و فقط می‌توانند ازدواج کنند و این امر تمام زندگی یک فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در این رابطه یک تناقض بزرگ وجود دارد و فقط دولت می‌تواند جلوی این اقدام را بگیرد. یک بچه ۱۰ تا ۱۲ ساله نمی‌تواند یک مادر باشد و چون خودش نتوانسته دوران کودکی موفقی را پشت سر بگذارد، بی‌شک فرزندان او نیز نمی‌توانند مسئولیت‌پذیری قابل قبولی برای جامعه داشته باشند و آسیب‌پذیری آن‌ها نسبت به مشکلات جامعه بسیار زیاد می‌شود.