همين عدم‌برنامه‌ريزي براي پولتان باعث مي‌شود هميشه كم‌پول باشيد و اين مقدار كم نيز جوابگوي نيازهايتان نباشد. هنوز يك‌ماه‌هم از سال جديد نگذشته و براي مديريت و برنامه‌ريزي دقيق براي پول‌هايتان دير نيست. براي نخستين قدم نيز قلم و كاغذي فراهم كنيد و بودجه‌بندي درست و حسابي‌اي براي خرج كردن درآمدتان معين كنيد. هميشه مديريت و برنامه‌ريزي مالي به ما كمك مي‌كند تا دچار بحران مالي نشويم و درآمدمان را خرج خريد كالاهاي غيرضروري نكنيم. با برنامه‌ريزي، شايد گاهي پولي هم برايمان باقي بماند تا بتوان به چشم پس‌انداز به آن نگاه كرد. دكتر ابراهيم رزاقي، مدرس مديريت اقتصاد دانشگاه تهران، از راه‌هاي رسيدن به يك بودجه‌بندي مناسب و كارآمد مي‌گويد.
- محاسبه درآمد خالص خانواده
اولين قدم براي برنامه‌ريزي مالي و بودجه‌بندي حقوق ماهانه اين است كه ميزان درآمد ماهانه خود را محاسبه كنيد و به اين نكته توجه داشته باشيد اين ميزان درآمد با چند ساعت و چه مقدار كار به‌دست مي‌آيد؛ مثلا اگر داراي 2 يا 3 شغل هستيد مبناي برنامه‌ريزي خود را روي شغل اصلي‌تان بگذاريد. به اين دليل كه شايد گاهي شغل دوم يا سوم خود را از دست بدهيد يا درآمد حاصل از اين شغل‌ها خيلي دير به‌دست‌تان برسد. ولي اگر از درآمد حاصل از اين چند شغل مطمئن هستيد پس بايد ميزان كل درآمد ماهانه را محاسبه كرده و آن را يادداشت كنيد.
- جدول محاسبه هزينه‌ها
با استفاده از يك جدول مي‌توانيد هزينه‌هاي ضروري و غيرضروري را از هم تفكيك كنيد؛ مثلا هزينه‌هاي ثابت كه بايد هر‌ماه پرداخت شوند و هزينه‌هاي ديگري كه هر چند وقت يك‌بار براي آنها پولي پرداخت مي‌كنيد را درنظر بگيريد؛ به عنوان مثال ماليات و عوارض شهرداري كه سالي يك‌بار پرداخت مي‌شوند و هزينه‌هاي ثابتي مثل كرايه خانه، قبض آب، برق، گاز و تلفن كه مبلغ‌شان با توجه به مصرفتان تقريبا قابل‌پيش‌بيني است جزو دسته هزينه‌هاي ضروري هستند، پس لازم است از همين ابتداي سال برنامه‌ريزي براي پرداختش داشته باشيد كه هنگام پرداخت آن با مشكل مواجه نشويد. اين را هم بدانيد كه نيمي از هزينه‌ها در زندگي مي‌توانند با صرفه‌جويي كاهش پيدا كنند. از امسال تصميم بگيريد در مصرف انرژي صرفه‌جو باشيد. با اين كار مبلغي را كه بابت اين موارد پرداخت مي‌كنيد مي‌توانيد در قسمت‌هاي ديگر مورداستفاده قرار دهيد. يك ستون از اين جدول را به خريد ماهانه اختصاص دهيد و براي آن بودجه‌اي ثابت كنار بگذاريد. هزينه‌هاي ضروري‌تان كه مشخص شد حال مي‌توانيد خريد هديه و خريد اقلام غيرضروري را به اين جدول اضافه كنيد. در اين جدول، جايي نيز براي مهماني دادن باز كنيد اما از مهماني رفتن و مهماني گرفتن‌هاي آنچناني بپرهيزيد. گاهي همين دورهمي‌ها، به دليل چشم و هم‌چشمي هزينه‌هاي گزافي روي دست‌تان خواهند گذاشت.
