اما این طرح‌ها اغلب در حد حرف و صحبت بوده و تاکنون اقدام اجرایی مشخصی در این ارتباط صورت نگرفته است؛ موضوعی که صرفا دغدغه برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان در امور زندان‌ها نبوده و امروزه مسئولان در نهادهای مختلف اجتماعی با چالش‌های مشابه مواجه هستند به گونه‌ای که از دیدگاه برخی، تجربه زندان میتواند توأم با کار و فعالیت باشد و از استعدادها و توانایی‌های زندانیان استفاده بهینه‌تری به عمل آید.
هرچند این موضوع در بررسی‌های اولیه با اما و اگرهای متعددی روبه‌رو بوده و پیگیری و هماهنگی آن محدود به سازمان‌ها و ارگان‌های خاصی بوده است اما امروزه شرایط ایجاب می‌کند که دستگاه‌های مختلف در این خصوص برنامه‌ریزی کنند و طرح دهند.
رسول خادم، رئیس کمیته برنامه و بودجه شورای شهر تهران از جمله افرادی است که چنین اعتقادی دارد و می‌گوید: مجموعه مدیریت شهری از موضوع «تجربیات بدون زندان» استقبال می‌کند و این ظرفیت را دارد که در این خصوص برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی کند. گفت‌وگوی همشهری را با این مسئول در نهاد قانونگذاری می‌خوانید.
- کارشناسان امور اجتماعی بر این باورند که تجربه زندان نباید صرفا در محوطه زندان بوده و زندان تنها نباید کارکرد تنبیهی داشته باشد. نظر شما در این ارتباط چیست با توجه به اینکه در مصوبات مربوط به آسیب‌های اجتماعی بیشترین مشارکت را داشته‌اید؟
این موضوع یکی از موضوعات چندبعدی است که نمی‌توان گفت به نهاد یا ارگان خاصی مربوط می‌شود.
هرچند تصمیمات اساسی و مهم توسط نهاد قضائی صورت می‌گیرد و تنها این نهاد است که از نظر قانونی، چنین اختیاری دارد اما ضرورتی که در حال حاضر حس می‌شود و شرایط هم آن را ایجاب می‌کند این است که دستگاه‌های مختلف چه در حوزه اجتماعی و چه در دیگر حوزه‌ها باید در این زمینه ورود کرده و با مسئولان قضائی همکاری کنند.
البته با توجه به اینکه زندانی تنها زندگی فرد زندانی را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و خانواده فرد نیز از تبعات ناشی از این مسئله رنج می‌برد و گاه دچار آسیب می‌شود و متعاقب آن، آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد، بنابراین ضروری است که در این زمینه همکاری‌ها و هماهنگی‌های لازم صورت بگیرد تا شهروندان درگیری‌های کمتری در این ارتباط داشته باشند.
چون این موضوع به‌شدت زندگی شهری را تحت تاثیر قرار داده و از آنجا که تهران، شهری با تمرکز جمعیت بالاست و آسیب‌های اجتماعی ابعاد مختلف زندگی را متاثر می‌سازند ورود مجموعه مدیریت شهری نیز در این ارتباط بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند.
- با وجود این، هنوز اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاده؛ دلایل این کم‌کاری را چگونه تحلیل می‌کنید؟
اینکه اغلب طرح‌های مسئولان در این زمینه در حد حرف و صحبت بوده و اقدام اجرایی مشخصی صورت نگرفته یک واقعیت است و براساس گزارش‌هایی که دارم از زمان مطرح‌شدن مسائل مربوط به چگونگی تجربه زندان تاکنون تنها چند بخشنامه صادر شده و مجموعه‌های حمایتی نیز طرح‌هایی را مطرح کرده‌اند ولی هنوز ما برنامه اجرایی مشخصی در این ارتباط نداریم و این درحالی‌است که اغلب کشورهای پیشرفته دنیا برنامه‌های مدونی درخصوص این تجربیات طراحی کرده‌اند.
- شورای شهر تهران مصوبات مختلفی درخصوص آسیب‌های اجتماعی و چگونگی ساماندهی آنها داشته و این موضوع در دور دوم و سوم بیشتر موردتوجه اعضا بوده است؛ در این زمینه چه کار کرده‌اید؟
شورای شهر تهران و فرمانداری، مسئولیت و وظایف زیادی در بازگشت افراد زندانی به زندگی عادی داشته و دارند و ما هم در مصوبات خود به این موضوع توجه داشته‌ایم و اعتقادم این است که برای داشتن شهری سالم باید شهروندان سالم داشت؛
شهروندانی که بتوانند فعالیت اجتماعی- اقتصادی داشته و مؤثر واقع شوند. بنابراین این موضوع بسیار جای کار دارد و مسئولان در نهادهای اجرایی و قانونگذار باید برای آن برنامه‌ریزی کنند تا این افراد از نظر روحی و روانی، خود را با جامعه تطبیق دهند و شرایط طوری نباشد که بازگشت پیدا کنند.
