بهرام هوشيار يوسفي
اينكه تقريبا تمامي عمر ما در فضاهايي سپري مي شوند كه نوعا طراحي شده اند (يا بايد طراحي شده باشند) و در اين بين بيشتر اين زمان نيز به حضور در فضاهايي سرپوشيده اختصاص مي يابد، ماهيت اين حضور را حائز مختصاتي چه بسا روانشناسانه و موثر و حتي داراي روح مي سازد. كيفيت فضاي داخلي از يك طرف تاثير مستقيمي بر نحوه انجام فعاليت هاي ما در آن دارد و از طرف ديگر نگرش، احوال و شخصيت ما را تحت تاثير قرار مي دهد. بهبود عملكرد فيزيكي و رواني فضا در جهت تسهيل كاركرد فضا در كنار بهره گيري بهينه (از نظر كمي و كيفي) از آن، آنچنان گسترده مي نمايد كه در كنار ابعاد و اصول جهاني و آكادميك، داراي مولفه هاي ملي و بومي نيز مي شوند؛ نگرشي ملي كه بعضا متاثر از شاخصه هاي كيفي بي زمان و بي مكان خود، بسرعت از مرزهاي جغرافيايي پا فراتر گذارده، جهاني مي شوند؛ شيوه هايي كه با نام منطقه اي كه در آن به وجود آمده و باليده اند نامگذاري شده و در تمامي جهان به عنوان انتخاب هايي امتحان شده به عرض اندام مي پردازند. در غايت امر آنچه اهميت دارد در يك جامعه با فرهنگ بالنده، فضاي كار و زندگي بدون طراحي انديشيده، يا اصلا قابل استفاده نيست يا در صورت قابل استفاده بودن، كارايي لازم و بهينه را نخواهد داشت. نبايد فراموش كرد كه اصول طراحي داخلي (كه در اين مقال موضوع كنكاش است)، آنچنان كه بعضا مشتبه شده، به هيچ وجه محدود به اقشار مرفه و خانه هاي اعياني نيست. كاركرد اصلي علم طراحي و معماري داخلي بيش از آنكه روشي تجملي باشد، براي كل جامعه و طبقاتي با درآمد كم و متوسط مفيد است. اگر قناعت و احترام به منابع (عدم اسراف حتي در فضاي زندگي) را اصل اساسي انديشه ايراني و اسلامي و حتي شرقي بدانيم و شرايط جمعيتي و مسكن را علي الخصوص در سال هاي اخير، در نظر داشته باشيم، به عنوان نمونه، امكان زندگي راحت در فضاي 40 تا 60 متري بدون لحاظ كردن حضور طراحي و معماري داخلي علمي و پويا، امكان ناپذير است. آنچنان كه اشاره شد، اطلاع (هر چند به اشراف نيز منتهي نشود) از انواع ديدگاه هاي متداول در ميان فرهنگ هاي مختلف در مورد فضاي زندگي از يك سو براي عامه كاربران، به درجاتي بالاتر از كيفيت پاسخگويي فضا هاي زيستي منتهي خواهد شد و از ديگر سو موجبات انسجام حرفه مندان عرصه را فراهم خواهد كرد.با مقدمه فوق به سراغ انديشه هاي حاكم در چيدمان شرق دور مي رويم. آنچه اين روز ها بسيار شنيده شده، فنگ شويي خوانده مي شود (البته بعضا به طرزي صحيح نيز فهميده و اجرا نمي شود)؛ روشي هزاران ساله كه هنوز براي حل مشكلات فضايي (علي الخصوص فضاهاي محدود) مي توان به آن رجوع كرد. فنگ شويي تصوري كيهان شناسانه است و بر اساس انديشه هاي شرق دور، پيرامون رابطه كيهان و انسان و با هدف ايجاد وحدت ميان آسمان، زمين، انسان و ماده كه تصور مي شود از طريق نيرويي متافيزيكي موسوم به تاي جي (نهايت مطلق)مي تواند شكل گيرد و جريان يابد. در زبان چيني، لغت فنگ به معناي باد يا هوا و لغت شويي به معناي آب است. به زعم انديشمندان شرق دور (چين)، عبارت باد و آب نماد صعود باد به قله كوه و اوج گيري آب در موج است كه در صورت همنوايي رفتار و كردار، انسان را به سوي تعالي پيش مي برند. ريشه هاي فنگ شويي را بايد در ستاره شناسي كهن، علم جغرافياي قديم، حكمت محلي چين، جهان بيني و فلسفه تائويستي و طالع بيني چيني مندرج ئي چينگ (كه اين روزها در ايران نيز معروف شده است) جست وجو كرد.
