الهام اناري
بيست و پنجمين جشنواره بين المللي فيلم فجر سرانجام بعد از ده روز نمايش فيلم به پايان رسيد، اما بحث اعتراض به داوري هاي اين دوره كماكان به قوت خود باقي است. هر چند اين اتفاق در سال هاي گذشته نيز رخ مي داد اما آن چه امسال باعث شده اين مساله بيش از پيش به چشم بيايد اين بود كه داوري مطابق با گمانه زني ها نبود. فيلم هايي كه به نظر مي رسيد سيمرغ هاي زيادي به خانه ببرند ناكام ماندند و بعضي در ناباوري صاحب جايزه شدند.
اما اعتراض به داوري هاي اين دوره پس از اعلام اسامي كانديداها آغاز شد. سينماي مطبوعات كه پس از پايان نمايش هر فيلم محل نقد و بررسي اجمالي فيلم هاي به نمايش در آمده بود، پس از اعلام كانديداها تبديل به محفلي براي اعتراض به نحوه داوري ها شد و جلسات به تشنج كشيده شد.اولين معترض در اين ميان ابوالقاسم طالبي بود كه با فيلم دست هاي خالي به جشنواره آمده بود.
در اين جلسه طالبي، گفت: به عنوان كسي كه سال هاست كار سينمايي مي كنم، دلم مي خواست سيمرغ بگيرم. اما حاضر نيستم براي سيمرغ زيربار خيلي چيزها بروم. البته شايد تشخيص  داوران اين بوده كه فيلم ما شايسته جايزه نيست. او قصه  سيمرغ را تكراري خواند و گفت: بعضي روزنامه ها پول مي گيرند تا چيزي درباره جوايز ننويسند، اما ما كباب سيمرغ نيستم و معتقديم بالاخره كسي بايد حرفي بزند، چون اتفاقاتي مي افتد كه نبايد بيافتد و روزنامه نگاران هم بايد آن را مطرح كنند.
مريلا زارعي بازيگر اين فيلم نيز كه حتي بيشتر از كارگردان معترض بود، با انتقاد از نوع انتخاب نامزدها گفت: وقتي نگاه شخصي بر جشنواره حاكم مي شود، بازيگران ما، از سريال هاي  ۹۰قسمتي سر درمي آورند. او مدعي شد كه داوران نه تنها فيلم دست هاي خالي را نديدند، بلكه نخواستند كه آن را ببينند و در بسياري از موارد، به فيلم هاي سفارشي جايزه  مي دهند. عده اي به بازيگران خط مي دهند و شايد در ميان دوستان داور هم وجود داشته باشند، كساني كه با بعضي از بازيگران مشكل دارند. دوستان داور نشان دادند، سينماي ما استحقاق بيش از اين را ندارد و براي من باعث تعجب است، چرا به جاي پنج كانديدا در رشته  بازيگري تنها سه نامزد، اعلام شده است. گرفتن تنديس براي من مهم نيست؛ اما دوستان كساني را نامزد كرده اند كه چاپ تصاويرشان باعث فروش نشريات زرد مي شود!
مازيار ميري نيز كه امسال با پاداش سكوت به جشنواره آمده بود و البته همگان گمان مي كردند فيلم او جوايزي را نصيب عوامل سازنده اش كند در جلسه نشست فيلم با اعلام اينكه امسال آخرين سال حضورم در جشنواره است گفت: جشنواره فجر در حال رفتن به جايي است كه فيلم سازان براي شركت نكردن در آن با هم رقابت كنند و احترامش دارد از بين مي رود، واقعا از نحوه داوري ها متعجبم. من الان حق را به رسول ملاقلي پور و بهمن فرمان آرا مي دهم كه فيلمشان را قبل از جشنواره اكران كردند. پاداش سكوت هم آخرين حضور من در اين جشنواره است و ديگر هيچ زماني در بخش رقابت جشنواره شركت نخواهم كرد. در اين جشنواره قبل از اينكه فيلم ها ديده شود، راي داده مي شود.
