تاریخ انتشار: ۷ اسفند ۱۳۸۵ - ۱۵:۲۴

احسان لطفی: به دور و برتان نگاهی بیندازید و سعی کنید چیزهایی را که می­بینید برحسب میزان تغییری که از زمان اختراعشان کرده­اند، مرتب کنید.

اگر از تاریخ، چیز زیادی نمی­دانید، از خاطرات‌تان کمک بگیرید. ظاهر ابزارها و وسایل اطراف‌تان را با تصاویر کودکی مقایسه کنید و ببینید کدامشان کمتر فرق کرده­اند. بازی بی­مزه‌ایست اما برنده­ بداقبالش را شاید چند سال دیگر، نتوانید در مغازه­ها پیدا کنید.

برنده بداقبال، همان موجودی است که الان احتمالاً در پرتو نورش دارید این صفحه را می‌خوانید: لامپ التهابی یا همان اختراعی که هنوز همه ادیسون را با آن می­شناسند و از زمان تجاری شدنش در اواخر قرن نوزدهم، تقریباً تغییری نکرده­است.

لامپی که امروز درخانه دارید، کمی سبکتر، کمی کوچکتر­، کمی نازک­تر و البته کمی چینی­تر از  آنی است که زیر نورش بزرگ شده­اید و این در دنیای لوازم برقی و الکترونیکی که همه چیز با سرعت سرسام‌آوری کوچکتر، کم مصرف­تر و کارآتر می­شود اتفاق منحصربه‌فرد یا کم‌نظیری است.

 چیزی که شاید در درجه اول به سادگی خود اختراع برگردد: لامپ التهابی، صرفاً انرژی الکترون‌ها را تلف می­کند و این کار آنقدر ساده و سرراست و بنیادی است که هیچ کشف یا اختراع دیگری نتوانسته در این صدساله تغییرچندانی در آن به وجود بیاورد.

اگر هم روش به‌صرفه­تری برای تولید نور از جریان الکتریکی ابداع شده، در مقابل ارزانی مقاومت‌ناپذیر این سادگی نتوانسته بایستد و به این ترتیب، نام لامپ التهابی بیشتر از صدسال با صنعت روشنایی مترادف بوده­است.

صدسالی که بشر، الکترون‌هایی را که به زور سوختن نفت و گاز و زغال‌سنگ به راه­ می­افتادند، دست­ودلبازانه به پیچ­وخم رشته­های تنگستن می­سپرد تا لابه‌لای حرارت، نور هم تولید کنند. حالا اما ظاهراً اوضاع روبه­تغییر است. تغییری که شاید این اختراع ادیسون را هم به سرنوشت گرامافون دچار کند.

***

گازهای گلخانه­ای. این دو کلمه دوسه دهه­ای هست که هرازگاه در میان اخبار و گزارش­ها و مصاحبه­ها، به عنوان تهدیدی برای آینده کره زمین و بشری که فعلاً توان پا بیرون گذاشتن از آن را ندارد، شنیده می­شوند.

حالا  ظاهراً آن آینده یا قسمت اولش فرارسیده است و اگر کسی کاری نکند، کار به تولید قسمت­های بعدی می­کشد و خود ما یا حداکثر فرزندان­مان افتخار دیدن نابودی کره­زمین را خواهیم داشت. افتخاری که متأسفانه نمی­شود برای کسی تعریفش کرد.

دو ماه گذشته، گرم­ترین دسامبر و ژانویه تاریخ آمریکا بود. به اینها اضافه کنید عناوین گرم‌ترین سال تاریخ مستند آمریکا(بیش از 150 سال)، گرم­ترین سال تاریخ مستند هلند(حدود 300 سال) و سومین سال گرم کره زمین که همگی متعلق به سال 2006 هستند.

مجموعه این افتخارات، زنگ خطر را چنان بلند به صدا درآورده­است که در چند ماه گذشته، بسیاری از مقامات سیاسی و شخصیت­های علمی به سهم خودشان نسبت به عواقب ماجرا هشدار داده­اند و تقریباً تمامی سایت­های معتبر علمی، بخش «تغییرات اقلیمی» را به یکی از قسمت‌های اصلی صفحه اولشان تبدیل کرده­اند.

افزایش تعداد طوفان­های شدید، بالا آمدن سطح آب­های آزاد، اثرات غیر قابل پیش­بینی آب شدن یخ­های قطبی، تغییرات شدید اقلیمی و... اینها احتمالاً عناوین قسمت­های بعدی سریالند. سریالی که همزمان با کره­زمین، تمام خواهد شد.

***

می‌پرسید ادیسون به گرمای زمین چه ربطی دارد؟ ربطش واضح است. نیروگاه­های برق، بزرگترین منبع تولید گازهای گلخانه­ای هستند. غیر از آن درصد اندکی که از ریزش آب، یا وزش باد یا شکافت اورانیوم برق می‌گیرند، بقیه همچنان و با آخرین توان، به دودکردن زغال سنگ و نفت و گاز، ادامه می­دهند و دی­اکسید کربن و آلاینده­های دیگر را ارزانی جو می‌کنند.(تولید هر کیلووات ساعت برق از سوخت­های فسیلی، حدود 600 گرم گاز گلخانه­ای آزاد می­کند).

