همشهری آنلاین – حامد فوقانی: بلندترین شب سال شبِ انقلاب زمستانی است؛ یعنی شبی که فاصله غروب خورشید تا طلوع فردا بیشترین مقدار را دارد. این در حالی است که ممکن است در سالهای مختلف، به دلیل کج بودن محور زمین و سایر پارامترهای نجومی متفاوت باشد؛ البته در حد چندثانیه و نهایت در یکیدو دقیقه.
در این شب دقیقاً چه اتفاقی رخ میدهد؟
اتفاق اصلی به کج بودن محور زمین برمیگردد. محور زمین حدود ۲۳٫۵ درجه نسبت به صفحهی گردش آن به دور خورشید کج است. در انقلاب زمستانی نیمکرهی شمالی (ایران، اروپا و …) بیشترین زاویه دورشدن از خورشید را دارد. یعنی خورشید در آسمان، کوتاهترین مسیر، کمترین ارتفاع و دیرترین طلوع و زودترین غروب را دارد. از نظر نجومی، خورشید در این روز دقیقاً بالای مدار رأسالجدی (Tropic of Capricorn) قرار میگیرد.
طولانیترین شب امسال چه زمانی است؟
طول شب کاملاً به عرض جغرافیایی بستگی دارد. با این حال، اگرچه مقدار طولانیتر شدن شب برای هر نقطه فرق دارد اما زمانِ انقلاب زمستانی برای کل زمین یکی است. در این میان، برخی منابع پژوهشی نجومی نشان میدهد که ممکن است شب یلدا به عنوان طولانیترین شب سال یکروز جلوتر یعنی 29آذر یا یکروز دیرتر یعنی اول دی ماه باشد. البته که از نظر فرهنگی و اهمیت فرهنگ، هرساله شب 30آذر و بامداد اول دی ماه به عنوان یلدا جشن گرفته میشود تا پیامهای آنها و یکسانیش بین اقوام مختلف نکو داشته شود. بنابراین بلندترین شب سال «همیشه دقیقاً ۳۰ آذر» نیست، ولی تقریباً همیشه در بازه شبِ ۳۰ آذر تا ۱ دی قرار میگیرد. حالا سوال این است که چرا گاهی ۳۰ آذر و گاهی ۱ دی؟
بهخاطر 3عامل:
- سال کبیسه
- دقت تقویم خورشیدی
- اینکه انقلاب زمستانی ممکن است:
- صبح باشد
- ظهر باشد
- یا نیمهشب
از نظر کاملاً علمی و نجومیِ سختگیرانه اختلاف طول شبها بین ۲۹ آذر، ۳۰ آذر و ۱ دی در حد چند ثانیه تا نهایتاً یکی دو دقیقه است.
امسال بلندترین شب سال دقیقاً در چه روزی رخ میدهد؟
طبق محاسبات نجومی، انقلاب زمستانی (Winter Solstice) در سال ۲۰۲۵ در ۲۱ دسامبر (معادل ۳۰ آذر ۱۴۰۴) رخ میدهد. این روز، بهعنوان کوتاهترین روز و بلندترین شب سال در نیمکره شمالی شناخته میشود. یعنی دقیقترین لحظهای که خورشید کمترین مسیر را در آسمان طی میکند و شب بیشترین طول را دارد. بلندترین شب سال ۱۴۰۴ دقیقاً همان شب ۳۰ آذر است.
در ادامه جدول دقیق زمان طلوع و غروب خورشید در شهر تهران برای ۰ آذر ۱۴۰۴ (معادل ۲۱ دسامبر ۲۰۲۵) همراه با مدت طول شب آورده شده است.
| رویداد |
زمان (به وقت محلی تهران) |
| طلوع خورشید |
حدود 07:11 صبح |
| غروب خورشید |
حدود 16:53 عصر |
| مدت روز (نور خورشید) |
حدود 9 ساعت و 44 دقیقه |
| مدت شب |
حدود 14 ساعت و 16 دقیقه |
| نکته: در تهران شب از حدود ۱۶:۵۳ عصر شروع میشود (بعد از غروب خورشید) تا ۰۷:۱۱ صبح فردای آن ادامه دارد؛ یعنی حدود ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه شب داریم |
|
شب یلدای امسال نسبت به سال پیش طولانیتر است یا کوتاهتر؟
شب یلدای ۱۴۰۴ به وقت تهران در تهران حدود ۱۴ ساعت و 16دقیقه طول میکشد؛ این در حالی است که سال گذشته میزان طولانیترین شب سال حدود 14ساعت و 15دقیقه بود. این اختلاف به این دلیل است طول شبها به دلیل موقعیت جغرافیایی، تغییرات ذرهسنجی مدار زمین و زمان دقیق این لحظه ممکن است در حد ثانیه تفاوت داشته باشد. این تفاوتها در عرضهای جغرافیایی مختلف هم ممکن است کمی متفاوت باشد، اما باز هم در حد چند ثانیه است وخیلی ناچیز.