در اين ميان حتي پرويز پرستويي كه جوايز زيادي را تاكنون از اين جشنواره گرفته با لحني اعتراض آميز گفت : من دغدغه جايزه ندارم و ياد گرفتم براي جايزه كار نكنم و قرار است فقط كار كنم. اتفاقاتي هم كه افتاده خيلي برايم مهم نيست، فقط دوست دارم اين فيلم خوب ديده شود. فرهاد توحيدي نويسنده فيلمنامه نيز از داوري ها اظهار تاسف كرد و گفت: گمان مي كنم كج سليقگي وجود دارد كه اين هميشه در مورد فيلمنامه كمتر خودش را نشان مي دهد. در بقيه بخش ها هم كانديداها به تعداد گذشته نبودند و ظاهرا امسال سوالات كنكور را سخت تر گرفته بودند.
اعتراض به داوري، در نشست فيلم اخراجي ها شديدتر بود. مسعود ده نمكي اعتراض خود را حتي در زمان دريافت جايزه بهترين فيلم مردمي دوباره اعلام كرد و گفت: من نه مرغ مي خواهم و نه سيمرغ، سيمرغ متعلق به بازيگران فيلم است كه به خاطر حضور من ناديده گرفته شدند و از آنها معذرت مي خواهم. متاسفانه نخبگان ما عقب تر از مردم حركت مي كنند و من آمده ام تا اين فاصله را كم كنم. من از بچگي دوست داشتم قاضي شوم اما وقتي اين قضاوت را ديدم ديگر اين كار را دوست ندارم.
بهرام رادان برنده سيمرغ بهترين بازيگر نقش اول هم از بي توجهي داوران به فيلم سنتوري گله كرد و گفت: اميدوارم اين فيلم جايزه اش را از مردم بگيرد.
داوران چه گفتند؟
هيات داوران بخش سوداي سيمرغ مسابقه سينماي ايران متشكل از: شهريار بحراني، محمد داودي، جواد طوسي، محمدعلي نجفي، عبدالحميد قديريان، علي نصيريان و محمد رضا هنرمند بيانيه  خود را هم زمان با اختتاميه منتشر كرد. در متن بيانيه  آمده است: بگذاريد اين جمله تكراري يك بار ديگر تكرار شود كه هر جمع هفت نفره ديگر، قطعاً نظرات ديگري در داوري خود مي داشتند اما، همه ما در اين كه سينماي كشورمان روز به روز و سال به سال رشد مي كند و به ارزشهاي حرفه اي بيشتري دست پيدا مي كند، هم راي هستيم. كمال گرايي در ذات سينماست و اين ويژگي است كه نقاط ضعف حركت و تلاش جمعي مان به سمت سينمايي متعالي و مترقي را مداوماً به رخ مي كشد. نقاط ضعفي چون نبود توجه جدي به تحقيق، ظرفيتهاي اندك فيلمنامه هاي بلند سينمايي،  بهره وري ناكافي از ظرفيت هاي گسترده فرهنگي و هويت ملي و بومي، كم  توجهي به  رعايت استانداردهاي حرفه اي سينما و جذب مخاطب. شتابزدگي هاي بي مورد مي تواند علت العلل برخي از موانع دستيابي به سينماي متعالي مان باشد. حالا چه داور باشيم چه نباشيم
محمدعلي نجفي در پاسخ به اعتراض به داوري ها مي گويد: امسال پنجمين سالي است كه داور جشنواره فيلم فجر هستم و به جرأت مي گويم يكي از بهترين هيأت داوري ها را شاهد بودم. همه داوران متخصص بودند و به دقت، فيلم ها را مي ديديم و ساعت ها در موردشان بحث مي كرديم و تحت هيچ شرايطي نيز تحت تأثير قرار نمي گرفتيم و قضاوتمان تنها براساس خود فيلم بود. نمي توان اين مسئله را كتمان كرد كه بخشي از داوري هم سليقه اي است،  اما قضاوت ها عادلانه و درست صورت گرفت و هيأت داوري براي انتخاب ها انرژي بسياري گذاشتند و با دقت و موشكافي فيلم ها را بررسي كردند. به نظر من دوستان معترض تمام فيلم ها را نديده اند، من به آنها توصيه مي كنم كه فيلم ها را با همان وقت و دقتي كه ما گذاشتيم و ديديم، ببينند و نظر بدهند. خدا را شكر كه هيات داوران اين دوره از جشنواره از چنان شرافت كاري خاصي برخوردار بودند كه هيچ بهانه اي براي زير سئوال بردن آنها باقي نمي ماند.
