همشهری-سیاوش فلاحپور: اقتصاد امارات طی سالهای اخیر برخلاف ۲ دهه گذشته خسارتهای بیسابقهای را در بخشهای مختلف متحمل شده است. مرکز پژوهشهای عربی علل این خسارتها را در ۳ بخش اصلی تقسیمبندی کرده است: سقوط قیمت نفت، پیامدهای بحران کرونا و مداخلههای پرهزینه امارات در بحرانهای نظامی یمن و لیبی. به این ترتیب حوزههایی نظیر گردشگری، هواپیمایی، بانکداری و یا حتی املاک که موتورهای محرک رشد پر شتاب در اقتصاد نوپای امارات به شمار میرفتند اکنون یکی پس از دیگری گرفتار بحرانهایی نظیر رکود یا ورشکستگی شدهاند. پیش از این روزنامه نیویورکتایمز در گزارشی مدعی شده بود ارزیابیها از آغاز بحران مالی درازمدت برای امارات در عقب نشینی این کشور از جنگ یمن نقش مؤثری داشته است. نیویورکتایمز همچنین پیشبینی کرده بود امارات در سایه کاهش قیمت نفت ناچار است برای اجتناب از فروپاشی اقتصادی، مجموعهای از سیاستهای مالی مانند افزایش مالیاتهای عمومی را در بازهای کوتاهمدت اجرایی کند. اما مهمترین نشانههای آغاز بحران مالی برای امارات چیست و چه خسارتهایی بر این کشور تحمیل کرده است؟
بانک ملی دبی
بانک ملی دبی بهعنوان بزرگترین بانک امارات در سال میلادی گذشته بیش از ۲ میلیارد دلار از سود سالانه خود را بهدلیل تخصیص منابع برای مقابله با ویروس کرونا از دست داده است. این خسارت معادل ۵۲ درصد از سود سالانه بانک ملی دبی در سال ۲۰۱۹ اعلام شده است. باید توجه داشت که سایر بانکهای امارات مانند بانک اول ابوظبی نیز با خسارتهایی مشابه ظرف یک سال گذشته روبهرو بودهاند. روزنامه العربی الجدید در اینباره مینویسد: افزایش هزینهها و کاهش چشمگیر درآمدها در نتیجه انتشار ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت، بانکهای اماراتی را گرفتار چالشی بیسابقه در تاریخ این کشور کرده است. تمام اینها در حالی است که براساس ارزیابی مؤسسه بینالمللی «استاندارد اند پورز»، بار خسارتهای سنگین سال ۲۰۲۰ برای مدتی طولانی بر دوش اقتصاد امارات باقی خواهد ماند.
هواپیمایی امارات
هلدینگ مالک هواپیمایی امارات در سال ۲۰۲۰ برای نخستین بار طی ۳ دهه گذشته متحمل خسارت سالانه شده است. البته دولت امارات متعهد شده با تعیین بسته حمایت مالی ویژه دوران کرونا، تمامی خسارتهای این شرکت بزرگ را جبران کند. براساس گزارشهای موجود، خسارت سالانه هواپیمایی امارات در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که دولت تاکنون تنها ۳ میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار از این شرکت حمایت کرده است. ریشه این خسارتها به رکود بزرگ و توقف حملونقل هوایی در سایه کرونا بر میگردد.
به گزارش شبکه الجزیره، پروازهای تمامی شرکتهای هوایی بینالمللی در سال ۲۰۲۰ تا ۸۵ درصد کاهش داشته؛ این رقم برای شرکت هواپیمایی امارات بهمعنای خسارت ۶۷ درصدی ظرف یک سال است. هواپیمایی امارات علاوه بر نقش ویژهاش در اقتصاد این کشور، یکی از مهمترین نمادهای تجاری امارات در سطح جهان بهشمار میآید؛ نمادی که بهواسطه سرمایهگذاریهای کلان در تیمهای فوتبال مشهور، رسانههای قدرتمند و حتی پروژههای زیرساختی کشورهای غربی، موقعیتی تعیینکننده در مناسبات خارجی امارات پیدا کرده است.