جريان مثبت
در فرهنگ سنتي چين، چيدمان و قرار گرفتن عناصر و اجزاي يك فضا در موقعيت هاي مناسب اهميت خاصي دارد، به طوري كه در اين ديدگاه، اگر در خانه اشيا در مكان هاي مناسب قرار نگيرند، از آنها انرژي منفي متصاعد خواهد شد كه به نوعي تلخي و ناراحتي را وارد زندگي انسان خواهد كرد. اينجاست كه فنگ شويي يا طراحي استقرار اشيا براي خلق زندگي متوازن و موفقيت آميز، بسيار كارا و سودمند محسوب مي شود. اين تفكر باستاني ابزار و وسايل لازم جهت نيل به آرامش ورشد انسان را از طريق تعيين چگونگي ارتباط وي با اشيا و محيط پيرامون فراهم مي سازد؛ استقرار اشيا به گونه اي كه مردم (انسان)، محيط زيست (خاك) و روان (آسمان) با تشكيل وحدتي موزون، زمينه هاي پيشرفت انسان را ايجاد كنند.
چيني هاي باستان اعتقاد داشتند هنگامي كه اين وحدت به وجود آيد، چي (نيروي حيات) در موجودات جاندار و بي جان جاري شده، موجب بروز اتفاقات خوب و سازنده مي شود. فقدان جريان چي نيز نتيجه معكوس، يعني بدبختي و نحسي به بار مي آورد! به نظر مي رسد كه گفتمان اصلي تمام نظريه پردازان فنگ شويي از ابتداي شكل گيري تا به امروز مبتني بر اصل وحدت بوده است.
در كل هدف از فنگ شويي حركت بي وقفه انرژي چي در محيط زندگي انسان است، به نحوي كه بتوان بيشترين سود را از آن برد. منظور از چي ، همان نيروي جان آفرين و روح بخش است كه در وجود ما، در خانه ما و در تمامي اشياي فيزيكي اطراف ما تاثير مي گذارد و اگر اجازه دهيم آزادانه جريان يابد، تاثير مثبت خواهد داشت و هنگامي كه آن را در گوشه ها و كنج ها محصور كنيم، اثر منفي مي گذارد و زماني كه آن را مستقيم به جريان درآوريم، زيان آور خواهد بود.
معماري، چيدمان و تاثيرگذاري
چيني ها اعتقاد دارند اگر از جريان چي به نحو مناسبي استفاده شود، اثر مطلوبي در زندگي، سلامت و ثروت خواهد گذاشت. جريان چي آغازي آشكار براي سلامتي و شادي ست. آنها اعتقاد دارند با فنگ شويي مي توان جريان چي را هر چه بيشتر و بهتر برقرار كرد و همين عقايد بسيار در دكوراسيون خانه ها و نحوه چيدمان وسايل منزل تاثير گذارده است.اما اين اعتقادات چيني در مقياسي فراتر از منازل و فضاهاي داخلي هم پيش رفته است. از ديرباز شهرهاي چين با در نظر داشتن جريان مناسب چي طراحي مي شدند كه اين مسئله هم اكنون هم در طراحي شهرهاي جديد چين اثرگذار بوده است. همين طور از زمان هاي گذشته فنگ شويي، بسياري از معماري ها و طراحي هاي داخلي را رمزآلود كرده است. بسياري از ساختمان هاي تجاري و مسكوني تحت تاثير اصول فنگ شويي طراحي شده اند. به عنوان نمونه هتل هايت در سنگاپور با اين اصول طراحي شده است.
