همشهریآنلاین - پروانه بندپی: توزیع شربت تنتور اپیوم، معروف به «شربت تریاک» که طی چند سال گذشته به عنوان جایگزینی کنترلشده برای مصرف مواد مخدر سنتی به بیماران کمک میکرد روند ترک اعتیاد را بهتدریج و تحت نظارت طی کنند، با تصمیم ناگهانی سازمان غذا و دارو از آبانماه متوقف شده است. و حالا رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور هشدار میدهد که حذف این داروی حیاتی، نه تنها روند درمان حدود ۶۰۰ هزار مددجو را با اختلال جدی مواجه خواهد کرد، بلکه باعث بیکاری ۴۰ هزار پزشک و پرستار و روانشناس هم خواهد شد.
موضوع قطع توزیع این داروی حیاتی تا جایی برای بیماران و درمانگران حوزه اعتیاد نگرانکننده شده که چند روز پیش، جمعی از درمانگران و فعالان حوزه درمان اعتیاد با تجمع در مقابل وزارت بهداشت، نسبت به کمبود «شربت تریاک» در مراکز ترک اعتیاد اعتراض کردند. طبق گفته فعالان این حوزه، در حال حاضر نزدیک به یک میلیون بیمار وابسته به درمان با این شربت در کشور تحت پوشش مراکز درمان اعتیاد قرار دارند. این در حالی است که مراکز درمان اعتیاد ۱۵ استان با کمبود یا قطع سهمیه دارویی مواجه شدهاند.
اختلال در درمان ۶۰۰ هزار بیمار/ بازگشت بیماران به تهیه تریاک از بازار قاچاق
در این میان، دکتر علی غلامی رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور درباره عواقب حذف ناگهانی این دارو هشدار داده که این دارو طی سالهای گذشته نقشی کلیدی در کنترل رفتارهای پرخطر حدود ۶۰۰ هزار بیمار وابسته به مواد و همچنین تسکین درد بیماران لاعلاج داشته است، اما قطع ناگهانی توزیع آن، هم درمان ۶۰۰ هزار مددجو را مختل میکند و هم میتواند با ورشکستگی هزاران مرکز درمانی و گسترش آسیبهای اجتماعی، به یک بحران امنیتی و سیاسی تبدیل شود.
غلامی میگوید: در شرایطی که بازار غیرقانونی متادون و بوپرنورفین به دلیل وفور داروهای قاچاق و تولیدات زیرزمینی عملاً اقتصاد مراکز درمان اعتیاد را فلج کرده، شربت تنتور اپیوم تنها دارویی بود که امکان ادامه فعالیت مراکز و ارائه خدمات درمانی و رواندرمانی را فراهم میکرد. و حالا قطع این دارو، ورشکستگی بیش از ۹ هزار مرکز درمان اعتیاد و بیکاری حدود ۴۰ هزار پزشک، پرستار و روانشناس را در پی خواهد داشت.
رئیس کانون درمانگران اعتیاد با هشدار نسبت به پیامدهای اجتماعی این تصمیم، اظهار میکند: در صورت حذف درمان دارویی، بیماران ناچار به تهیه تریاک از بازار قاچاق خواهند شد که سالانه به مصرف حدود ۸۰۰ تن تریاک و گردش مالی بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان منجر خواهد شد. در حالی که درمان دارویی با شربت تریاک، حداکثر با یکبیستم این هزینه انجام میشد و عملاً شبکههای قاچاق را از شکلگیری باندهای پرقدرت مالی محروم میکرد.
عواقب قطع درمان با شربت تریاک
به گفته دکتر غلامی، بسیاری از بیماران توان پرداخت هزینههای بازار سیاه را ندارند و این موضوع میتواند آنها را به سمت مصرف مواد صنعتی، تزریق مواد، افزایش خشونت، سرقت، خفتگیری و فروپاشی خانوادهها سوق دهد؛ مسیری که پیامدهای جبرانناپذیری برای جامعه خواهد داشت. با این حال چرا سازمان غذا و دارو برای چنین داروی حیاتی ذخیره استراتژیک نداشته است؟ چگونه با وجود کاهش کشفیات تریاک طی سه سال اخیر و مسئولیت قانونی وزارت بهداشت برای تأمین مواد اولیه از طریق کشت شقایق الیفرا، هیچ اقدام مؤثری انجام نشده است؟
به گفته غلامی، طبق اسناد موجود، در حالی که کشور با بحران کمبود مواجه بوده، شربت تنتور اپیوم و سایر داروهای مخدر به افغانستان، پاکستان و چند کشور دیگر صادر شده است. سؤال اساسی این است که چرا طی ۲ سال گذشته، بدون تأمین پایدار دارو، تعداد بیماران تحت پوشش و شیفتهای مراکز درمان اعتیاد افزایش یافته است؟
رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد با اشاره به مستندات ستاد مبارزه با مواد مخدر و پلیس میگوید: براساس مواد اولیهای که در اختیار سازمان غذا و دارو قرار گرفته، امکان تأمین شربت تنتور اپیوم تا پایان سال آینده وجود داشت، اما این سازمان به مکاتبات و هشدارهای نهادهای نظارتی پاسخ نداده و ناگهان اعلام کرده که هیچ دارویی برای بیماران کشور ندارد!