جواد طوسي با اظهار تأسف از واكنش محافل سياسي به نحوه داوري ها مي گويد: متأسفانه سمت و سوي حوزه فرهنگ در حال سياسي شدن است، فيلمي كه از ديدگاه كارشناسانه از ارزشهاي ايده آل و مطلوبي برخوردار نيست از سوي محافل مختلف بزرگ و مهم جلوه داده مي شود. فيلم اخراجي ها اگر به درستي به دور از سياست بازي هاي ژورناليستي بررسي شود، مي تواند در نمايش عمومي به رونق سينماي اقتصادي كمك كند، اما اگر فراتر از اين انتظار داشته باشيم و بخواهيم جوايز يك دوره از جشنواره را نصيب خود كند، اشتباه كرده ايم.ظرفيت اخراجي ها  در همان سطح كانديداهايش بود. اگر قرار است اين رويه اعتراضها ادامه يابد و هر فردي از هر تريبوني نظر بدهد ما با آنارشيسم بي رحمانه اي مواجه مي شويم كه ضررش فقط متوجه سينماست.مسائل حساسيت زا در دوره هاي گذشته نيز وجود داشت و اگر معترضي وجود داشت بنا به مصلحت سكوت مي كرد.
بعضي متأسفانه حوزه فرهنگ را سياسي مي كنند. آيا بايد نگاه منتقد يا مردم يكي باشد. آيا زيبايي شناسي آحاد يك جامعه منطبق با منتقد است؟ در دوره هاي قبل نيز همين گونه بود اما اين قدر ساز كوك نمي شد. متأسفانه در يك شرايط خودجوش چنين موجي به وجود نمي آيد و اعتراض هاي فعلي كاملاً حساب شده و برنامه ريزي شده است. فيلم سازان نبايد از هر تريبوني براي امتياز گرفتن استفاده كنند. سينماي ما زمينه هاي زيادي براي آسيب پذيري دارد و در صورت تشديد اين وضعيت، سينما متضرر مي شود.
محمدرضا جعفري جلوه، معاونت سينمايي وزارت ارشاد و مسئول برگزاري جشنواره فيلم فجر نيز در گفتگو با باشگاه خبرنگاران گفت: كساني كه صبورانه در انتظار توفيقات آينده مي نشينند و كساني كه نارضايتي خود را اعلام كرده اند، هر دو را پاس مي داريم، اما نبايد فراموش كنيم كه هر كس وارد رقابتي مي شود بايد قواعد رقابت را بپذيرد حال ممكن است موفق شويم يا نشويم. بويژه وقتي داوران از بدنه سينماي كشور و از نخبگان سينماي ايران هستند اين ايراد كمتر وارد است. من در مجموع داوري امسال را در تداوم داوري هاي پيشين، متين و متوازن مي بينم .
نقد داوري ها در محافل سياسي
اما دامنه بحث و اعتراضات به نحوه داوري به محافل سينمايي محدود نشده و دامنه آن حتي به مجلس و محافل سياسي نيز كشيده شده است. در اين راستا عماد افروغ رئيس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي از بررسي نحوه داوري جشنواره فيلم فجر امسال و مسائل پيش آمده در حاشيه جشنواره در اين كميسيون خبر داد و گفت: سينماگران ما بايد نسبت خود را با مردم مشخص كنند. هنگامي كه سينماگران را نقد مي كنيم مي گويند از حمايت مردمي برخورداريم و هنگامي كه مردم قضاوت مي كنند و فيلمي را برمي گزينند، مي گويند داوري مسئله اي فني است. برخورد ما با مردم دوگانه است و در جشنواره، قضاوت آنها ناديده گرفته شده است. فيلم ها براي مردم توليد مي شوند و مردم يكي از ملاك هاي اصلي داوري هستند.صفار هرندي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز اعلام كرده بدون تأمل در مورد داوري هاي صورت گرفته در جشنواره اظهار نظر نمي كند. وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در مورد واكنش افروغ به نحوه داوري ها و دفاع وي از فيلم اخراجي ها گفت: افروغ رئيس كميسيون فرهنگي مجلس طبعاً يك ديدگاهي دارد كه از آن دفاع مي كنند اما نظر من اين است كه جشنواره به خوبي پيش رفت و در كل برآيند عمومي كار مثبت است و بايد براي آينده بهتر عزم دلسوزان سينما جزم شود. هميشه در قضاوت و داوري يك چون و چرايي وجود دارد، چه بسا بعضي از اين چون و چراها بجا هم هست. از سويي ديگر مشاور فرهنگي رئيس جمهور نيز در واكنش به داوري هاي اين دوره اظهار نظر كرده است. جواد شمقدري معتقد است: سيمرغ هاي جشنواره امسال از پرواز خود ناراضي اند. در جشنواره امسال فيلم هاي ارزشمندي ديده نشدند و سيمرغ ها به سمتي پرواز كردند كه در راستاي سياست هاي سال هاي گذشته بود.

