کودکان در قالب بازی می‌توانند هنر با هم زیستن را بیاموزند و از بودن در کنار‌یکدیگر لذت ببرند. بازی به آنها یاد می‌دهد که با بزرگ‌تر از خود، چطور رفتار کنند و برخوردشان با کوچک‌ترها چگونه باشد و همه این ویژگی‌ها در بازی‌های سنتی ایران نهفته است. بازی‌هایی که امروز، با ورود رایانه و بازی‌های رایانه‌ای، رنگ باخته و به خاطره‌ای گنگ و دور تبدیل شده‌اند.ناهید سخاییان، سال‌های متمادی در پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری فعالیت می‌کرده، او توانسته تعدادی از بازی‌های محلی را گردآوری کند و تفاوت‌ها و شباهت‌های هرکدام را دریابد. سخاییان همچنین به دسته‌بندی بازی‌های سنتی براساس شرایط جغرافیایی، گروه سنی مخاطبین و...پرداخته است.
او فکر می‌کند، امروز همه چیز تغییر کرده، شرایط اجتماعی و اقتصادی دگرگون شده است. به‌نظر او مادران دیگر، حوصله قصه گفتن و بازی کردن با فرزندانشان را ندارند و دیگر دست کودکان خود را به قصد بازی و سرگرمی در دست نمی‌گیرند. او همچنین معتقد است: امروز مادران به دلایل بسیار ازجمله کار و فعالیت اقتصادی، شرایط اجتماعی و دلایل دیگر نمی‌توانند به بازی با کودکان خود بپردازند و ترجیح می‌دهند فرزند خود را با کارتون‌های جورواجور، شخصیت‌های غیرواقعی و ناملموس یا اسباب‌بازی‌هایی با سروصداهای عجیب و غریب و بازی‌های کامپیوتری سرگرم کنند، بی‌خبر از آنکه این نوع بازی‌ها جز خشونت، انزوا و سرعت بی‌منطق هیچ‌چیز دیگری به فرزندشان نمی‌آموزد و این همان نتیجه‌ای است که کشورهای غربی سازنده اینگونه سرگرمی‌ها به‌دلیل عوارض ناشی از آنها ناگزیر به تجدیدنظر شدند و ما امروز، سرگرم تجربه دوباره آن هستیم.
- مادران زمانی می‌توانند با بچه‌های خود بازی کنند که خود با آن بازی آشنا باشند در حالی که بسیاری از مادران از چنین دانشی بی‌بهره‌اند.
مادر به‌عنوان اولین هم بازی کودک باید خود اینگونه بازی‌ها را تجربه کرده باشد، قطعا مادری که بازی را نشناسد، نمی‌تواند آن را به کودک خود آموزش دهد؛ از این‌رو صدا‌وسیما و سازمان‌های مرتبط چون آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری و... باید به فعالیت در این زمینه بپردازند و مردم را با بازی‌های سنتی آشنا کنند.
- پژوهشکده مردم‌شناسی چه تعاملی با آموزش و پرورش یا کانون پرورش برقرار کرده با توجه به اینکه نمی‌توان به تمامی مادران، بازی‌های سنتی را آموخت؟
پژوهشکده مردم‌شناسی در زمان ریاست آقای دکتر میر شکرایی طرحی به نام احیای بازی‌های سنتی را پی ریخت و در راستای اجرایی‌شدنش به گفت‌وگو با مسئولان تربیت‌بدنی آموزش و پرورش پرداخت که خوشبختانه پس از گذشت چند سال طرحی در شورای‌عالی آموزش سازمان آموزش و پرورش در ارتباط با گنجاندن بازی‌های سنتی در ساعت ورزش دانش‌آموزان به‌تصویب رسید، ولی به‌نظرم هنوز به اجرا در نیامده. درصورتی که با آموزش معلمان می‌توان به آشنایی دانش‌آموزان با بازی‌های سنتی امیدوار بود؛ شناختی که موجب حفظ و احیای تاریخ و هویت فرهنگی‌مان می‌شود.