غلامی تأکید میکند: با وجود دستور صریح رئیسجمهور به وزیر بهداشت برای حل فوری این بحران، تا الان اقدام مؤثری صورت نگرفته است و ما خواستار پیگیری جدی برای اجرای این دستور و جلوگیری از بحرانی هستیم که سلامت ۶۰۰ هزار بیمار و معیشت دهها هزار کادر درمان را تهدید میکند.
کمبود شربت در ۱۵ استان کشور
پیش از این نیز علی احمدی، نایبرئیس صنف درمانگران اعتیاد استان تهران اعلام کرد: «در حال حاضر نزدیک به یک میلیون بیمار وابسته به درمان نگهدارنده با شربت اپیوم در کشور تحت پوشش مراکز درمان اعتیاد قرار دارند، اما مراکز درمانیِ بیش از ۱۵ استان با کمبود یا قطع این سهمیه دارویی مواجه شدهاند. به طوری که برخی مراکز با ظرفیت ماهانه بیش از ۱۰۰ واحد، فقط حدود ۱۵ واحد دارو دریافت کردهاند.»
به گفته احمدی، «هزینه درمان بیماران (افرادی که در حال ترک هستند) با شربت تریاک ماهانه کمتر از ۲ میلیون تومان است، اما در صورت خروج بیمار از چرخه درمان قانونی، هزینه تأمین مواد مخدر در بازار غیرقانونی میتواند به بیش از ۱۵ تا ۱۸ میلیون تومان در ماه برسد که این مساله، خطر رفتنِ بیماران به سمت مواد صنعتی را بالا میبرد.»
تأثیر کاهش کشت خشخاش در افغانستان بر تولیدات ایران
ماجرای کمبود شربت تریاک برای بیماران در حال ترک، از آنجا آب میخورَد که تولید تریاک در افغانستان بعد از استقرار طالبان در این کشور و به دستور طالبان به شدت کاهش پیدا کرد و ایران که منابع تولید داروهای مختلف درمانی را از این راه به دست میآورد، حالا با کمبود منابع تولیدی و حتی کاهش خلوص آنها مواجه شده است.
دکتر محمدرضا صفایی، دکترای حرفهای داروسازی، عضو انجمن علمی داروسازان ایران پیش از این درباره تأثیر کاهش کشت خشخاش (تریاک) در افغانستان بر تولید داروهای ایران، به همشهریآنلاین گفته بود: «بعضی از داروها خاصیت تسکیندهنده دارند و به عنوان داروهای ضد درد شناخته میشوند. این داروها حتی در درمان بیماریهای مرتبط با سرماخوردگی هم کاربرد دارند. برای مثال، ترکیب کدئین که در فرمولاسیون برخی داروها مانند «استامینوفن کدئین» یا «اکسپکتورانت کدئین» وجود دارد، از گیاه خشخاش استخراج میشود. بنابراین داروهای مرتبط با درمان سرماخوردگی و بیماریهای تنفسی هم از کمبود ماده خشخاش و کاهش دسترسی به آن تأثیر میپذیرند.»
دکتر صفایی به این موضوع مهم هم اشاره کرده بود که «کارخانههای داروسازی معمولاً مواد اولیه مورد نیاز خود را برای دورههای ششماهه تا یکساله تأمین میکنند. بنابراین تأثیر کمبود مواد اولیه در زمان حال، اثراتش را در بازه زمانی شش ماه تا یک سال آینده نشان خواهد داد. در حال حاضر داروهای موجود در بازار با مواد اولیهای تولید شدهاند که حدود یک سال پیش تأمین شده بود. به همین دلیل هنوز بحران کمبود به صورت محسوس وجود ندارد، اما اگر از حالا برای تأمین مواد اولیه تصمیمگیری نشود، در آینده نزدیک با مشکل جدی مواجه خواهیم شد.» پیشبینیای که گویا در حال وقوع است و فعلا اثرات خود را روی درمانهای داروییِ افرادِ در حال ترک نشان داده است.
سازمان غذا و دارو: پیگیر موضوع هستیم
البته سازمان غذا و دارو هم دست روی دست نگذاشته و نسبت به ماجرای کمبود این دارو بیتفاوت نبوده است. محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو به همشهریآنلاین میگوید: «موضوع تأمین داروهای مورد نیاز مراکز درمان به صورت مستمر در حال پیگیری است و مجموعهای از اقدامات هماهنگ برای مدیریت شرایط در دستور کار قرار دارد. تمرکز اصلی هم بر حفظ تداوم خدمات درمانی و پیشگیری از هرگونه وقفه در روند درمان بیماران است.»
به گفته هاشمی، «با توجه به ملاحظات موجود در فرآیند تأمین برخی داروها، بررسی مسیرهای مختلف برای تقویت پایداری زنجیره تأمین ادامه دارد و هماهنگیهای لازم با دستگاهها و نهادهای ذیربط در حال انجام است تا شرایط به شکل مناسبی مدیریت شود. به موازات این اقدامات هم پایش وضعیت موجودی دارویی و رصد بازار بهصورت مستمر انجام میگیرد و تلاش میشود که با مدیریت بهینه منابع و بهرهگیری از ظرفیتهای موجود، آرامش و اطمینان در شبکه درمانی حفظ شود.»
به گفته این مقام مسئول در سازمان غذا و دارو، «در همین راستا گفتوگوها و تبادلنظرهایی با نمایندگان حوزه درمان و دبیر انجمن درمانگران سوءمصرف مواد انجام شده و دیدگاهها و پیشنهادهای مطرحشده در چارچوب بهبود فرآیندها و کاهش دغدغههای موجود مورد توجه قرار گرفته است.»