تكاملي ديدگاه از فرهنگ
(دوم بخش) روانشناختي هاي پژوهش و فرهنگ
از خود ، كنوني شكل در فرهنگ به منجر تكاملي مسير *
براي كه است گرفته قرار مطالعه مورد گوناگوني جنبه‌هاي
مرحله دو در را مفهومي تكاملي سير آن ، از مقدماتي درك
ذهن تكامل -ب فرهنگي پيش ذهن تكامل -الف:مي‌كنيم بررسي
فرهنگي
مقدم فتحي‌پور ناصر دكتر
ما.دانست انسان مختص را فرهنگ تايلور كه داريم بخاطر
و نسب براي كه نمي‌شناسيم را غيرانساني جانور هيچ
افتراق ضمن "مثلا و باشد قائل طبقه‌بندي خويشاوندي ،
با متفاوت رابطه نوع و ويژه حقوق عموزاده‌ها ، از عموها
هيچ.كند برقرار طبقه‌بندي اين بخاطر "صرفا كدام هر
برج و بداند منكر را زنا "مثلا كه نمي‌شناسيم را جانوري
بين:مي‌گويد تايلور.شمارد ملي افتخار سمبل را ايفل
عظيم دره‌اي حيوانات متكاملترين و انسانها كودن‌ترين
است؟ شده پيدا چگونه فاصله اين.دارد وجود
از خود ، كنوني شكل در فرهنگ به منجر تكاملي مسير
براي كه است گرفته قرار مطالعه مورد گوناگوني جنبه‌هاي
مرحله دو در را مفهومي تكاملي سير آن ، از مقدماتي درك
:مي‌كنيم بررسي
فرهنگي پيش ذهن تكامل -الف
فرهنگي ذهن تكامل -ب
لحاظ به بيشتر مي‌آيد ، زير در كه تكامل مراحل توصيف
و تدريجي تبديل شكل اين بنابر و شده طبقه‌بندي مفهومي
دادن نشان مراد ، .نيست مشهود بيان اين در تاريخي زمان
.است كدام هر تعريفي هسته و تكاملي حركت اصلي پله‌هاي
فرهنگي پيش ذهن تكامل -الف
(Reflex Stage) بازتابي مرحله (1
بازتابهاي از محدود تعدادي با فقط جانور مرحله ، اين در
سلولي تك يك مثل مي‌دهد ، پاسخ محيطي محركهاي به جسمي
جمع واكنش مثل يا و مي‌دهد نشان واكنش نور به كه آميب
دسته اين از.فيزيكي تحريك مقابل در خاكي كرم شدن
مقابل در مردمك شدن جمع مثال انسان در ساده بازتابهاي
تاندون به ضربه مقابل در پا ساق حركتي رفلكس يا و نور
.است زانو
(Conditioned Reflex st.)شرطي بازتابهاي مرحله (2
با پاولوف مشهور آزمايش عصبي ، بازتابهاي اين تيپيك مثال
.مي‌باشد سگ
گرفته اندازه سگ بزاق ترشح ميزان ساده‌اي وسيله با
سگ مقابل در گوشتي تكه آزمايش اول مرحله در سپس.مي‌شود
بزاق ترشح افزايش كوتاهي ، فاصله به مي‌گيرد ، قرار گرسنه
.است ساده بازتابي واكنش يك اين كه مي‌شود ، ديده سگ در
به گوشت دادن نشان بار هر از قبل آزمايش ، دوم مرحله در
اين تكرار از پس تدريج به.مي‌آيد در صدا به زنگي سگ ،
آيد ، ميان به گوشتي اينكه از قبل و زنگ صداي با حالت ،
به واكنش اين تثبيت سوم ، مرحله.مي‌يابد افزايش سگ بزاق
بزاق افزايش بازتاب "اصولا كه معني اين به است ، زنگ صداي
به نيازي و مي‌شود ديده نيز تنهايي به زنگ محرك مقابل در
شرطي ، بازتابهاي مرحله در مهم نكتهندارد گوشت حضور
عنوان به ابتدا در زنگ صداي.است "نمادي" محرك وجود
بازتاب باعث مستقل بطور سپس و مي‌كند عمل گوشت جايگزين
حالت شرطي بازتاب از آشنا مثال.مي‌شود سگ طبيعي
.است "مي‌ترسد سفيد و سياه ريسمان از مارگزيده"
(Instrumental stage) ابزاري مرحله (3
تنها خالي اتاق يك در را ميموني:مشهور آزمايش يك طي
دست كه طوري به بود ، آويزان موزي اتاق ، سقف از.گذاشتند
صندوق يك اتاق كف.نمي‌رسيد آن به هم پريدن با حتي ميمون
و خود تلاشهاي طي ميمونبود بلند چوبدستي يك و خالي
طي معني به اينجا در تصادفي) تصادفي طور به "تقريبا
