از قضا به سمت محلی به نام کشف‌رود رفتیم، دره‌ای که در میان آن رودی پر آب و زلال جاری بود این رود از میان کوه‌های قوچان و نیشابور سرچشمه می‌گرفت و وارد رودخانه تجن و ریگزارهای ترکستان می‌شد و تمامی اراضی جنوب شهر مشهد که بیشتر هم باغ و سبزی‌کاری بود را سیراب می‌کرد. این منظره به حدی زیبا بود که من هربار شخصی قصد سفر به مشهد را داشت به او اصرار می‌کردم این منطقه را ببیند.
ماه پیش که برای بار دیگر به مشهد سفر کردم، با همان ذهنیت قبلی به سمت کشف‌رود رفتم، اما چشمتان روز بد نبیند به حدی آن محل آلوده شده بود که حتی رغبت نکردم بیشتر از چند ثانیه در آن‌جا بمانم.
کشف‌رود که روزی رگ حیات مشهد بود حالا به میعادگاه زباله و فاضلاب بدون تصفیه و مستقیم صنعتی و خانگی تبدیل شده و این آلودگی نه تنها جلوه، زیبایی و سلامت جانداران کشف‌رود را گرفته بلکه با بی‌توجهی کشاورزان و آبیاری زمین های کشاورزی با آن آب، حیات گیاهان و سبزی‌های منطقه و سلامت انسان‌ها را نیز به خطر انداخته است.
متهم ردیف اول، سازمان آب و فاضلاب
با اینکه تمامی کارشناسان و مسئولان معتقدند که خطر ورود فاضلاب خام به آب رودخانه‌ها کمتر از خطر زلزله و یا سیل نیست، اما باز هم خبرها حاکی از آن است که هر روز مقدار بیشتری از فاضلاب‌های صنعتی همچون قالیشویی‌ها و کارگاه‌های آبکاری در حاشیه رود و فاضلاب انسانی حاوی مواد شوینده و سایر آلودگی‌ها وارد کشف‌رود می‌شود.
در حالی که حتی فاضلاب تصفیه شده هم برای آبیاری صیفی و سبزی مناسب نیست، آب کشف‌رود به‌دلیل نبود سیستم جمع‌آوری فاضلاب و اکو آن در مناطق مسکونی، بدون تصفیه و به‌صورت خام وارد کشف‌رود می‌شود و به مصرف کشاورزی می‌رسد.
این موضوع زمانی حادتر می‌شود که با آبیاری این زمین‌ها، آلودگی وارد سبزیجات می‌شود و بعد به مصرف انسان به‌صورت مستقیم (خوردن همین سبزیجات آلوده) و یا غیرمستقیم (مصرف گوشت گوسفند و محصولات لبنی حاصل از دامی که از سبزیجات آلوده مصرف کرده است) می‌رسد و همین امر موجب ایجاد انگل و بیماری‌های گوارشی نیز می‌شود به‌طوری که به گفته کارشناسان بیش از 80 هزار مورد سرطان و کیست انگل معده به دلیل مصرف همین سبزی‌ها در مشهد مشاهده شده است.
جالب است بدانید که عوامل بیماری‌زای سبزی‌ها را می‌توان با انجام 4 مرحله پاک‌سازی، انگل‌زدایی، شست‌وشو و گندزدایی از میان برد اما آلودگی‌های شیمیایی به هیچ طریقی از بین نمی‌روند.
وحدتی یکی از ساکنان حاشیه کشف‌رود با اشاره به موجودات موذی و همچنین بوی بد این رود می‌گوید: «در حال حاضر کشف‌رود کانالی برای زهکشی شهر به حساب می‌رود که 7 فاضلاب آلاینده مختلف را با خود تا زمین‌های عباس‌آباد می‌برد و بیش از 300 هکتار را مشروب می‌کند.» و این در حالی است که تا‌کنون برای جلوگیری از استفاده کشاورزان از فاضلاب‌ها برخوردی جدی نشده است.
متهم ردیف دوم، شهرک‌های صنعتی
دیگر آلاینده کشف‌رود فاضلاب شهرک‌های صنعتی است، فاضلاب‌های صنعتی این شهرک‌ها پس از ورود به تصفیه‌خانه پرکندآباد و صرفا تصفیه بیولوژیکی و نه شیمیایی به کشف رود وارد می‌شود.
این در حالی است که یکی از مهمترین تعهدات این شهرک‌ها ایجاد سیستم مرکزی تصفیه‌خانه در خود شهرک‌ها است که با این کار ورود فاضلاب به کشف‌رود کاهش می‌یابد و با آن می‌توان بخش عمده‌ای از فضای سبز خود شهرک‌ها را نیز آبیاری کرد.
مهندس محمد حسین قادری، معاون محیط انسانی اداره کل محیط زیست خراسان رضوی در این باره می‌گوید: «فاضلاب یکی از این شهرک‌های صنعتی به علت اینکه عمده صنایع مستقر در آن صنایع غذایی است دارای فلزات سنگین نیست، به همین دلیل هم فلزات سنگین موجود در کشف‌رود ناشی از فاضلابی است که به طور غیرمجاز توسط تانکرها در این مسیر تخلیه می‌شود یا نتیجه فعالیت غیرمجاز واحدهای آبکاری است.