مؤسسه سرمایهگذاری دبی
اصلیترین بازوی سرمایهگذاری دبی نیز طی یک سال گذشته خسارتهای متعددی را در مجموعه شرکتهای تحت پوشش خود گزارش کرده است. براساس اعلام این مؤسسه، حجم خسارتهای سال ۲۰۲۰ بیش از ۴ میلیارد دلار ارزیابی میشود. برای درک بهتر میزان این خسارت کافی است بدانیم سود سالانه مجموعه تحت پوشش مؤسسه سرمایهگذاری دبی نزدیک به ۸ میلیارد دلار بوده است. این مؤسسه کرونا و قیمت نفت و گاز را مهمترین علل خسارتهای سنگین خود عنوان کرده است. بهطور مشخص، تأثیر کرونا بر حوزه حمل و نقل و گردشگری، بیشترین نقش را در تحمیل خسارتهای بیسابقه بر مهمترین بازوی سرمایهگذاری امارات داشته است. این مؤسسه همچنین نسبت به وخیمتر شدن وضعیت خدمات بانکی در سایه بحران مالی امارات و تأثیر آن بر سرمایهگذاریهای این کشور هشدار داده است.
تأیید ورشکستگی ارابتک
بدون شک نقطه اوج بحران اقتصادی امارات را میتوان در سقوط ابر شرکت حوزه عمران و املاک این کشور، یعنی ارابتک مشاهده کرد. این شرکت که از سال گذشته بحرانهای مالی بیسابقه خود را رسانهای کرده بود سرانجام در اواخر سال ۲۰۲۰ اعلام ورشکستگی کرد. دادگاه عالی امارات نیز طی هفته اخیر ضمن پذیرش ادعای ورشکستگی ارابتک با صدور حکمی اجرای امور مرتبط با مصادره اموال باقی مانده و حمایت از شرکتهای تحت پوشش این هلدینگ را آغاز کرد. این حکم شامل شرکتهای زیر مجموعه هدلینگ ارابتک با عناوین «عمران ابوظبی»، «عمران دبی»، «ذخایر ملی»، «ارابتک بریکاست» و «مهندسی مکاترونیک شعب ابوظبی و دبی» میشود.
تنش با همسایگان و تمرکز بر رژیم صهیونیستی
از جمله نقاط انتقاد برانگیز در سیاست خارجی امارات، حجم بالای تنشهای این کشور با همسایگان است. امارات نهتنها نقش بسیار مخربی در جنگ یمن و محاصره قطر داشته بلکه ائتلاف پیشین خود با سعودیها را نیز از دست داده و با این کشور وارد نوعی رقابت نیابتی در کشورهایی نظیر یمن و یا سوریه شده است. در عین حال، نقش پر رنگ امارات در افزایش تنشها علیه ایران و تشدید فشار اقتصادی بر این کشور نیز از چشم کسی پوشیده نیست. به نوشته روزنامه العربی الجدید، سیاست خارجی امارات طی سالهای گذشته نقش مهمی در تغییر مسیر رشد اقتصادی پر سرعت این کشور داشته است. این چرخش، بیش از هر چیز به افزایش نقش ابوظبی در مقابل دبی برای تعیین سیاستهای کلی امارات بر میگردد.
مرکز پژوهشهای عربی در گزارش خود با اشاره به این مسئله مینویسد: دبی بهعنوان امارتی تجارت محور که اولویت خود را رشد و توسعه اقتصادی میبیند طی دو دهه گذشته روابط عمیقی با تمام همسایگان امارات، از جمله ایران و قطر ایجاد کرده بود. این در حالی است که امارت نفتی ابوظبی، با تکیه به منابع مالی سرشار، سیاستهای توسعه طلبانهای را در دستور کار امارات قرار داده که روابط این کشور را با بخش عمده همسایگان آن تخریب کرده است.
ابوظبی همزمان با افزایش تنش نسبت به همسایگان حوزه خلیجفارس، توجه خود را بر عادیسازی روابط و ایجاد همکاریهای اقتصادی-نظامی با رژیم صهیونیستی متمرکز کرده است. رشد ۴۰۰ میلیون دلاری مبادلات اقتصادی امارات و اسرائیل ظرف کمتر از یک سال، بهترین دلیل بر تمایل ابوظبی به تقویت روابط با تلآویو به عنوان بدیلی برای همسایگان تاریخی امارات است. یکه تازی امارات در جریان توسعه روابط با رژیم صهیونیستی، حتی برخی از متحدان پیشین این کشور نظیر ریاض و یا قاهره را هم نگران کرده، چرا که توسعه نفوذ اقتصادی اسرائیل در خلیجفارس، بهمعنای از دست رفتن یکی از مهمترین بازارهای مصرفی مصر و عربستان سعودی، مخصوصا در حوزه کالاهای غذایی و همچنین خدمات خواهد بود.