به دستيابي مسئله حل راه متوجه (است خطا و آزمايش مراحل
توانست دستي چوب با و گذاشت خود زيرپاي را صندوق.شد موز
براي ابزار از استفاده" استفاده.بياندازد پايين را موز
استفاده بر علاوه مرحله ، اين در "زندگي واقعي مسائل حل
مرحله دو در.است افتاده نيز ديگري مهم اتفاق ابزار ، از
بدون و بي‌اختيار موجودي جانور (بازتابي مراحل) پيشين
طبيعي معلولهاي و علت جريان در فقط محيط ، بر كنترلي هيچ
"ابزار" ولي مي‌دهد نشان واكنش محيط به ساده ، بسيار
.است محيط بر جانور كنترل و دخالت شروع قدم اولين
(Symbol stage)نمادي مرحله (4
دشمن.كنيد تصور جنگل در را ميمونها يا غزالها از گروهي
او متوجه گروه اعضاي از يكي و مي‌شود نزديك دورترها از
اعضاي بقيه خاص صدايي با يا و خاص حركتي با او.مي‌گردد
ساده هشداري يا و مي‌كند دشمن شدن نزديك متوجه را گروه
خاص صداي آن.مي‌گردد گروه اعضاي تمام فرار به منجر كه
يك توسط ساده ، بيان در است ، خاص اتفاقي نشانه فقط كه
.يافته انتقال ديگر موجود به موجودي از معني يك سيگنال
را خاصي معني سيگنال يك عنوان به خاص صدايي كه فوق مثال
حال هر به.باشد زبان شكل بدوي‌ترين شايد مي‌كند ، منتقل
در بسيار فراواني با و پيچيده سمبلهاي نمادي ، مرحله در
صوتي ، نمادهاي شكل در كه مي‌شود ايجاد جاندار گروهي ميان
زبان "الزاما مراد مرحله اين در.است زبان تكامل شروع
.است شفاهي
فرهنگي ، ذهن تكامل يعني دوم قسمت به شدن وارد از قبل
مفاهيم بيشتر شده ياد مراحل كه است يادآوري به لازم
آنچه تكامل زماني واقعيت‌گذار و است تكاملي پله‌هاي
.نمي‌باشد مقاله اين بحث موضوع پيوسته وقوع به "عملا
زندگي در كه همانگونه كنوني انسان در اينكه ديگر نكته
اشكال دارد ، شرطي و ساده بازتابهاي خود فيزيولوژيك
به شفاهي زبان از نيز تكامل مفهومي مراحل ساير از پيچيده
.شده‌اند تنيده هم بر بعد
فرهنگي ذهن تكامل -ب
دونالد مرلين
زير ترتيب به را فرهنگ تكاملي مرحله سه دونالد مرلين
اول مرحله ديد ، خواهيم كه همانگونه ;است كرده بيان
.است شده آغاز تدريج به قبلي و 4 مراحل 3 با همراه دونالد
(Mimetic Skills) تقليدي مهارتهاي مرحله (1
از تقليدي بطور ابزاري -حركتي مهارتهاي مرحله اين در
از استفاده تكنيك "مثلا.مي‌شود آموخته گروه‌ها هم ساير
شكار يا و گياهي غذاي كردن جمع روش يا و ساده ابزارهاي
ديگر نسل به نسلي از و درآمده اجتماعي دانش يك صورت به
.مي‌گردد منتقل
(Mythic Culture) اسطوره‌اي مرحله (2
امكان شفاهي ، زبان شدن پيچيده و شكل‌گيري بدنبال
به بشري حافظه در بيرون ، دنياي واقعيت سمبوليك بازنمايي
مهمترين و مي‌آيد پيش زمان طول در پيچيده‌تر چه هر صورت
;است آن محتواي و شكل بودن اسطوره‌اي بازنمايي ، اين خاصيت
زنده‌انگاري يا و ديدن گونه انسان مرحله اين اصلي مشخصه
بدين‌گونه.است خود پيرامون دنياي با بشر روابط تمام در
اراده و روح داراي نوعي به زمين روي پديده‌هاي تمامي
بسيار كه پديده‌هايي ميان اين در البته كه مي‌شوند ، تلقي
به بودند ، اوليه بشر زندگي مقابل در قدرتمند و اثرگذار
خداي باران ، خداي باد ، خداي ;مي‌شدند تلقي خدايان صورت
مراحل از هيچكدام هستيم متوجه كه همانگونه...خورشيد ،
هنوز كه چرا) نشده‌اند سرگذاشته پشت "كاملا تكاملي پيشين
بازتابي واكنش مثل دارند كنوني زندگي در خاصي كاركرد
در مهمي جايگاه نيز اسطوره‌اي تفكر و (نور به مردمك