شاید 40 سال پیش، لامپ‌های التهابی در برابر لامپ­های مهتابی درازی که تنها امتیازشان سفیدی نور بود، در اکثر مواقع، انتخاب بدیهی به حساب می‌آمدند اما حالا اوضاع فرق می­کند. تولید برق بیشتر، غیر از مصرف سوخت بیشتر که هزینه لحظه­ای آن است، همیشه یک هزینه قسطی هم داشته ­است که روزبه­روز، زمان بازپرداختش نزدیک‌تر می­شود. رقیب­ها هم دیگر به آن درازی و بی­مزگی نیستند.

دوره قاب و ترانس و استارت به سرآمده­است. لامپ­های فلورسنت فشرده امروزی(CFL)، چهار برابر کمتر برق مصرف می­کنند، ده برابر بیشتر دوام می­آورند و تقریباً هررنگی را که بخواهید در همان حجم و با همان سرپیچ به شما تحویل می‌دهند. می­ماند قیمت که با یک ضرب و جمع ساده، (حتی بدون نیاز به پیش کشیدن پای مصرف برق و فقط با در نظر گرفتن دوام) کاملاً توجیه شده­است.

حالا انتخاب بدیهی واقعاً چیز دیگری است و بیشتر دولت­ها خیلی وقت است برای یادآوری این مطلب به آدم‌هایی که هنوز این­طور فکر نمی­کنند، پیشقدم شده­اند.

***

به این ترتیب، شاید روند تکامل طبیعی، خودش، لامپ‌های التهابی را کم­کم از قفسه فروشگاه­ها جمع می­کرد اما ظاهراً دولت­ها دیگر تحمل انتظار برای کامل شدن طبیعی این روند را ندارند. پیشنهاد برای تصویب ممنوعیت استفاده از این لامپ­ها تا سال 2012 در ایالت کالیفرنیا، اولین نشانه این بی­صبری است.

کالیفرنیا به عنوان پرجمعیت‌ترین ایالت آمریکا، تصمیم گرفته تا  سال 2020 ، در مجموع 25 درصد از تولید گازهای گلخانه­ای­اش کم کند و عنوان ایالت پیشرو آمریکا در زمینه اقدامات سبز را برای خودش نگه دارد.

ادیسون شاید به خاطر همه اینها، غرب وحشی را ببخشد اما دیدن ممنوعیت استفاده از لامپ­های تنگستن در ساختمان­های دولتی ایالت نیوجرسی- جایی که شاهد ثبت بیش از 400 اختراع او بوده است- برایش سخت­تر خواهد بود.

«این لامپ­ها خیلی وقت پیش اختراع شده­اند و از آن موقع، خیلی چیزها عوض شده. یاد و خاطره توماس ادیسون مسلماً برای من محترم است ولی چیزی که ما در اینجا با آن طرفیم، مصرف کمتر انرژی است.» اینها را لری چازیداکیس می­گوید. کسی که با لایحه­اش قصد دارد تا 3 سال دیگر، ساختمان­های دولتی را از یاد و خاطره ادیسون، خالی کند. هرچه باشد ادیسون مجبور نیست زیادشدن تعداد «کاترینا»ها را تحمل کند.

***

اما دولتمردها تنها نیستند. یک میلیارد لامپ عنوان سایتی است که یک شرکت کامپیوتری خصوصی با شعار «چراغ به چراغ، تا عوض کردن دنیا»  راه انداخته تا سهمی در جایگزینی لامپ­های فلورسنت فشرده داشته باشد. هدف صاحبان سایت، از اسمش پیدا است: آنها می‌خواهند یک میلیارد لامپ تنگستن را از سرپیچ­هایشان در سراسر دنیا بیرون بیاورند. همه چیز به همین سادگی است.

مردم در سایت، گروه تشکیل می­دهند و تعداد لامپ­هایی که عوض کرده­اند را گزارش می­کنند.

سایت هم در ستون سمت راستش، با معرفی موفق­ترین گروه­ها از اعضایشان تشکر می‌کند.29593 لامپ- عددی که شمارشگر گوشه بالای صفحه نشان می­دهد- برای حدود 3ماه فعالیت کاملاً خودجوش، چندان بد نیست اما تا رسیدن به عنوان سایت راه زیادی دارد. تعداد رقم‌های شمارشگر که به 10 برسد، شاید دیگر بشود چراغ را خاموش کرد و آرام گفت: شب به خیر ادیسون.

فلورسنت در یک نگاه

لامپ­های فلورسنت فشرده یا CFLها که نور را از برانگیخته کردن بخار جیوه با جربان الکتریسیته تولید می‌کنند در 1980 اختراع شدند.

 از آن موقع روند کوچک­،  ارزان و متنوع شدن‌شان ادامه پیدا کرد و حالا با طرح ملاحظات زیست­محیطی، دیگر کسی نمی­تواند برتری آنها بر لامپ­های رشته­ای را انکار کند.

CFL ها 4  برابر کمتر برق می­خورند و 10 برابر بیشتر عمر می­کنند و این، گرانی نسبی­شان را کاملاً جبران می­کند.

مشکل بیشتر مردم با این لامپ­ها ، به رنگ و خواص نورشان برمی­گردد که آن را هم با انتخاب توان مناسب یا ترکیب رنگ‌های مختلف، می­توان حل کرد.

در سال 2005 جمعاً 100 میلیون CFL در آمریکا فروخته شده که فقط 5 درصد بازار لامپ روشنایی آمریکاست اما دولت این کشور قصد دارد این رقم را در سال 2007 به بیش از دوبرابر افزایش دهد.