در این ارتباط نیز بهترین راهکار، ایجاد اشتغال و فعالیت توسط نهادهای مختلف است که فرد زندانی بتواند هم هزینه‌های زندگی‌اش را تأمین کند و هم جامعه از تولیدات و قابلیت‌هایش بهره‌مند شود؛ چرا که در حال حاضر معضل عمده‌ای که وجود دارد این است که با زندان‌رفتن یک فرد، خانواده او از نظر اقتصادی در تنگنا قرار می‌گیرند و چه بسا ممکن است در این فرایند بسیاری از آسیب‌های اجتماعی شکل بگیرد؛
آسیب‌هایی که در دور دوم و سوم به آنها پرداخته‌ایم ولی باید راه‌حل آنها ریشه‌ای و عمیق باشد که بتواند مؤثر واقع شود. البته باید توجه داشت که تمامی راه‌حل‌ها صرفا میتواند درخصوص زندانیانی که جرم‌های سبک دارند اعمال شود و در مورد مجرمانی که جرایم سنگین مرتکب شده‌اند، زندان آخرین گزینه است.
- شما از ضرورت ورود مجموعه مدیریت شهری درخصوص تجربیات بدون زندان صحبت کردید؛ آیا این مجموعه چنین ظرفیتی را دارد و چنان‌که ورود کند آیا میتواند عملکرد موفقی داشته باشد؟
بله، در حال حاضر مدیریت شهری این ظرفیت را دارد و مطمئناً در صورت اتخاذ برنامه مشخص، آمادگی لازم در این زمینه را خواهد داشت؛ کمااینکه تاکنون درخصوص ساماندهی و برنامه‌ریزی برای بسیاری از آسیب‌های اجتماعی موفق عمل کرده و شورا به‌عنوان نهاد قانونگذار، ورود جدی به بحث آسیب‌ها داشته است.
فکر نمی‌کنید با توجه به اهمیت موضوع، شورا بخواهد مصوباتی در این زمینه داشته باشد؟
تاکنون پیشنهادی درخصوص همکاری یا هماهنگی از سوی دستگاه قضائی دریافت نکرده‌ایم ولی معتقدم که باید اقدامی جدی‌تر- چه در حوزه قانونگذاری و چه در حوزه اجرایی- صورت بگیرد تا شهروندان بتوانند در چارچوب ضوابطی خاص به فعالیت نیز بپردازند.
- شما به آمادگی مدیریت شهری در برنامه‌ریزی برای تجربه بدون زندان اشاره کردید. می‌توانید بگویید این آمادگی در چه بخش‌هایی وجود دارد؟
در بخش‌های مختلف فعالیت اجتماعی و فرهنگی؛ چراکه در گزینش‌ها و استخدام این افراد حساسیت‌های ویژه‌ای وجود دارد و به این دلیل فعالیت آنها با محدودیت‌های بیشتری مواجه است؛ محدودیت‌هایی که امکان بازگشت آنها را به جرم فراهم می‌آورد.
بنابراین مجموعه مدیریت شهری و در رأس آنها شورای شهر تهران میتواند با تصویب مصوباتی تسهیلات را ایجاد کند که البته باز در این ارتباط باید بگویم که دستگاه‌هایی که مسئولیت حمایتی دارند بیشترین نقش را داشته و هماهنگی‌ها باید از سوی آنها صورت گیرد.
- فکر می‌کنید این اتفاق بیفتد؟
با توجه به اینکه نسل جدید قضات رویکرد جدیدی نسبت به زندان و زندانی دارند بعید نیست که زندان صرفاً از کارکرد تنبیهی خارج شده و از استعدادها و توانایی‌های افراد استفاده شود.
البته باید هم این اتفاق بیفتد تا هم از ورود بیهوده افراد به این فضاها که در پاره‌ای موارد ابعاد مختلف زندگی را تحت‌تأثیر قرار می‌‌دهند و افراد بیشتری را درگیر می‌کنند جلوگیری شود و هم هزینه‌های مسئولان در این ارتباط کاهش یابد؛ هزینه‌هایی که گزاف هم هستند.
- مجازات‌های جایگزین در این ارتباط چه می‌توانند باشند؟
پرداختن به فعالیت‌های خدماتی که میتواند هم از بار هزینه‌ها در این زمینه بکاهد و هم زمینه‌های بازگشت به زندگی عادی را فراهم سازد.