حاكم محوريت لحاظ به اين‌حال با دارد ، كنوني فرهنگهاي
دوران آغاز با دونالد تعبير به بشري ، تفكر سبك بر
...و ميخي و هيروگليتيك و تصويري خطوط اوليه ، نوشتاري
تا) فرهنگي تكاملي مرحله آخرين به را خود جاي مرحله اين
.مي‌باشد بشر شده ثبت تاريخ عصر كه مي‌دهد (حال به
(External Symbolic Memory) خارجي نمادي مرحله (3
شدن پيچيده‌تر نيز و بشري معرفت و اطلاعات افزايش
براي بشر بيولوژيك حافظه ديگر كه مي‌رسد حدي به فن‌آوري
حافظه نيست ، كافي آينده ، نسلهاي به آن تمام انتقال و حفظ
ايجاد بشر ذهن از خارجي فن‌آوري و معرفت براي جديدي
زمان گذشت با كه است ، نوشتاري فيزيكي حافظه آن و مي‌شود
.مي‌يابد خود براي تكاملي و رشدي استقلال بيشتر چه هر
روز به روز فن‌آوري ، و رياضيات الفبايي ، زبانهاي
و انسان بيولوژيك حافظه از خارج نسل به نسل و گسترده‌تر
مي‌يابد تطور و تكامل مستقل طور به انساني ژنتيك از خارج
ديدگاه اين با دونالد.مي‌شود منتقل بعد نسلهاي به و
"نمادها كننده پردازش موجود" را انسان مي‌دهد ترجيح
آخرين شاهد هنوز قوي احتمال به ما: مي‌نويسد وي بنامد ،
.نيستيم بشري فرهنگ -ذهن تكامل از مرحله
و شكل و مكانيسمها حاضر قرن به تا شده ثبت تاريخ آغاز از
را مستقلي "كاملا مبحث زمين روي به فرهنگي تطور محتواي
بسنده اينجا به تا مقدمه عنوان به نگارنده كه مي‌طلبد
از مشترك تصويري به كرديم سعي اينجا به تا.است كرده
رويكرد مقدمه از بتوان تا برسيم فرهنگ درك زمينه‌هاي
.آورد ميان به صحبت فرهنگ در روانشناختي
(Cultural Psychology) فرهنگي روانشناسي
-در 60 ;تاريخ‌دانان و شناسان جامعه مردم‌شناسان ، از پس
;شد جلب فرهنگ مطالعه به روانشناسان توجه اخير سال 50
Social اجتماعي روانشناسي" نام به روانشناسي از شاخه‌اي
اجتماعي روانشناختي.بود مسير اين در پيشرو " Psychology
علمي مطالعه از است عبارت.D.G Myers.1998 ماير تعبير به
مي‌كنند ، فكر يكديگر مورد در چگونه انسانها كه امر اين
.مي‌كنند برقرار ارتباط يكديگر با و مي‌گذارند تاثير برهم
اجتماعي روانشناسان ميان از خاصي گروه اوايل ، همان از
بسياري پژوهشهاي و مطالعات اخير ساله در 50 كه شدند جدا
Cross-Cultural فرهنگي بين روانشناسي عنوان تحت
پژوهشي ادبيات.ماند باقي گروه اين از Psychology
خصوصيات مقايسه به بيشتر فرهنگي بين روانشناسي
.بود محدود مختلف فرهنگهاي از انساني گروههاي روانشناختي
ديگر فرهنگ با فرهنگ يك در انسانها تفكر سبك ;مثال براي
تيپهاي مقايسه همين‌طور دارد ، تشابهاتي چه و تفاوتها چه
در زندگي مسائل حل طرق فرهنگها ، بين در شخصيتي غالب
و...و خانوادگي زندگي سبك تفاوت فرهنگي ، بين مقايسه
تا رواني شيوع‌بيماريهاي مقايسه از كه ديگر اقلام بسياري
و فرهنگ يك به محدود تفكر خاص سبك مورد در نظريه‌پردازي
.است گسترده خاص ، زبان با آن رابطه يا
و آكادميك رشته اولين‌بار براي گذشته ، سال در 20 "نهايتا
Cultural فرهنگي روانشناسي عنوان با دانشگاهي خاص كرسي
تدريج به كه چند هر را ، اصطلاح اينشد ايجاد Psychology
Allan Howard Michael' آثار ، به اولين‌بار است ، گرفته شكل
نسبت ميلادي دهه 80 اوايل در Cole' James Peacok
.مي‌دهند
آغاز اينجا از روانشناسي بودن فرهنگي به نسبت آگاهي
آن در كه محيطي اصلي متن از چند هر فرد ، يك كه مي‌گردد
مهاري هيچ بدون و آسودگي نهايت در و شود جدا يافته پرورش
