تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۱ - ۰۷:۰۴

شهریار شمس‌مستوفی: وقتی کودکان کار می‌کنند، تفاوتی نمی‌کند در کجای دنیا باشد، معنی آن، یکی است؛ اینکه سیستم‌های اجتماعی در آن جامعه ضعیف است و ناکارآمد. در حقیقت بخشی از جامعه به وظایف خود به‌درستی عمل نمی‌کند یا توان انجام وظایفش را ندارد.


هرجامعه‌ای موظف به ایجاد نهاد‌های حمایتی است و این نهاد‌ها وظیفه دارند از افراد آسیب‌پذیر حمایت کنند. با این نگاه می‌توان به جای بررسی وجود کودکان کار و راه‌های حمایت از آنان به نقد سیستم‌های اجتماعی پرداخت اما به هر حال و به هر دلیل پدیده کودکان کار در جامعه وجود دارد و با وجود قوانین و مقاوله‌نامه‌های ممنوعیت کار کودکان بسیاری از کارفرمایان ترجیح می‌دهند از نیروی کار ارزان کودکان استفاده کنند آن‌هم در کارگاه‌های زیرزمینی و گاهی غیرقانونی.

طی چندسال گذشته، تقریبا تمام کشورهای جهان خود را رسما متعهد به مبارزه با کار کودکان کرده‌اند. ازجمله در ماده ۳۲ در پیمان‌نامه سازمان ملل متحد درباره حقوق کودک مصوب سال۱۹۸۹ چنین آمده است:
1 - کشورهای عضو، حق کودک را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره‌کشی اقتصادی و انجام هرگونه کاری که ممکن است زیانبار باشد یا خللی در تحصیل کودک وارد آورد و یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی و اخلاقی وی آسیب احتمالی رساند به رسمیت می‌شناسند.

2 - کشورهای عضو جهت تضمین اجرای اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی به‌عمل خواهند آورد. بدین‌منظور و با عنایت به مفاد سایر اسناد بین‌المللی مربوطه کشورهای عضو به‌ویژه اقدامات زیر را به عمل خواهند آورد:
تعیین حداقل سن یا حداقل سنین برای اشتغال به کار
تدوین مقررات مناسب در ارتباط با ساعات کار و شرایط اشتغال
تعیین مجازات‌های مناسب یا ضمانت اجرایی به‌منظور تضمین اجرای مؤثر ماده حاضر.

همچنین براساس ماده ۱۳۸ مقاوله‌نامه سازمان جهانی کار( ILO)، ممنوعیت کار برای کودک تا سن 15سالگی تعیین شده است.
در ایران نیز براساس ماده ۷۹ قانون کار «به کارگماردن افراد کمتر از ۱۵سال تمام در هر نوع بنگاه، واحد تولیدی، کارگاه و هرچه که در آن اشتغال و کار باشد ممنوع است».

به‌رغم این قوانین کودکان همچنان به کار گرفته می‌شوند از این رو در برخی کشورها (چون هند)که توان مقابله با این پدیده را نداشتند سعی شد تا به‌منظور حمایت حداقلی از حقوق اولیه کودکان کار آنان را در قانون ببینند و به این طریق لااقل کارفرمایان را مجبور کنند تا کودکان را نیز از حداقل حقوق قانونی یک کارگر برخوردار کنند؛ حقوقی همچون بیمه، مرخصی، ساعت کار مشخص و... .همچنین براساس آن ساعت‌هایی برای تحصیل و آموزش کودکان قرار دادند تا کار باعث نشود آنان از تحصیل دور بمانند.

اما در کشورهایی که از یک سو کار کودکان غیرقانونی است و از سوی دیگر دولت‌ها توان جلوگیری از کار کودک را ندارند و یا نمی‌توانند با ایجاد حمایت‌های لازم خانواده‌های آسیب‌پذیر آنان را از کار کودک بی‌نیاز کنند کودکان مورد استثمار مضاعف قرار می‌گیرند، یعنی هم در سنی که نباید، کار می‌کنند و هم از حداقل حقوق قانونی‌ای که یک کارگر برخوردار است سهمی نمی‌برند و هم از تحصیل دور می‌مانند ونیز چون کارشان از لحاظ قانونی جرم است بیشتر جذب کار‌های سیاه و غیرقانونی می‌شوند و این آسیبی است مضاعف.