اعتراض هايي كه امسال نسبت به داوري هاي جشنواره صورت گرفت، با هيچ دوره اي قابل مقايسه نيست. هر چند داوري هاي جشنواره فجر هميشه محل مناقشه بوده است ولي تاكنون سابقه نداشته كه اين ميزان نسبت به آرا اعتراض شده باشد.اگر ملاك را واكنش هاي اهالي سينما قرار دهيم مي توان گفت كه هيچ سالي مثل امسال شاهد ناداوري نبوده ايم. اما  آيا واقعاً  اين طور بوده؟ مي شود به فهرست برندگان سيمرغ در سالهاي گذشته مرور و آن را با برگزيدگان امسال مقايسه كرد. مثلاً  همين پارسال جايزه بهترين فيلم جشنواره در حضور چهارشنبه سوري به فيلم  به نام پدر اهدا شد كه اغلب منتقدان آن را گامي  به پس در سينماي حاتمي كيا مي دانستند، يا در جشنواره بيست و سوم سيمرغ بهترين كارگرداني به مجيد مجيدي براي بيد مجنون رسيد در حالي كه تقريباً  در مورد اين كه جايزه حق رضا ميركريمي بود، اتفاق نظر داشتند.
تقريباً  در هر دوره اي مي توان به مواردي مشابه اشاره كرد كه داوران با آرايشان همه را شگفت زده كرده اند.
اگر بنا بر مقايسه باشد، بايد گفت اتفاقاً  آراي داوران جشنواره امسال به مراتب منطقي تر از سال هاي گذشته بود. خبر كنار گذاشتن سنتوري مهرجويي كه در شرايط فعلي تا اندازه اي قابل درك است، در مورد بقيه فيلم ها، شاهد تصميم گيري عجيب و غريبي نبوديم. حضور پررنگ فيلم هاي جنگي در جشنواره امسال، گويا مستلزم توجه ويژه اي بوده كه خب روز سوم هم يك سرو گردن از ديگر فيلم هاي جنگي بالاتر بود و هم اين كه با تعريفي كه از ژانر جنگي وجود دارد، بيش از هر اثر ديگري انطباق داشت.
ديگر برنده هاي سيمرغ هم واقعاً  قابل دفاع تر از بسياري از اسلافشان در دوره هاي گذشته هستند.
آيا واقعاً  درست است فيلمسازي كه اولين فيلمش را با انبوهي حمايت ساخته و به جشنواره آورده، اين گونه به رأي داوران بتازد. آن هم در شرايطي كه بسياري از منتقدان فيلمش را در حد يك فيلمفارسي ارزيابي كرده اند.
يا فيلمساز ديگري كه با يك فيلم كاملاً  معمولي به جشنواره آمده، جلسه نقد و بررسي فيلمش را به عرصه اي براي تاخت و تاز عليه داوران تبديل كند. جالب اين كه همين سينماگر محترم، رسانه ها را متهم به پول گرفتن از فارابي مي كند، در حالي كه فيلم خودش با مشاركت مالي اين بنياد تهيه شده است.
به نظر مي رسد كه اين نوع اعتراض به داوري هاي جشنواره، دلايلي كاملاً  فرامتني دارد. يك حركت حساب شده براي در اختيار گرفتن مديريت سينما و به تبع آن جشنواره كه به خاطرش داوران به مسلخ برده شده اند.