از راحتي به ;دهد بروز رفتاري و تفكر خود ، تنهايي در
فرهنگ كدام از كه زد حدس مي‌توان او رفتار مشاهده
طبقه از نمي‌توانيد را فرد آن اگر:نكته)است برخاسته
به شما خود فرهنگ با "احتمالا دهيد تشخيص خاصي فرهنگي
روزمره عادات به فقط امر اين (دارد شكلي هم ناظر عنوان
جاي نيز او تفكر شيوه و سبك در بلكه و نمي‌شود محدود فرد
.است كشف قابل يافته ، رشد آن در كه فرهنگي پاي
و عواطف بروز احساس ، تفكر ، خاص روشهاي فرد ، فرهنگي سيستم
گفت مي‌توان بدين‌ترتيب ;مي‌دهد شكل را روزمره رفتارهاي
درك و علمي مطالعه براي است تلاشي فرهنگي ، روانشناسي" كه
منطقه‌اي فرهنگي تيپ و قوميت جنسيت ، اجتماعي ، طبقه تاثير
است جستجويي مطالعات اين محور ".فردي روانشناسي ميدان در
آنچنانكه اجتماعي ، روزمره روابط در "معني" كشف براي
سيستم در و مي‌گيرد قرار مذاكره مورد مي‌شود ، ساخته
.مي‌يابد گسترش اجتماعي -فرهنگي
روانشناسي پژوهشي فعاليت ميدان با مختصر آشنايي براي
اشاره پژوهشي موضوعي دسته‌بندي از شاخه‌هايي به فرهنگي ،
.مي‌كنيم
و رفتاري الگوهاي شناختي ، اجزاي) فرهنگ مطالعه -الف
.فرد رواني رشد بستر عنوان به (رايج واقعي اخلاقي ارزشهاي
اين از سئوالاتي به پاسخگويي براي تلاش حوزه ، اين در
:است قبيل
شكل‌دهي و كودك رواني رشد در تاثيري چه خاص فرهنگ يك -
دارد؟ او آينده شخصيت
مي‌گيرد؟ شكل چگونه فرهنگ اين در فردي هويت -
مستعد رواني رشد طول در را فرد خاص فرهنگ يك آيا -
مي‌كند؟ خاص آسيبهاي
چه در و آموزشي كانالهاي چه از بيشتر رفتاري هنجارهاي -
مي‌شوند؟ كسب محيطهايي
فرهنگي تحول و تغيير با واكنشي و كنش چه فردي تفاوتهاي -
دارد؟
و تقليل قابل چگونه جامعه ، سطح در ملي رفتاري هويت -
چنين فرض "اصلا يا و است فردي هويتهاي مجموع به ترجمه
است؟ درست رابطه‌اي
خاص ، فرهنگ تاثير تحت رواني ، رشد مراحل از شكل‌گذار -
دارد؟ فرهنگها ساير به نسبت مهمي تغييرات آيا
معني "بومي روانشناسي" عنوان تحت مطالعه‌اي روش آيا -
دارد؟
"شناختي سيستم" يك عنوان به فرهنگ مطالعه -ب
واقعيت نمود باز) نگرش كننده منتقل كه شناختي واحدهاي
زندگي انسان ، دنيا ، به نسبت (Representation of Reality)
و جايي در.مي‌يابند گسترش جامعه سطح در هستند ، ...و
مثل) فردي غير فاكتورهاي تاثير تحت مي‌شوند ، توليد زماني
تطور (خاص زمان در اجتماعي -اقتصادي دوره‌اي وضعيت
در مي‌بايست شناختي واحدهاي اين نهايت در و مي‌يابند
پرداخته (افراد تك به تك مغزهاي) اطلاعاتي پردازشگرهاي
يا و يافته شكل تغيير صورت به جامعه به دوباره و شده
سيستم يك عنوان به فرهنگ درك.بازگردند تغيير بدون
در "عصبي شبكه‌هاي" رويكرد با را ما شناختي ،
فردي ، پردازشگر واحدهايميسازد نزديك نظريه‌پردازي
سيستم و مي‌شوند شريك را جامعه يك در گسترده اطلاعات
.مي‌كنند ايجاد تعادلي حالت در را خاص اجتماعي -شناختي
فرهنگي -بين روانشناسي مطالعات -پ
ميدانهاي از كدام هر در فرهنگي بين مقايسه‌اي پژوهشهاي
:است يافته گسترده‌اي ادبيات اخير دهه‌هاي طي زير ،
...و رواني آسيبشناسي خانواده ، زبان ، شخصيت ،
خاص رويكردهاي با نظري پژوهشهاي -ت
فرهنگي -شناختي تكامل -
فرهنگي -شناختي سيستم در رياضي مدلسازي -
فرهنگي ارتباطات -
فرهنگي روانشناسي و ويگوتسكي -
فرهنگي روانشناسي و فلسفي مكاتب -
...و فرهنگ و فرديت -
|
