Hamshahri Newspaper

قبل از آنكه آغامحمدخان، تهران را به پايتختي برگزيند، تهران از لحاظ بافت مسكوني قابل اهميت نبود، ليكن از هنگام انتخاب تهران به عنوان پايتخت و هجوم مردم شهرهاي مجاور تهران از جمله كاشان، سمنان، قزوين و ... به تهران و تغيير و تحولي كه در وضعيت خانه سازي در تهران ايجاد شد و خانه هاي يك طبقه با سرداب و بعضا دو طبقه به انضمام سردابه متولد شد، به دليل طولاني شدن سلطنت ناصرالدين شاه و سفر اين شاه به فرنگ، دگرگوني هاي سريع در بافت شهري تهران آغاز شد و در اوايل عهد ناصري كه عده اي موظف شدند تا طرح جديد تهران را تهيه كنند، تهران داراي دارالخلافه شد كه مانند يك شهر ايده آل رنسانسي در ميان ارگ سلطنتي محصور شده بود.
بافت شهري تهران در گذشته هاي نه چندان دور، مركب از چندين محله بود كه به مناسبت هاي مختلف، از جمله افراد معروف يا كساني كه محله اي را آباد كرده بودند، نام بازارچه، قنات يا نوع كاري كه در آن محله رواج داشته، نام گرفت، مانند بازار آهنگرها، محله قنات آباد، محله عرب ها، سنگلج و ... اما همه محله هاي تهران از طريق يك شريان طولاني به محور اصلي بازار راه داشتند. اين شريان ابتدا در قلب محله، كوچه اي است با ويژگي هاي مسكوني و با نزديك شدن به بازار، به بازارچه تبديل مي شود و بازارچه ها نيز با ميدان هاي متعدد به بازار اصلي مي پيوندند. ميدان ها، فضاي معمارانه خاصي نداشتند و فقط يك گشايش معبر و محل برخورد چندين كوچه بودند. اين ميدان ها معمولا براي رسيدن بار و توزيع آنها نيز عملكرد داشتند و تنها سبزه ميدان، محل اتصال بازار به ارگ سلطنتي توسط پل چوبي كه بعدها به نام تخته پل مشهور شد، قرار داشت.
آيا تا به حال از خود پرسيده ايم چقدر خيابان هاي شهر خود را مي شناسيم؟ تاكنون چندبار براي رفتن از شرق به غرب شهر يا شمال به جنوب، دچار مشكل شده ايم و هربار كه به اين مشكل برخورديم، آيا مي دانستيم كه براي حل آن چه بايد بكنيم؟
براي راهنمايي شهروندان به سوي مقصد، در هر شهري نشانه هاي هدايت كننده وجود دارد كه در ادبيات شهرسازي به آن خوانايي شهر مي گويند، به گونه اي كه يك شهروند در هر موقعيتي كه ايستاده است، بتواند وضعيت خود را نسبت به شهر بسنجد.در اين ميان، يك سطح كلان وجود دارد كه انسان شهر خود را در مقياس وسيع مي بيند، به عنوان مثال كوه هاي شمال تهران يك موقعيت كلان است كه هركس با در نظر گرفتن آن، جهت خود را به طور كلي تشخيص مي دهد.
مهندس مهرداد هاشم زاده، عضو هيات مديره جامعه مهندسان معمار ايران در ادامه اين مطلب مي گويد: بعضي نشانه ها در مقياس مياني هستند كه در تهران برج ميلاد اين مشخصه را دارد، يعني هر فردي در منطقه غرب تهران مي تواند موقعيت مكاني خود را بسنجد. برخي از نشانه ها هم در مقياس خرد و كوچك عمل مي كنند.
متاسفانه وجود شبكه هاي شطرنجي در برخي تقاطع ها وخيابان هاي مشابه، باعث شده خوانايي شهر دچار مشكل شود.
اگر در قسمت ورودي خيابان ها، علائم يا نشانه هاي مشخصي باشد، به عنوان مثال يك ساختمان شاخص با رنگ و طراحي متفاوت، مي تواند باعث راهنمايي شهروندان شود و اين از اصول اوليه شهرسازي است.
در مجموع، تهران از نظر نشانه هاي هدايت كننده و خوانايي در وضعيت متوسطي قرار دارد و بافت هاي قديم نسبت به بافت هاي جديد و مياني در وضعيت بهتري قرار دارند، چون به لحاظ ساخت، تنوع بيشتري دارند، هرچند كه پيچ در پيچ هستند. معمولا بافت هاي شطرنجي جديد غير اصولي ساخته مي شوند.
بدون هدف در پي مقصد
از سويي ديگر، خرسندي، مدير روابط عمومي انجمن شركت هاي ساختماني معتقد است كه مردم در كلانشهرها و شهرهاي بزرگ، معمولا براي شناسايي همه نقاط شهر مشكل دارند.تهران تنها كلانشهر ايران است. اولين فاكتور براي شناخت دقيق، داشتن اطلاعات كافي از وضعيت اين كلانشهر است.مردم تهران از دو جهت براي پيدا كردن آدرس هاي موردنظر دچار مشكل مي شوند؛ يكي اطلاعاتي كه در اختيار دارند كافي نيست وديگر اينكه براي مراجعه به منابع اطلاعات، فرهنگسازي صورت نگرفته است، مثل مراجعه به اينترنت.مجموعه اين عوامل سبب مي شود بسياري از افراد هنگام خروج از منزل، مقصد و هدف مشخصي در ذهن نداشته باشند، مثلا براي خريد كفش از خانه خارج مي شوند، ولي مركز خريد مشخصي در ذهن ندارند، به صورت تصادفي محدوده اي را انتخاب كرده و در آن محدوده، شروع به جست وجو مي كنند.