جريان فعال، ضرورتي اجتناب ناپذير
طبق روايات سنتي چين آنچه براي يك زندگي و جامعه، سالم لازم و ضروري ست، انرژي مثبت و فعال است. اگر انرژي و نيروي حيات آزادانه در خانه و محل كار جريان نيابد، انباشتگي ايجاد مي شود كه در نتيجه آن زندگي به سوي تيرگي و ايستايي حركت خواهد. به طور كلي سه عامل اساسي سبب انسداد انرژي در يك مكان مي شود.
الف- آلودگي فيزيكي ب - انرژي ساكنان قبلي ج- انباشتگي و درهم ريختگي
آلودگي فيزيكي: منظور هرگونه چركي، ناپاكي يا چيزهايي ست كه در محيط زندگي آلودگي ايجاد مي كند. انرژي پايين همواره پيرامون چركي و ناپاكي جمع مي شود. پرداختن به نظافت كامل و كلي، بخش اساسي پاكيزگي مكان است.
انرژي ساكنان قبلي: هرآنچه كه در ساختماني رخ دهد در ديوار و كف و اثاثيه و اشياي موجود در آن فضا ضبط شده و مانند چركي و آلودگي به صورت لايه هايي روي يكديگر قرار مي گيرند؛ با اين تفاوت كه نمي توانيم آن را ببينيم، اگرچه به شيوه هايي ژرف بر زندگي تاثير مي گذارد.
انباشتگي و درهم ريختگي: موجب بي نظمي شده و مانع از حركت آزادانه انرژي پيرامون انبوهي از اشياي غيرلازم ومواد زايد فضا مي شود و در زندگي ساكنان آن مكان، اغتشاش و گرفتگي ايجاد مي كند.
توصيه هايي براي استقرار اشيا
براساس نظريات فنگ شويي استقرار اشيا در منزل برمبناي تاثيرگذاري عناصر روي يكديگر تعيين مي شود. در زير مواردي از اصولات فنگ شويي كه در فضاهاي داخلي ذكر مي شود.
اتاق نشيمن: از تركيب هاي L شكل براي مبلمان احتراز كنيد. اين تركيب، اجازه حركت چي را در فضا نمي دهد. بهترين تركيب، دسته بندي مدور يا مربع يا پنج ضلعي در وسط فضاست كه اجازه حركت چي را مي دهد. از نظر متخصصان فنگ شويي، درخشندگي شامل چي است كه در مقابل منافذ ساختمان است و مبلمان و صندلي ها نبايد در مقابل درخشندگي باشد.
اتاق مطالعه: ميز مطالعه بايد مستطيل باشد و در مقابل يك ديوار صلب قرار گيرد و در سمت چپش ترجيحا پنجره اي براي تهويه هوا و ايجاد ديد و منظر وجود داشته باشد.
اتاق خواب: لوستري كه مستقيما روي تختخواب باشد، فشاري را به ساكنان وارد مي كند. فريم هاي تختخواب هاي فلزي، جهت هاي رمزي را به سمت ساكنان ايجاد مي كند. آينه اي كه مستقيما روي تختخواب انعكاس دارد، به آشفته كردن شب ها كمك مي كند. موقع خواب نبايد سر را به سمت در اتاق گذاشت، زيرا سبب كاهش ديد به در مي شود. تختخواب نبايد درمقابل پنجره قرار گيرد، زيرا سبب اتلاف نور و گرما مي شود.
آشپزخانه: عناصر طبيعي را با آشپزخانه آشنا كنيد. به عنوان مثال چوب سمبلي ست كه حامي عناصر آتش و آب است كه آشپز خانه را مي سازند. اگر آشپزخانه با ناهارخوري يكي ست، حتما مرزي بين آن دو ايجاد كنيد.