زیرا بر طبق آخرین برآوردها، حدود 150 تا 200 تانکر در مشهد روزانه 300 مورد تخلیه فاضلاب به تصفیه‌خانه اولنگ انجام می‌دهند که در این بین امکان تخلف و تخلیه فاضلاب در نقاط غیرمجاز نیز زیاد است.» یکی از ساکنان جاده سیمان نیز در این باره می‌گوید: برخی شب‌ها تانکرهای بزرگی حوالی رود دیده می‌شوند که با سر و صدای زیاد بوی بدی را نیز ایجاد می‌کنند.
متهم ردیف سوم، کشاورزان بی‌توجه
در فاصله 42 کیلومتری این رود یعنی از روستای پرکندآباد در غرب مشهد تا روستای اولنگ در شرق مشهد، 935 نفر به کار کشاورزی مشغولند که اغلب آنها در منطقه التیمور، دهرود و همت‌آباد از این فاضلاب خام برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌کنند و محصولات کشاورزی حاصل از این شیوه غلط آبیاری را در نهایت وارد بازار می‌کنند.
برخی از آنها تا سال پیش از آلودگی این آب و تاثیر آن بی‌خبر بودند و با اعلام خبر آلودگی از سوی محیط زیست دست به کاشت صنوبر زدند و مزارع خود را از اراضی صیفی‌جات و سبزیجات به باغ‌های صنوبر و مزارع چوب تبدیل کردند، با این کار هم جان خود و هم جان همشهریانشان را نجات دادند.
اما عده‌ای دیگر با بی توجهی به هشدارها هنوز نمی‌توانند دست از سودهای حاصل از کشت محصولاتی در مزارع خود که با آب آلوده اما مجانی آبیاری می‌شود بردارند آنها هنوز هم بدون مجوز با استفاده از پمپ، زمین‌های خود را با این آب آلوده آبیاری می‌کنند. این در حالی است اقدامات کنترلی ادارات متولی نتوانسته این مشکل حل کند.
در هر حال بد نیست که این کشاورزان بدانند که سازمان جهاد کشاورزی خراسان با توجه به توجیه اقتصادی علاوه بر آن اشتغالزایی، حفظ محیط زیست و تولید اکسیژن در این منطقه در نظر دارد یک هزار و 500 هکتار از اراضی حاشیه کشف‌رود را زیر کشت صنوبر ببرد و از کشاورزان صنوبرکار حمایت‌های فنی و اعتباری داشته باشد و به‌صورت رایگان به کشاورزان نهال هدیه کند. پس بد نیست با تغییر اراضی خود نه تنها جان خود و محیط زندگی خودتان را نجات دهید بلکه این لطف را در حق دیگر همشهریانتان نیز بکنید.
آخرین متهم، مردم!
آخرین متهم این پرونده مردم هستند، افرادی که با رها کردن زباله و یا فاضلاب شهری از جمله شستن خودرو در خیابان و رهاسازی آن در سطح معابر سبب آلودگی این رود می‌شوند که با توجه به‌شیب زمین و سوق پیدا کردن این آلودگی‌ها به سمت آب‌های سطحی و کانال‌های کنار خیابان، در نهایت تبدیل به حجم بزرگی از فاضلاب می‌شود که به سمت کشف‌رود می‌رود.
همین امر نه تنها باعث آلودگی زیست محیطی می‌شود بلکه با توجه به استعداد مشهد در ابتلا به بیماری سالک، شیوع این بیماری نیز شدت می‌گیرد.
یکی از ساکنان میدان امام حسین(ع)، در حاشیه کشف‌رود با شکایت از برخی همسایگان خود به خبرنگار همشهری می‌گوید: «برخی ساکنان با وجود اینکه هشدارها را شنیده‌اند اما از روی تنبلی و بی‌دقتی باز هم ترجیح می‌دهند فاضلاب خانگی خود را در کوچه‌ها و جوی‌های کنار خیابان و حتی در معابر عمومی رها کنند. بد نیست شهرداری، شرکت آب و فاضلاب، محیط زیست و مرکز بهداشت در این زمینه وارد عمل شوند و افراد متخلف را شناسایی و مجازات کنند.»
سخن آخر
در هر حال با توجه به سادگی ورود محصولات آلوده به بازار و بی‌توجهی برخی کشاورزان به سلامت همشهریانشان شاید در حال حاضر بهترین راه، نخریدن و مصرف نکردن محصولات آلوده باشد.
زیرا مسئولان نه تنها هشداری به مردم برای خودداری از مصرف این سبزی‌ها نمی‌دهند بلکه اقدام موثری را نیز در این زمینه برای کنترل این آلودگی‌ها انجام نداده‌اند و این درحالی است همه مسئولان و همه آحاد جامعه باید در این زمینه احساس مسئولیت بیشتری می‌کردند.
همشهری استانها
