در بیشتر مناطق جهان، سفره‌های آب زیرزمینی مهم‌ترین منبع تأمین آب شرب محسوب می‌شوند. این سفره‌ها که از منابع آب سطحی تغذیه شده و شکل گرفته‌اند، امروزه به علل متعدد تحت تنش شدید آبی قرار دارند.
از مهم‌ترین دلایل این تنش، به صفر رسیدن آب ورودی به این منابع و افزایش برداشت از آنهاست.
وقوع خشکسالی به دلایل متعدد (از جمله تغییرت اقلیمی) باعث کاهش بارش‌ها شده و افزایش جمعیت و لزوم تامین آب شرب، بیلان آبی این سفره‌ها را در وضعیت منفی قرار داده است؛ یعنی آب برداشتی از این سفره‌ها، بیش از آب ورودی به آنها شده است.
دو مطالعه جدید نشان می‌دهد سفره‌های آب زیر زمینی در بیشتر مناطق جهان، یعنی در 21 سفره از 37 سفره بزرگ آب، تحت تنش آبی قرار دارند و وضعیت تعدادی از آنها که در مناطق خشک قرار گرفته‌اند، به شدت بحرانی شده است.
با این حال، این مطالعات نشان می‌دهند از میزان آب باقی مانده اطلاع دقیقی در دسترس نیست و توصیه می‌کنند هرچه سریع‌تر میزان آب باقی مانده در این سفره‌ها، مشخص شود.
دو مطالعه جدید که از اطلاعات ماهواره «گریس» ناسا استفاده کرده‌اند، نشان می‌دهند 21 سفره از 37 سفره بزرگ زیر زمینی آب جهان، بر اثر مصرف انسانی به سرعت در حال خالي شدن هستند.
البته با وجود این اطلاعات، هنوز مشخص نیست چه میزان آب درون این سفره‌های زیر زمینی باقی مانده. به‌طور کلی، سفره‌های آب زیر زمینی در خاک یا لایه‌های عمیق‌تر سنگی زمین واقع شده‌اند. ضخامت و عمق برخی از آنها، حفاری و رسیدن به آنها را سخت و پرهزینه کرده است.
هرچند، می‌توان به سنگ بستر رسید و فهمید که آیا آن زیر رطوبتی وجود دارد یا نه.
مطالعه جدید که به صورت آنلاین در نشریه منتشر شده، نخستین نشانه از بین رفتن این آب‌ها از طریق داده‌های فضایی است. در مطالعه اول، نویسنده 37 سفره از بزرگ‌ترین سفره‌های آب زیرزمینی جهان را در یک بازه زمانی 10 ساله، بین 2003 تا 2013 بررسی کرده است.
هشت‌تا از این 37 سفره‌ها در بدترین وضعیت هستند و تحت عنوان «فراتنش آبی» دسته بندی شده‌اند. به این معنا که تقریباً هیچ جایگزین طبیعی‌ای برای آب برداشته شده از این منابع وجود ندارد.
پنج سفره دیگر هم در روند نزولی قرار دارند که تنش بالا یا بسیار شدید آبی را در آنها ایجاد کرده است. شدت این تنش، بستگی به روند ورود آب به هر کدام از سفره‌ها دارد. این سفره‌ها نیز دچار مشکل هستند، گرچه هنوز آب به آنها وارد می‌شود.
بیشترین فشار بر سفره‌های آب زیر زمینی، مربوط به خشک‌ترین مناطق جهان است که در آنها آب‌های زیرزمینی به شدت بیرون کشیده می‌شوند.
انتظار می‌رود که تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت، این مشکل را تشدید کند. محققان دریافته‌اند که سیستم زیرزمین عربی که مهم‌ترین منبع آبی برای 60میلیون جمعیت ساکن این منطقه است، بیشترین تنش آبی را در جهان دارد.
سفره آب حوزه «ایندوس» در شمال‌غرب هند و پاکستان، از نظر تنش آبی در مقام دوم است و سفره آب حوزه «مورزوک ژادو» در شمال آفریقا، در مقام سوم قرار دارد.
اوضاع دره مرکزی کالیفرنیا- که بر اثر فشار مصرف آب کشاورزی، به سرعت خالی می‌شود- کمی بهتر است، اما هنوز هم در دسته تنش شدید آبی قرار دارد.
در مطالعه دوم، تیم تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند که مقدار کلی آب باقی‌مانده در منابع زیرزمینی هنوز ناشناخته است و به درستی نمی‌دانیم چه مقدار آب، برای مصرف باقی مانده.
نتایج این تیم نشان می‌دهد با آنکه برآوردهای مختلفی در این باره وجود دارد، اما در نهایت مقادیر باقی مانده کمتر از برآوردهای خوش‌بینانه است.
آنها با مقایسه نرخ از دست رفتن آب‌های زیر زمینی (که از اطلاعات ماهواره‌ای به دست آمده) با اطلاعات اندک موجود درباره میزان آب در دسترس، متوجه اختلاف زیادی بین تخمین‌ها درباره زمان واقعی از دست رفتن آب‌ها شدند.
برای مثال، در سفره آب زیرزمینی صحرای آفریقا (که دارای شرایط فراتنش آبی است)، تخمین‌ها از 10 تا 21هزار سال متغیرند. این اطلاعات نشان می‌دهد ما واقعاً نمی‌دانیم چه میزان آب در سفره‌های زیر زمینی باقی مانده و تخمین‌ها از یک دهه تا یک هزاره تغییر می‌کنند.
هر چند در هیچ کدام از این مطالعات، اشاره‌ای به وضعیت آبی فلات ایران نشده، اما مطالعات و اعلام‌های رسمی داخلی، حاکی از آن است که وضعیت آبی ما چندان تعریفی ندارد.
بر اساس آمارها، حدود 300 دشت در کشور ما تحت تنش آبی شدید قرار دارند و به‌سرعت در حال نشست هستند. برای مثال، برداشت بی‌رویه آب از منابع زیر زمینی باعث شده تا دشت تهران بالاترین نرخ فرونشست در جهان را داشته باشد.
این اتفاق باعث تخریب بی‌بازگشت سفره‌های آب زیر زمینی خواهد شد. کشاورزی سنتی، مهم‌ترین عامل موثر در برداشت بی‌رویه از منابع آب زیر زمینی ایران است و حدود 90 درصد از منابع آبی کشور، صرف این حوزه بی‌بازده داخلی می‌شود.
منبع:همشهري‌دانستنيها