مهرداد مشايخي- هوا سرد است. سوار تاكسي هم كه مي شوي بخاري آن كار نمي كند، شيشه جلو هم كامل بالا نمي  رود؛ كار به جايي مي رسد كه خانه برايت تبديل به بهشتي مي شود كه هر لحظه آرزوي رسيدن به آن را داري. اميدواري كه خستگي كار و سرماي خيابان را در خانه گرم از تن به در كني، اما اين آرزو براحتي محقق نمي شود. پا كه به خانه مي گذاري، مي فهمي كه تا گرم شدن آن خيلي مانده است، مجبوري تمام شعله هاي گاز را روشن كني تا خانه كمي گرم شود، اما چرا؟ مگر شوفاژ و رادياتورها را راه نينداخته اند؟ موتورخانه شوفاژ كار خود را درست انجام مي دهد، ولي رادياتورهاي خانه شما سرد است. يادتان باشد كه با رسيدن فصل سرما پس از گرفتن درزهاي در و پنجره بايد به سراغ وسايل گرمازا برويد تا مبادا سرماي ناگهاني غافلگيرتان كند. اگر گرماي خانه شما را شوفاژ تامين مي كند، با راه اندازي شوفاژ ها بايد رادياتورها را هواگيري كنيد، چون در غير اين صورت هواي داخل رادياتور اجازه ورود آب گرم به آن را نمي دهد و در نتيجه رادياتورها گرم نمي شود. هواگيري آن هم كار سختي نيست، كافي ست آچار مخصوص باز كردن پيچ هواگيري را داشته باشيد. با اين آچار كوچك پيچ هواگيري را به آرامي باز مي كنيد و ظرفي زير پيچ مي گيريد تا آبي كه به همراه هوا خارج مي شود، داخل ظرف بريزد. اين كار را آنقدر ادامه مي دهيد تا از آن منفذ فقط آب خارج شود و هوايي داخل رادياتور نماند. البته در حين انجام هواگيري يك نكته را بايد به ياد داشته باشيد و آن اينكه پيچ هواگيري را كامل باز نكنيد، چون احتمال دارد براي بستن دوباره آن به مشكل بربخوريد و حتي ممكن است پيچ بعد از بازشدن كامل داخل رادياتور بيفتد.
لازم است موقع راه اندازي بخاري ها همه بست هاي شيلنگ  گاز را بررسي كنيد تا خداي نكرده گاز از آنجا نشت نكند. پيش از آنكه بخاري را روشن كنيد از محكم بودن اتصال لوله هاي آن به شبكه هاي لوله  بخاري ساختمان مطمئن شويد. همچنين بايد خروجي لوله بخاري را روي پشت بام بازديد كنيد تا احتمالا به هر دليل روي آن پوشيده و مسدود نشده باشد، چرا كه در اين صورت جلو خروج گاز را مي گيرد و گاز به داخل خانه راه پيدا مي كند. اما صرفه جويي در كشور ما هزينه استفاده از گاز شهري از بسياري از كشورهاي ديگر پايين تر است، اما اين نبايد باعث شود كه در استفاده از اين انرژي افراط كنيم. براي فضاهاي كوچك از بخاري هاي كوچك برقي استفاده كنيد تا هر وقت كه خواستيد بتوانيد توليد گرما را قطع كنيد. فراموش نكنيد كه اگر اتاق هاي شما راه فراري براي گرما نداشته باشد، نياز زيادي به روشن گذاشتن بخاري ها يا بازنگه داشتن شوفاژ نداريد. بيشتر گرماي خانه از طريق پنجره ها يا درز درها خارج مي شود. بنابراين اگر اين منافذ را بگيريد و براي زمستان از پرده هاي كلفت تري استفاده كنيد، گرماي بيشتري در خانه مي ماند. اين كارها، كار آخر هفته است.