كلانشهر، همچون يك موجود زنده
يك كلانشهر به مثابه يك موجود زنده است كه بايد براي ساكنانش طراحي شود. عدم شناخت ساكنان نقاط مختلف يك كلانشهر از بسياري نقاط شهرشان، باعث ايجاد گسست فرهنگي مي شود. ساكنان شرق با ساكنان غرب شهر، احساس غريبي مي كنند و چارچوب هاي فرهنگي متفاوتي به وجود مي آيد.
از طرفي مردم آنقدر گرفتار و درگير زندگي ماشيني هستند كه نمي توانند هيچ كاري را به طور درست و اصولي انجام دهند و معمولا فرصتي براي تفريح كردن ندارند و سفرهاي درون شهري شان را بدون مقصد و هدف انجام مي دهند. بين مردم و مسئولان هم ارتباط سازمان يافته اي وجود ندارد؛ به عنوان مثال وقتي نمايشگاه هاي بين المللي برگزار مي شود، مردم در داخل نمايشگاه به چند دليل سرگردان مي شوند، چون عادت به استفاده از راهنما و نقشه ندارند و ديگر اينكه اطلاع رساني بدرستي صورت نمي گيرد.اخيرا شهرداري اقدام به برگزاري تورهاي رايگان داخل شهري كرده بود، ولي در اين زمينه هم اطلاع رساني مناسبي صورت نگرفت.
مهندس بيژن كاموري، عضو هيات مديره انجمن شركت هاي ساختماني در پاسخ به اين سئوال كه مردم شهر تهران چقدر بايد خيابان هاي شهرشان را بشناسند، مي گويد: در كلانشهري همچون تهران، شناسايي تمام خيابان ها براي شهروندان امكانپذير نيست. وسعت شهر تهران بين 600 تا 700 كيلومتر مربع است. شناختن تمام خيابان ها نه تنها براي يك شهروند عادي، بلكه براي آنهايي كه دائما در سطح شهر تردد مي كنند، مانند رانندگان هم امكانپذير نيست. اين معضلي است كه در همه كلانشهرهاي بزرگ وجود دارد.
در كلانشهرهاي اروپا سالهاست كه شهروندان براي حل اين مشكل از كتابچه هاي راهنما استفاده مي كنند؛ كتابچه هايي در 60 يا 70 صفحه كه نقشه هاي همه مناطق در آن موجود و مناطق به هم مرتبط است. استفاده از اين كتابچه ها باعث كاهش سردرگمي مي شود، علاوه بر اين چند سالي است كه در اروپا از دستگاه هاي مسيرياب هم استفاده مي شود. اين دستگاه ها در اندازه هاي كوچكي ساخته شده اند كه در داخل وسيله نقليه قرار مي گيرند و راننده با قرار دادن CD حاوي اطلاعات مسيرهاي شهري در داخل دستگاه، مي تواند مسير خود را شناسايي كند، به اين صورت كه موقعيت مكاني كه در آن قرار گرفته و نام مقصد را وارد دستگاه مي كند و دستگاه، راننده را از بهترين مسير ممكن به سوي مقصد راهنمايي مي كند.
خسارت هاي ميلياردي نامحسوس
مهندس كاموري معتقد است در كلانشهري همچون تهران هم درهر خانواده بايد يك كتابچه راهنماي شهري وجود داشته باشد، در صورتي كه عملا چنين كتابچه اي اصلا منتشر نشده است. متاسفانه مشكل ديگري كه شهر ما دارد، اين است كه شهر هر روز توسعه مي يابد، بنابراين نمي توان نقشه جامعي تهيه كرد.
از طرف ديگر، با اينكه از نظر دسترسي به متخصصان الكترونيك در كشور مشكلي نداريم، ولي متاسفانه از آنها استفاده اي نمي كنيم. در تهران هم مي توانيم با تهيه CDهاي راهنما و استفاده از دستگاه هاي مكان ياب، بسياري از مشكلاتي كه در نتيجه اين كمبودها حاصل مي شود را رفع كنيم. اگر در روز هر راننده اي حدود 10 درصد در مسيريابي دچار اشتباه شود، با ضرب تعداد ماشين ها در اين رقم تصور كنيد تا چه ميزان به ترافيك شهري افزوده مي شود.
در شهر تهران با 8 ميليون نفر جمعيت، اين حجم از ترافيك مصادف است با اتلاف وقت و هدر رفتن منابع و افزايش آلودگي شهر كه با يك محاسبه سرانگشتي مي بينيم كه متحمل خسارت ميلياردي در اين زمينه مي شويم.
در سالهاي اخير، احداث ايستگاه هاي از من بپرس در ميادين و نقاط شلوغ و پرتردد شهر تا حدي توانسته اقدامي در جهت رفع مشكل مسيريابي شهروندان باشد. از سوي ديگر، مجتمع كردن پايانه هاي اتوبوس و تاكسي و همچنين بهره برداري از سه خط مترو و نزديكي پايانه هاي اتوبوس و تاكسي به ايستگاه هاي مترو هم از اقداماتي است كه هرچند دير، ولي در جهت رفاه حال شهروندان صورت گرفته و البته اين هم زماني سودمند است كه اطلاع رساني صحيح به شهروندان، صورت بگيرد.