اکثر اوراق صکوکی که تاکنون منتشر شده است را نهادهای مالی بزرگ از قبیل بانکهای مرکزی، بانکهای اسلامی بخش خصوصی و نهادهای مالی غیربانکی دیگر خریداری کردهاند. این نهادها در واقع مازاد نقدینگی خود را به سرمایهگذاری در اوراق صکوک اختصاص دادهاند و اکثر آنها تمایل دارند این اوراق را تا تاریخ سررسید نگهداری کنند. بنابراین این نهادها هیچ نیازی به یک بازار ثانویه برای معامله اوراق صکوک خود ندارند.
اما باید به این موضوع هم توجه داشت که سرمایهگذاران فردی ممکن است بهشدت به یک بازار ثانویه نیاز داشته باشند. زیرا رویکرد آنها برای سرمایهگذاری با رویکرد نهادهای مالی بزرگ تفاوت دارد.
ریسک از بین رفتن داراییها
چنانچه به دارایی مورد اجاره در فرایند انتشار اوراق صکوک به هر دلیل خسارتی وارد آید آنگاه از ارزش آن دارایی کاسته شده و در نتیجه دارندگان صکوک متضرر میشوند. البته این ریسک را میتوان از طریق بیمه کردن داراییها بهطور کامل حذف کرد.
ریسک نرخ سود
مبلغ اجاره بها معمولا ثابت تعیین میشود و دارندگان اوراق صکوک در هر دوره اجارهبهای ثابتی را دریافت میکنند.
بنابراین چنانچه نرخ سود متداول در بازار افزایش یابد آنگاه آنها در مقایسه با نرخ سود بازار، سود کمتری را دریافت میکنند.
ریسک کاهش قیمت دارایی
چنانچه ارزش داراییها در تاریخ سررسید(پایان مدت اجاره) به هر دلیل کاهش یابد آنگاه دارندگان اوراق صکوک با زیان سرمایهای مواجه میشوند. البته این ریسک را میتوان از طریق اعطای اختیار فروش به دارندگان اوراق صکوک حذف کرد زیرا در اینصورت آنها میتوانند با اعمال اختیار فروش خود، اوراق صکوک را به قیمت مندرج در برگه اختیار فروش به شرکت با مقصد خاص یا بانی بفروشند.
مزایای اوراق صکوک
1- صکوک نقدینگی بانی را افزایش میدهد.
2- داراییهایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن میشود.
3- با اینکه قسمتی از داراییها از شرکت بانی جدا میشود اما با این حال باز هم بانی میتواند از داراییها استفاده کند.
4- از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر میشود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش میدهد. یک راه دیگر کاهش هزینة تامین مالی استفاده از افزایش اعتباراست.
5- صکوک با فراهم کردن امکان تبدیل داراییها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک میکند.
6- چنانچه برای داد و ستد اوراق صکوک یک بازار ثانویه فراهم شود آنگاه قابلیت نقدشوندگی این اوراق هم افزایش مییابد.
تفاوت اوراق صکوک با اوراق قرضه
1- صکوک بیانگر مالکیت یک دارایی مشخص است در حالیکه اوراق قرضه فقط حاکی از تعهد بدهی هستند. یعنی رابطه بین صادرکننده و خریدار اوراق قرضه رابطه وامدهنده و وام گیرنده است. که نرخ بهره وام هم ثابت است و این موجب ربا میشود. یکی از مشکلاتی که برای درجه بندی اعتباری اوراق صکوک توسط مؤسسات رتبه بند بهوجود میآید این است که چون سود و بازپرداخت اصل تضمین نمیشود لذا درجه اعتباری آنها پایین میآید. یکی از ملاکهای مؤسسات رتبهبند این است که سود حتماً تضمین شده باشد، در حالیکه احکام اسلامی تضمین پرداخت سود ثابت را منع کرده است. لذا در اینجا یک وجه تناقض بهوجود میآید و عدمپرداخت سود ثابت باعث میشود که رتبه اعتباری مؤسسات مالی اسلامی کاهش یابد.
2- دارایی موضوع اوراق صکوک از نظر شرعی باید مجاز و صحیح باشد. در حالیکه در اوراق قرضه داراییهایی که از نظر اسلام پذیرفته نیست نیز میتواند پشتوانه اوراق قرار بگیرد.
3- اعتبار اوراق قرضه به اعتبار صادرکننده یا ناشر آن وابسته است و با آن سنجیده میشود در حالیکه اعتبار صکوک به ناشر بستگی ندارد بلکه به ارزش دارایی پشتوانه بستگی دارد.
4- فروش صکوک در بازار ثانویه فروش مالکیت یک دارایی است اما فروش اوراق قرضه فروش بدهی است.
وجوه تشابه صکوک و اوراق قرضه
1- قابلیت نقدشوندگی در بازار ثانویه
2- درجه بندی اعتباری توسط مؤسسات رتبه بند
3- قابلیت افزایش اعتبار
4- تنوع در طراحی و عرضه
زیرساختهای لازم برای توسعه بازار صکوک
1- استاندارد کردن داراییهایی که میتواند در این فرایند مورد استفاده قرار بگیرد.
2- استاندارد کردن فرایند ارزیابی قیمتگذاری این داراییها
3- تسهیل امور مربوط به رتبهبندی اوراق
4- تسهیل فرایند ارزیابی و تأیید شرعی ساختار اوراق صکوک
5- استاندارد کردن فرایند انتشار و عرضه اوراق
6- ایجاد یک بازار ثانویه برای خریدو فروش اوراق صکوک و کمک به نقد شوندگی آن.
برای اینکه بازار صکوک به یک بازار توسعه یافته برای مدیریت نقدینگی تبدیل شود باید شرایط ذیل فراهم شود.
• ناشران متعدد با رتبهبندیهای اعتباری متفاوت اقدام به عرضه صکوک کنند.
• اوراق صکوک موجود در بازار دارای سررسیدهای متفاوت(کوتاهمدت و بلندمدت) باشد.
• بین ناشران، سرمایهگذاران، مؤسسات رتبهبند و سایر نهادهای مربوطه رابطه منسجمی وجود داشته باشد.