شيده رشيدي - آيا هر روز روزنامه همشهري را از روزنامه فروشي تهيه مي كنيد؟ اگر خواننده پر و پا قرص اين روزنامه  هستيد، پس آخر هر هفته كلي روزنامه باطله داريد كه نمي دانيد با آنها چكار كنيد. بعضي افراد روزنامه هاي باطله را جمع مي كنند و كيلو كيلو به نمكي مي فروشند.
بعضي ها با آن شيشه  پاك مي كنند، مجردها به عنوان سفره از آن استفاده مي كنند و مامان ها روي آن سبزي پاك مي كنند. يك بار هم خودم به شخصه يكي از مطالبم را روي شيشه مغازه  اي ديدم كه داخل آن در حال تغيير دكوراسيون بود، خلاصه افراد مختلف استفاده هاي زيادي از برگه نوشته هاي ما مي كنند؛ صفحاتي كه ساعت هاي زيادي براي تهيه آنها صرف مي شود و نهايت خوانده و نخوانده گاهي در روزهاي باراني كف تاكسي مشاهده اش مي كنيد. اينها كه درد دل بود، در اصل هم اگر لطف كنيد و بخوانيد بعد از خواندن، اين كاغذها مصرف ديگري ندارند، جز همان هايي كه گفتم. حالا اگر خيلي به كاغذ روزنامه ها ارادت داريد، راه حلي براي ابراز ارادتتان دارم كه خيلي كارساز است. كاغذهاي روزنامه  را از خط برش وسط آن به دو نيم تقسيم كنيد. تعداد برگ هاي روزنامه شما نبايد كمتر از 6 برگ باشد، چون كاغذ روزنامه نازك است. تعداد آن هر چه بيشتر باشد بهتر است، ولي بيشتر از 10 برگه نشود.
كاغذها را با دست كمي نم كنيد، مثل آنكه از دور با آبپاش روي آن آب بپاشيد، بعد با يك قلمو متوسط تمام سطح صفحه را با چسب چوب بپوشانيد. بعد برگه بعدي را روي آن بگذاريد. دوباره كمي آن را نم كنيد و دوباره چسب چوب را روي آن بماليد و كاغذ بعدي، آنقدر اين كار را ادامه دهيد تا شش برگه كاغذ روزنامه شما تمام شود. يادتان نرود لايه آخر بايد حتما كاغذ باشد بعد گلداني وسط كاغذ قطوري كه با چسب چوب و كاغذ درست كرده ايد، قراردهيد و روزنامه  را در اطراف گلدان جمع كنيد، به گونه اي كه هيچ گوشه اي از كاغذ باز نماند و به شكل قالب گلداني درآيد كه درون آن گذاشته ايد. دور كاغذ ها را با يك روبان رنگي دور گلدان ببنديد و آن را در معرض گرما قرار دهيد تا كاملا خشك شود. بعد از اينكه خشك شد، مي توانيد گلدان را از درون آن درآوريد. گلدان روزنامه اي شما آماده است. اگر حال ديدن نوشته هاي ما را روي گلدانتان نداريد، مي توانيد با اسپري رنگي يا رنگ روغن آن را رنگ كنيد و روي آن را با منجوق و مليله با چسب تزئين كنيد. راستي در اين گلدان مي توانيد آب بريزيد و گل نگهداري كنيد به شرط آنكه بخوبي در گرما خشك شده باشد. بهتر است چند روز براي خشك شدن آن صبر كنيد. با كاغذ كاهي مي توانيد گل هاي تزئيني درست كنيد و ميز كار خود را با اين كاغذهاي باطله زيبا كنيد. با اين عمل حق خود را نسبت به ما روزنامه نگاران ادا مي كنيد. مطمئن باشيد.

