همشهری آنلاین: قالی «برگ داسی» کلارک بیش از یک دهه پس از ثبت رکوردی خیرهکننده، همچنان عنوان گرانترین فرش فروختهشده جهان را در اختیار دارد؛ رکوردی که نه فقط یک عدد، بلکه نشانهای از جایگاه قالیبافی ایران در تاریخ هنر جهان است.
این قالی در سال ۲۰۱۳ در حراج ساتبیز نیویورک با رقم ۳۳ میلیون و ۷۶۵ هزار دلار فروخته شد؛ رقمی که چند برابر برآورد اولیه کارشناسان، یعنی ۵ تا ۷ میلیون دلار بود. پیش از این قالی کرمانی، رکورد متعلق به فرش دیگری از کرمان با قیمت ۹.۶ میلیون دلار بود. قالی برگ داسی هم اکنون مشخص شده است که در موزه دوحه نگهداری میشود.
یک پژوهشگر و بافنده فرش کرمانی در گفتوگو با همشهری درباره قالی «برگ داسی» گفت: بر اساس مستندهای تاریخی و یافتههای باستانشناسی در منطقه کرمان شواهدی از هنر بافندگی وجود دارد که به هزاره پنجم پیش از میلاد بازمیگردد. کشف چرخهای گلی مورد استفاده در ریسندگی در تپههای باستانی نشان میدهد هنر بافندگی از گذشتههای بسیار دور در این منطقه رواج داشته است. ماهیت فرشبافی در کرمان به دلیل ساختار اجتماعی و معیشتی، عمدتا عشایری و روستایی بوده است. استان کرمان از نظر تنوع اقوام، یکی از متنوعترین مناطق ایران به شمار میرود؛ اقوام ترک، کرد، لر، بلوچ، فارس، عرب و لک در این استان حضور داشتهاند. بر اساس اسناد آماری سال ۱۳۶۶ درباره عشایر کوچنده ایران، ۵۸ طایفه مستقل در کرمان شناسایی شدهاند.
به اعتقاد عقیل سیستانی، این تنوع قومی و شیوه زندگی کوچنشینی و بعدها روستانشینی باعث شده بود که بسیاری از ملزومات زندگی و کار، از طریق هنر بافندگی تامین شود. او گفت: به دلیل نبود مستندنگاری دقیق و منسجم از هنر فرش کرمان در دورههای پیش از صفویه، اغلب آثاری که امروز در دسترس ما هستند، به دوره صفوی و پس از آن تعلق دارند. در دوره صفویه، با حمایت درباری و پادشاهان از هنر بافندگی، تحولی اساسی رخ میدهد. در مناطقی مانند کاشان، اصفهان، تبریز و کرمان، فرشبافی از حالت فردی و خانوادگی خارج میشود و به سمت یکجانشینی و کلاسیک و کارگاهی میرود. یعنی فرشها با نقشههای مشخص، به صورت عمودی و در قالب یک تشکیلات منسجم بافته میشوند. تا پیش از آن فرش برای مصرف خانگی بافته میشد ولی بعد از حمایت های درباری، در کیفیت، اندازه، جنسیت و طرح فرش تحول بسیار مییابد.
عقیل سیستانی گفت: نتیجه این روند، تولید آثاری است که امروز نمونههایی از آنها در موزههای معتبر جهان نگهداری میشود. قالی برگ داسی، نیز از همین دوره است که در کرمان بافته شده و به طریقی نامشخص از کشور خارج شده و بعدها در حراجیهای مختلف با قیمتهای بسیار بالا به فروش رسیده است.
این تصور که تاریخچه فرشبافی کرمان عمدتا به دوره صفویه بازمیگردد، بیش از هر چیز ناشی از کمبود مستندهای پیش از این دوره است. در حالی که کرمان از معدود مناطقی است که سه سبک بافندگی عشایری، روستایی و شهری را همزمان دارد. قالی برگ داسی از نوع شهریباف است؛ فرشی با نقشه منظم که در کارگاههایی تولید شده که با حمایت دربار و پادشاهان صفوی شکل گرفته بودند.
بر اساس مطالعاتی که این محقق حوزه فرش انجام داده، در استان کرمان حدود ۶۲ نوع کارکرد مختلف برای دستبافتهها وجود داشته است. این کارکردها شامل انواع کفپوش، روانداز، روباری، دستبافتههای کیسهای و محفظهای و حتی طنابها میشود که در مجموع در ۹ گروه اصلی دستهبندی میشوند. این دستبافتهها برای تامین آسایش، رفاه و امنیت جوامع گذشته در مناطق مختلف مورد استفاده قرار میگرفتند.