عجیب اینجاست که اغلب این کسبوکارها نه ایده بدی داشتهاند، نه اینکه بازار نداشتهاند و نه حتی کمفروش بودهاند؛ اما خیلی شیک و مجلسی، قربانی یک عامل تکراری شدهاند: بیتوجهی به قوانین و مقررات و ساختار حقوقی کسبوکار.
در واقع، بسیاری از کسبوکارهای ایرانی نه در بازار، بلکه در دالان پیچیده مقررات یا پشت میز مذاکره و روی کاغذ قرارداد شکست میخورند؛ اگر دقیقتر بگوییم، بهخاطر عدم رعایت الزامات حقوقی، شکست کسب و کار دیر یا زود رقم خواهد خورد.
شروع هیجانی؛ پایان با اقدامات حقوقی
الگوی آشنای شکست را همه دیدهایم. چند نفر باهم جمع میشوند، ایدهای جذاب دارند، سرمایهای هرچند محدود فراهم است و انگیزه هم در اوج وجود دارد. همهچیز عالی پیش میرود تا زمانی که کسی بگوید:
«فعلاً قرارداد ننویسیم، بعداً درستش میکنیم».
این «بعداً» معمولاً هیچوقت نمیرسد؛ تا وقتی که اختلاف میرسد. آنوقت تازه همه دنبال قرارداد میگردند، در حالی که تنها چیزی که وجود دارد چند پیام واتساپ و یک فایل اکسل نصفهنیمه است و در بهترین حالت این توافقات واتس اپی حتی نمیتواند برای وجود شراکت دلیل محکمه پسندی باشد .
بنابراین عدم تنظیم توافق نامه سهامداری مناسب و استاندارد میتواندآثار منفی ذیل را به همراه داشته باشد:
- سهم شرکا شفاف و مشخص نباشد .
- حدود اختیارات هر شریک و میزان مسئولیت در برابر دیگر شرکا مشخص نشود
- مسئولیت ضرر و زیان تعریف نشده باشد و در زمان ورشکستگی مسئولیت زیان اشخاص ثالث برعهده همه شرکا قرار گیرد.
که در نتیجه اختلاف، بیاعتمادی و فروپاشی کسبوکار را در پیش خواهد داشت.
رفاقت؛ بزرگترین دشمن شراکت
در فرهنگ کسبوکار ایرانی، «رفاقت» جای قرارداد را گرفته است. رفاقت فی نفسه در کسب و کار بد نیست اما اگر جایگزین اسناد و الزامات حقوقی شود فاجعه بار خواهد بود.
شراکتها با جملههایی مثل «ما مثل خانوادهایم» یا «بین خودمون حسابکتاب نداریم» شروع میشوند؛ اما معمولاً با پیامهای حقوقی و اظهارنامه رسمی تمام میشوند.
واقعیت این است که قرارداد خوب، دشمن رفاقت نیست؛ محافظ آن است.
وقتی چارچوب شفاف نباشد، کوچکترین اختلاف مالی یا مدیریتی به مسئلهای شخصی تبدیل میشود. درست در همین نقطه است که شراکتهای چندساله به دعواهای حقوقی چندمیلیاردی ختم میشوند.
یک قرارداد مشارکت یا Joint Venture حرفهای دقیقاً برای روز اختلاف نوشته میشود، نه روز توافق. چیزی که بسیاری از کسبوکارها آن را دیر متوجه میشوند.
سرمایهگذاری بدون نقشه؛ نسخهی تضمینی بحران
سرمایهگذاری در ایران معمولاً سریعتر از تنظیم قرارداد اتفاق میافتد. پول وارد پروژه میشود، اما کسی دقیق نمیداند:
- سرمایهگذار چه حقی دارد؟
- چه زمانی و چگونه میتواند خارج شود؟
- اگر پروژه شکست خورد، تکلیف چیست؟
- سود و زیان دقیقاً چگونه تقسیم میشود؟
نبود قرارداد سرمایهگذاری دقیق و حرفهای باعث میشود رابطهی کارآفرین و سرمایهگذار خیلی زود از همکاری به تقابل برسد. مخصوصاً در سرمایهگذاریهای بزرگ و پروژههای مشارکتی، این موضوع میتواند خسارتهای سنگین مالی و اعتباری ایجاد کند.
در این شرایط، حضور یک گروه حقوقی متخصص در تنظیم قرارداد سرمایهگذاری نه هزینه، بلکه نوعی بیمه برای کسبوکار است؛ بیمهای که متأسفانه اغلب نادیده گرفته میشود.
Joint Venture؛ اسم شیک، اجرای ضعیف
در سالهای اخیر، استفاده از واژهی Joint Venture یا مشارکتهای مشترک زیاد شده؛ اما اجرای حقوقی آن همچنان با الگوهای سنتی انجام میشود. بسیاری از JVها بدون توجه به:
- ساختار حاکمیت
- نحوه تصمیمگیری
- حل اختلاف
- خروج شرکا
تنظیم میشوند و خیلی زود به بنبست میرسند.
واقعیت این است که Joint Venture بدون طراحی حقوقی دقیق، بیشتر شبیه یک توافق شفاهی گرانقیمت است.
