Hamshahri Newspaper

مهسا بدري

رشته ارتباطات اجتماعي واژه اي آشنا براي آن دسته از افرادي است كه با انگيزه روزنامه نگار شدن به دانشگاه مي روند. رشته اي كه از بطن علوم اجتماعي بيرون آمده و رشته اي مستقل شده است. از آنجا كه در عصر ارتباطات، شناخت نقش ارتباطات در زندگي افراد و با توجه به پيچيده بودن نظام ارتباطات پر اهميت است، وجود متخصصاني در اين زمينه ضروري به نظر مي رسد. بازار داغ مطبوعات نيز خود باعث جذب هر چه بيشتر افراد به سوي روزنامه نگاري است.
پيش تر رشته ارتباطات تنها با دو گرايش روزنامه نگاري و روابط عمومي شناخته مي شد، به همين دليل كساني كه خواهان روزنامه نگار شدن بودند ارتباطات را بر مي گزيدند. آن طور كه دانشگاه علامه طباطبايي به عنوان يكي از باسابقه ترين دانشگاه هاي كشور در ارائه رشته ارتباطات، اين رشته را با دو گرايش روزنامه نگاري و روابط عمومي تدريس مي كند.
دانشگاه تهران دومين دانشگاهي است كه در رشته ارتباطات دانشجو مي پذيرد. در ابتدا دانشگاه تهران اين رشته را با گرايش روزنامه نگاري ارائه مي كرد و بسياري از دروس آن به روزنامه نگاري مربوط مي شد. به طوري كه به گفته دكتر اعظم راودراد، استاد دانشگاه تهران، دانشجويان بيش از آنكه خود را دانشجوي ارتباطات بدانند خود را دانشجوي روزنامه نگاري مي دانستند بي آنكه در مدارك تحصيلي آنها اسمي از اين گرايش برده شود.
اما رشته ارتباطات دانشگاه تهران از سال ۸۲ تغييراتي را به خود ديد به نحوي كه گرايش پژوهش در رسانه ها استخوان بندي جديد اين رشته را در دانشگاه تهران شكل داد اما هويت اصلي آن كماكان حفظ شد. با اين وجود روزنامه نگاري به يكي از شاخه هاي فرعي آن تبديل شد كه علاقه مندان مي توانند تنها به صورت اختياري واحدهاي مربوط به آن را بگذرانند.
پيش از اين دو دانشگاه تهران و علامه طباطبايي هر دو رشته ارتباطات را با گرايش روزنامه نگاري ارائه مي كردند به طوري كه به گفته دكتر راودراد با يك كار موازي بي آنكه مكمل يكديگر باشند هيچ وجه متمايز كننده اي از هم نداشتند. اما مي توان گفت تغييرات ايجاد شده در رشته ارتباطات دانشگاه تهران باعث شده است كه اين دو دانشگاه مكمل يكديگر باشد و در حالي كه دانشگاه علامه طباطبايي در پرورش روزنامه نگار توانايي بالاتري دارد، دانشگاه تهران در اين بين موفق شده است با گذر از كاربرد عملي، رويكرد تازه اي را وارد حوزه ارتباطات كند.
دكتر راودراد در اين زمينه مي گويد: اين تغييرات در عنوان رسمي اين رشته تغيير ايجاد نكرده است، اما به صورت غيررسمي در محتواي درس هايي كه با عنوان علوم ارتباطات اجتماعي ارائه مي شود جنبه هاي پژوهشي و نظري بيشتر تقويت شده و از جنبه هاي كاربردي آن تا حدودي كاسته شده است.
زماني كه وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از دانشگاه هاي بزرگ خواست تا به منظور به روز كردن رشته ها در رشته هايشان بازنگري انجام دهند اساتيد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با وارد شدن به سايت هاي دانشگاه هاي مختلف مشاهده كردند در سطح جهان در رشته هاي روزنامه نگاري، خبرنگاري، ارتباطات و رشته هاي نزديك به هم تحولاتي رخ داده است كه اين رشته ها را به سمت كلي شدن در سطح جهان سوق داده است، به طوري كه اين رشته در دنيا از رشته اي كاربردي به رشته اي كه جنبه تئوري و پژوهشي آن قوي است تبديل شده است.
دكتر راودراد مي گويد: ما فهميديم نبايد صرفا به تربيت تكنسين به عنوان كسي كه تنها بتواند قواعد و اصول را به كار برد و در محيط كار خود مورد استفاده قرار دهد اكتفا كنيم. اگر كسي تمايل به روزنامه نگار شدن داشته باشد، از طريق كلاس هاي آزادي كه سازمان هاي مختلف برگزار مي كنند مي توانند راحت تر و سريع تر به نتيجه برسند. علاوه بر اين بسياري از مهارت ها فقط هنگام عمل آموخته مي شود.
دكتر حميد عبداللهيان مدير گروه ارتباطات دانشگاه تهران نيز در اين زمينه معتقد است: روزنامه نگاري داراي دو ويژگي است. اول اينكه زير مجموعه اي از ارتباطات است و ديگر اينكه در آن جنبه علمي خيلي ضعيف تر از جنبه هاي خدماتي است.