- برنامه‌ريزي براي خريد اقلام ضروري اما گران
فرض كنيم كه يخچال يا تلويزيون خانه‌تان خراب شده يا اينكه مي‌خواهيد ماشين نو خريداري يا اينكه ماشين فعلي‌تان را تعويض كنيد. نخستين تصميمي كه هر خانواده براي خريد اين اقلام مي‌گيرد گرفتن وام است اما بهتر است براي خريد اين اقلام پس‌انداز كنيد. سعي كنيد زماني از وام استفاده كنيد كه خريد ملزومات زندگي‌تان از واجبات باشد؛ مثلا اگر يخچال خانه‌تان بسوزد و شما پس‌اندازي براي خريد يك يخچال نو نداشته باشيد، چاره‌اي جز گرفتن وام نداريد اما اگر هنوز يخچالتان به خوبي روز اول كار مي‌كند، براي خريد يك يخچال نو در سايز بزرگ‌تر و با امكانات بيشتر دست‌نگه‌داريد، برنامه‌ريزي كرده و پس انداز كنيد. اين‌طوري هم فشار زيادي به سرپرست خانواده وارد نمي‌شود، هم لذت خريد را دوچندان كرده‌ايد. پس در بودجه‌بندي امسال سعي كنيد دور گرفتن وام غيرضروري را خط بكشيد.
- ترك عادت بد پول خرج كردن
لازم نيست خريد خود را از فروشگاه‌هاي بزرگ انجام دهيد؛ چرا كه خريد از فروشگاه‌هاي بزرگ شما را ترغيب به خريد كالاهاي غيرضروري مي‌كند. گاهي اوقات خريد همين كالاهايي كه مورد نياز ما نيستند نه‌تنها باعث هدر دادن پول مي‌شوند بلكه باعث مي‌شوند كه نتوانيم هزينه‌هاي ضروري را بپردازيم. اگر هم خواهان استفاده از تخفيف‌هايي كه اين فروشگاه‌ها روي اجناسشان مي‌گذارند هستيد، بهتر است از قبل روي كاغذ مشخص كنيد چه چيزي را واقعا نياز داريد. نگذاريد تبليغات روي شما اثر بگذارد و شما را تشويق به خريد اقلام غيرضروري كند.
- وقت جمع و تفريق
يك نگاه اجمالي به هزينه‌ها بكنيد. شايد لازم باشد بي خيال خريد بعضي از اجناس شويد و به طور كلي از ليست حذفشان كنيد. اين هزينه‌ها را با علامتي مشخص كنيد كه درصورت لزوم يك خط قرمز روي آنها بكشيد. ميزان درآمدتان كه مشخص است. حالا بايد هزينه‌ها را با هم جمع كنيد. البته درست‌ترش آن است كه هزينه‌هاي ضروري را جدا و هزينه‌هاي غيرضروري را جدا محاسبه كنيد. به اين ترتيب اگر خرجتان از دخلتان بالاتر زد، دست‌تان براي حذف هزينه‌هاي غيرضروري بازتر است. اگر هم ميزان درآمدتان بيشتر از هزينه‌هايتان شد مي‌توانيد اين ميزان پول باقي‌مانده را براي اهداف بلندمدت پس انداز كنيد.
- خريد عيد از آنچه مي‌بينيد به شما نزديك‌تر است
درست است كه هنوز يك‌ماه از سال نو نگذشته و شما تازه پول زيادي براي خريد رخت و لباس نو پرداخت كرده‌ايد اما با يك چشم به هم زدني اسفند ۹۵ از راه خواهد رسيد. بهتر است براي هزينه‌هاي خريد نوروز از حالا برنامه‌ريزي داشته باشيد. براي اين كار براي هر كدام از اعضاي خانواده قلكي فراهم كنيد. به اين ترتيب، هم فرهنگ پس‌انداز را بين اعضاي خانواده اشاعه داده‌ايد، هم نزديك عيد نوروز استرس كمتري براي خريد متحمل خواهيد شد.
- هزينه‌هاي تحصيل
اگر خودتان يا يكي از اعضاي خانوداه دانشجو هستيد و از قضا فرزند كوچك‌ترتان نيز در يك مدرسه غيرانتفاعي درس مي‌خواند بايد از همين ابتداي سال فكري به حال خرج و مخارج تحصيل خانواده‌تان بكنيد. اينكه از قبل براي هزينه‌هاي تحصيلي فكر كرده باشيد باعث مي‌شود هنگام پرداخت شهريه به دردسر نيفتيد.