اینجاست که نقش تیمهای حقوقی متخصص در مشارکتهای کلان و چندجانبه اهمیت پیدا میکند.
قراردادهای آماده اینترنتی یا فایل های هوش مصنوعی؛ شوخی خطرناک
این روز ها دسترسی به فایل های رایگان قرارداد یا استفاده از هوش مصنوعی برای تهیه قرارداد بسیار رایج شده است که البته دلیل اصلی آن کاهش هزینه های تنظیم یک قرارداد است. اما این کار مثل آن است که طلا و جواهرات خود را به دلیل گران بودن گاوصندوق یا صندوق امانات در کمد لباس نگهداری کنید. در دنیای کسب و کار نیز یکی از دلایل پنهان شکست، استفاده از فایلهای آماده و عدم اخذ مشورت با وکیل متخصص است.
دانلود فایل قرارداد با نامهای فریبنده مثل: «قرارداد شراکت تضمینی»،«قرارداد سرمایهگذاری بدون ریسک»،یا «قرارداد مشارکت کاملاً قانونی» یک سراب کامل برای نابودی حقوق شماست.
این قراردادها نه متناسب با پروژهاند، نه با قوانین بهروز و نه با واقعیت کسبوکار. در روز اختلاف، این اسناد نهتنها کمکی نمیکنند، بلکه گاهی شرایط را بدتر هم میکنند.
کسبوکار حرفهای، قرارداد اختصاصی میخواهد؛ نه نسخه کپیشده از اینترنت!
ضمن اینکه در کسبوکارهای نوآورانه یا پیچیده قراردادهای قدیمی جواب نمیدهند و باید به دنبال تنظیم قرارداد های اختصاصی با رویکرد جدید بود.
در استارتاپها، شرکتهای فناور، فینتکها و پروژههای نوآورانه، پیچیدگی حقوقی بیشتر است. مدل درآمدی خاص، داراییهای نامشهود، سهام تشویقی، Vesting و مسائل مالکیت فکری، همگی نیازمند تنظیم قراردادهای نوآورانه و تخصصی هستند.
استفاده از قراردادهای سنتی برای این کسبوکارها، مثل رانندگی در اتوبان با ترمز دستی کشیده است؛ شاید حرکت کند، اما قطعاً امن نیست.
در این حوزه، همکاری با تیمهایی که هم به حقوق مسلطاند و هم فضای نوآوری را میشناسند، یک مزیت رقابتی واقعی است.
نقش گروه حقوقی فینولا در کاهش ریسک شکست
در میان این چالشها، حضور یک گروه حقوقی متخصص و متمرکز بر قراردادهای سرمایهگذاری و مشارکت میتواند تفاوت بین بقا و شکست یک کسبوکار باشد. گروه حقوقی فینولا با تمرکز بر:
- تنظیم قرارداد سرمایهگذاری
- قرارداد مشارکت مدنی
- Joint Venture
- قراردادهای استارتاپی و نوآورانه
به کسبوکارها کمک میکند قبل از شروع، مسیر حقوقی خود را شفاف، منطقی و قابل دفاع طراحی کنند.
مزیت بهره گیری از خدمات گروه حقوقی فینولا، نگاه صرفاً حقوقی نیست؛ بلکه شناخت واقعیتهای اقتصادی، سرمایهگذاری و فضای کسبوکار ایران است که ماحصل فعالیت ده ساله و همکاری با صد ها کسب و کار و صنعت مختلف می باشد. همین رویکرد باعث میشود قراردادها نهتنها از نظر حقوقی معتبر، بلکه از نظر اجرایی هم کارآمد باشند.
چرا بیشتر شکستها قابل پیشگیریاند؟
نکته مهم این است که بخش بزرگی از شکستهای کسبوکارهای ایرانی قابل پیشگیری هستند. نه با معجزه و نه با شانس؛ بلکه با:
- تنظیم قرارداد حرفهای
- شفافیت در روابط
- استفاده از مشاور حقوقی متخصص
هزینهی یک قرارداد درست، در مقایسه با هزینهی یک دعوای حقوقی، تقریباً ناچیز است؛ اما بسیاری از کسبوکارها این را زمانی میفهمند که خیلی دیر شده است.
جمعبندی؛ اول قرارداد، بعد هیجان
کسبوکار در ایران ذاتاً محکوم به شکست نیست. آنچه بسیاری از پروژهها را زمین میزند، بیبرنامگی حقوقی، اعتماد بدون سند و سادهانگاری قراردادهاست. اگر قرار است شراکتی شکل بگیرد، سرمایهای وارد شود یا پروژهای نوآورانه شروع شود، اولین قدم باید روشن باشد:
قرارداد، شوخی نیست.
رفاقت، جای سند را نمیگیرد.
و سرمایهگذاری بدون چارچوب، ریسک محض است.
شاید وقت آن رسیده که قبل از شروع هر کسبوکار، بهجای جملهی «بعداً درستش میکنیم»، از همان ابتدا با کمک متخصصانی مثل گروه حقوقی فینولا، همهچیز را درست و اصولی پایهگذاری کنیم؛ چون کسبوکار موفق، از قرارداد درست شروع میشود.