دكتر عبداللهيان مي گويد: دانشگاه تهران احساس مي كرد اين رشته بايد به گونه اي باشد كه به جاي پروراندن كساني كه صرفا خدمات مي دهند مركز توليد علم باشد. رشته ارتباطات دانشگاه تهران نيز هم اكنون در مقطع كارشناسي اين قابليت را دارد. از ميان كل دانشجويان اين رشته حدود ۷۰ تا ۸۰ درصدشان به سمت تحصيل در مقاطع بالاتر هدايت مي شوند و در مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا، تخصص ها روشن تر مي شود. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از دانشجويان كارشناسي نيز به سمت مراكز خدماتي كه از ما خدمات مي خواهند هدايت مي شوند. تغييرات ايجاد شده در رشته ارتباطات دانشگاه تهران اگر چه جنبه هاي مثبت بسياري دارد اما از نظر آن عده كه روزنامه نگاري تنها خواسته آنها براي ورود به اين رشته بود شوكي منفي محسوب مي شد چرا كه تا قبل از ورود به اين رشته در دانشگاه تهران، ارتباطات با روزنامه نگاري مترادف گماشته مي شد و اين عده تا زماني كه وارد اين رشته نشده بودند از تغييرات آن خبر نداشتند.
ورودي هاي ۸۲ كه اولين دوره از دانشجويان رشته ارتباطات تغيير يافته هستند در همان زمان ورود به دانشگاه، واكنش هايي نشان دادند. در اين ميان انتقادهايي بر اين تغييرات و عدم اطلاع رساني وارد بود. وحيد آقامحسني عضو هسته علمي ارتباطات دانشگاه تهران در اين باره مي گويد: اساتيد رشته ارتباطات دانشگاه تهران در رشته جامعه شناسي تحصيل و مدرك اخذ كرده اند. ديد جامعه شناختي آنان رشته ارتباطات را تحت تاثير قرار داده است. اين مساله اين شائبه را به وجود مي آورد كه اين تغييرات در راستاي نزديك كردن ارتباطات به تخصص اساتيد صورت گرفته است.
با اين وجود دكتر راودراد و دكتر عبداللهيان اين نظر را رد مي كنند.
دكتر راودراد مي گويد: اين تغييرات رشته ارتباطات را به علوم اجتماعي نزديك كرده است نه به جامعه شناسي. به نظر ما، رشته ارتباطات، بين رشته اي است، براي همين اين تغييرات نمي تواند هويت آن را تغيير دهد، بلكه تنها آن را به فضاي دانشكده علوم اجتماعي كه در آن قرار دارد نزديك تر كرده است. از طرفي اگرچه اساتيد اين رشته، مدرك جامعه شناسي دارند اما همه آنها چندين سال است كه به صورت تخصصي در حوزه ارتباطات فعاليت مي كنند با اين وجود اساتيد به نسبت از رشته ارتباطات فاصله دارند و هر كدام نيز تخصص خود را وارد حوزه ارتباطات كرده است كه اين به دليل بين رشته اي بودن ارتباطات است.
دكتر عبداللهيان نيز معتقد است: اين تغييرات به معني نزديك شدن ارتباطات به جامعه شناسي نيست. وي مي گويد: ما بايد دقيقا بدانيم دانشگاه مي خواهد دانشجويان را در چه حوزه اي تربيت كند. پيش تر روزنامه نگار تربيت مي كرديم اما هم اكنون در حوزه ارتباطات دو دسته افراد را تربيت مي كنيم: يك دسته كساني كه مباني نظري شان قوي باشد و ديگر افرادي كه مايلند مباني تجربي قوي داشته باشند و جذب بازار كار شوند. واحدهاي درسي هم كه ارائه مي شود نشان دهنده جهت گيري ما در هر دو سو است.
با اين وجود امسال نيز دوباره شاهد اين بوديم كه عدم اطلاع رساني در زمينه اين تحولات، مشكلات مشابهي براي دانشجويان ورودي ۸۳ ايجاد كرد. چرا كه آنها نيز ارتباطات را روزنامه نگاري مي دانستند. شايد عمده ترين مساله كه در اكثر ورودي هاي ۸۳ ديده مي شد عدم آگاهي كامل آنان از اين رشته و مهمتر از همه عدم اطلاع از اين تغييرات بود.
سعيده رضواني يكي از ورودي هاي ۸۳ در اين باره مي گويد: پس از سال ها تلاش براي قبولي در دانشگاه و ورود به رشته ارتباطات وقتي فهميدم اين رشته در دانشگاه تهران تغيير كرده است و ديگر خبري از روزنامه نگاري نيست دچار يأس شدم، چون به هيچ وجه فكر نمي كردم اگر تغييراتي ايجاد كنند كه رشته را از آنچه من مي خواهم جدا كند به متقاضيان اطلاع ندهند.
در حالي كه بسياري از ورودي هاي ۸۳ نظري مشابه رضواني بيان داشتند و از اين تغييرات تا زمان ورود به اين رشته در دانشگاه تهران ابراز بي اطلاعي كردند، دكتر عبداللهيان نظري ديگر دارد و مي گويد: ما متقاضيان زيادي بين نخبگان و استعدادهاي درخشان داريم. اين افراد نيز اطلاع كافي دارند و مي دانند كه ما داريم چه كار مي كنيم. اينان هدفمند قدم به دانشگاه گذاشته اند.
دكتر عبداللهيان معتقد است: دانشجويان بايد پيش از انتخاب هر رشته در مورد آن تحقيق كنند. دكتر راودراد نيز به علل عدم اطلاع رساني اشاره مي كند. وي معتقد است: وزارت علوم، تحقيقات و فناوري زماني كه از دانشگاه ها مي خواهد در رشته هاي خود بازنگري صورت دهند بايد نسبت به اطلاع رساني نيز اقدام كند.
وي مي گويد: اما اين تغييرات از جانب گروه به اطلاع وزارت علوم و تحقيقات نرسيد، علت اين امر نيز اين است كه اين تغييرات در تابستان، بعد از برگزاري كنكور تصويب شد. ما قبل از تصويب تغييرات نمي توانستيم نسبت به اطلاع رساني اقدام كنيم.