آيدين جهانبخش- اطلاعات به نماد عصري مبدل شده كه شما در آن زندگي مي   كنيد. آخر اين هفته مصمم شده   ايد كه سوتي   هاي هفته   هاي گذشته را تكرار نكنيد و به يك انسان واقعا مثبت تبديل شويد. براي اين منظور سعي مي   كنيد مباني نظري را در ذهن خود پديد آوريد تا ذهن مثبت شما در عمل، شما را به انساني مثبت و به دردبخور براي جامعه و خانواده   تان تبديل كند. بهترين راه براي دستيابي به اصول و نظريات هم مطالعه است. صبح زود از خواب برمي   خيزيد. پسر همسايه واحد كناري شما، پسري باهوش، درسخوان ولي با شيطنت   هايي خاص است. اين هفته خانواده پسرك تصميم گرفته   اند همچون شما در خانه بمانند و پسر كوچولوي شلوغ آنها هم تصميم گرفته در مجتمع مسكوني   تان خودي نشان دهد. او از صبح كله سحر يواشكي به راه پله مي   آيد و در سوت خود مي   دمد؛ اين اتفاق حدودا هر 15 دقيقه يك بار رخ مي   دهد. شما كه پي برده   ايد اطلاعات، نماد عصر زندگي   تان است و چون مي   خواهيد مباني نظري   تان را تقويت كنيد، كتاب نظريه   هاي جامعه اطلاعاتي فرانك وبستر را انتخاب مي   كنيد، پشت ميز تحريرتان مي   نشينيد، چراغ مطالعه را روشن مي   كنيد و بدون توجه به سوت   هاي سرسام   آور پسر همسايه مطالعه را آغاز مي   كنيد! من چشم   انداز هاي گوناگون نسبت به اطلاعات را در دنياي معاصر مورد ملاحظه قرار داده   ام... .
از اينكه كتابي به اين سنگيني را مطالعه مي   كنيد، به خود مي   باليد و سعي مي   كنيد با دقت بيشتر بر مطالب آن تمركز كنيد. هر جمله كتاب نقطه روشني ست كه ذهنتان را به لحاظ نظري متوجه اطرافتان مي   كند. پسر همسايه نيز در حال حاضر صداي سوت را قطع كرده، ولي مي   دانيد كه به دنبال استراتژي جديدي براي بيرون ريختن عقده   هاي فرويدي خود است. از اينكه چنين تحليل نظري راجع به او ارائه داده   ايد، احساس شادماني كرده و مطالعه نظري   تان را ادامه مي   دهيد: تصوير نهايي از يك جامعه اطلاعاتي شايد با كمترين محاسبه بسادگي مورد تاييد قرار گرفته باشد.
هريك از ما باتوجه به وضع زندگي روزمره خود متوجه شده   ايم كه از نظر حجم اطلاعات در گردش، افزايش شگفت   آوري رخ داده است .احساس مي   كنيد وضعيت شگفت   آوري در اطراف شما به وجود آمده است. پسر همسايه پلي   استيشن خود را روشن كرده و صداي تلويزيون را تا انتها بلند كرده است. اتفاقاتي هم در طبقه بالايي در حال رخ دادن است. نمي   دانيد ماهيت اتفاقات طبقه بالايي چيست تا آنها را هم تحليل كنيد، زيرا تنها صداي ضربه   هاي چكش مانند به در و ديوار و سقف به گوش شما مي   رسد. درمي   يابيد كه اطلاعات منتشرشده در اطرافتان آنقدر زياد شده كه فضا براي مطالعه، اندكي نامساعد است. تلفن زنگ مي   زند، صداي آژير آمبولانس و ماشين   هاي آتش   نشاني هم كه مدام از خيابان كناري   تان مي   گذرند، به اين فضا اضافه شده است. احتمالا آخر هفته   اي، فردي مثل شما آتشي برافروخته است. چون تصميم گرفته   ايد اين هفته انسان مثبتي باشيد قبل از اينكه دست به كارهايي بزنيد كه اوضاع از اينكه هست، بدتر شود، لباس مي   پوشيد و با كتابتان از خانه بيرون مي   رويد.