- بعضی معتقدند که در آپارتمان‌های کوچک 40یا50متری نمی‌توان به بازی پرداخت و این تغییر شرایط زندگی است که موجب کمرنگ‌شدن بازی‌های سنتی شده است.
بیشتر بهانه است. بازی‌های سنتی، در هر مکان و زمان و با کمترین امکانات و دسترس‌ترین وسایل قابل اجرا هستند. از ویژگی‌های این بازی‌ها یکی اینکه 3نسل می‌توانند کنار هم بازی کنند، بهترین روابط عاطفی را برقرار کند. قابلیت و تنوعی که در این بازی‌ها وجود دارد موجب می‌شود همه از انجامش لذت ببرند. پدران و مادران ما در شب‌های سرد زمستان، زیر کرسی می‌نشستند و با بچه‌ها انواع بازی‌ها و سرگرمی‌ها را انجام می‌دادند، پس چگونه است که ما نمی‌توانیم در آپارتمان‌های کوچک امروز دست فرزندانمان را بگیریم و با آنها بازی کنیم.
- پس چگونه است که بازی‌های سنتی با این همه توان و قابلیت نتوانسته‌اند با آدم‌های امروزی ارتباط برقرار کنند؟
هجوم اسباب بازی‌های پر زرق و برق، بازی‌های الکترونیک، بی‌تفاوتی نهادهای فرهنگی و بی‌توجهی نسبت به آموزش مستمر این بازی‌ها موجب کمرنگ شدنشان شده است. اگرچه امروز کمیته بازی‌های بومی و محلی تلاش می‌کند تا در روستاها، مسابقاتی ترتیب دهد و مردم را به انجام بازی‌های محلی تشویق کند و بخش ورزش شبکه خبر هم‌زمان کمی را به این امر اختصاص داده است، اما این کافی نیست و همه نهادها و سازمان‌های مرتبط باید دست‌در‌دست یکدیگر بگذارند و نه‌تنها کودکان که بزرگسالان را هم با این بازی‌ها آشنا کنند.
- شاید گرایشی در بازی‌های رایانه‌ای هست که موجب می‌شود کودکان امروز از بازی‌های سنتی دور شده و به سمت بازی‌های رایانه‌ای گرایش پیدا کنند چرا سازمان میراث فرهنگی، آموزش و پرورش و... بازی‌های محلی را به روز نکرده‌اند؟
یکی از اهداف طرح احیای بازی‌های سنتی هم ردیف‌سازی بازی‌های بومی با بازی‌های مدون غیربومی امروزی بود، پژوهشکده مردم‌شناسی آمادگی خود را جهت رایانه‌ای کردن چند نمونه از بازی‌های سنتی را با همکاری کانون پرورش فکری اعلام کرده است.
- کانون پرورش فکری، به طراحی و تولید بازی‌های رایانه‌ای پرداخته که تا چند وقت دیگر وارد بازار می‌شوند. آیا شما نمی‌توانستید با این مرکز ارتباط برقرار کند؟
ما جلسات متعددی با کانون پرورش فکری، شورای کتاب کودک، سازمان تربیت بدنی، معاونت فرهنگی شهرداری و... برقرار کردیم و خوشبختانه باعث برانگیختن حساسیت نهادهای فرهنگی شده است.
برای نمونه در این چند سال اخیر شاهد برگزاری جشنواره بازی‌های سنتی، به همت معاونت فرهنگی شهرداری‌ها و میراث فرهنگی استان‌ها بودیم اما باید از موازی کاری و اتلاف وقت و انرژی پرهیز و تعاملی جدی میان سازمان‌های مرتبط برقرارشود تا با تقسیم وظایف و هماهنگی به نتیجه مطلوب برسیم، ما با چند مهد کودک، مدرسه ابتدایی معمولی و یک مدرسه استثنایی ارتباط برقرار کردیم و بازی‌های سنتی را به معلمان ورزش آن مدارس آموزش دادیم، نتیجه خیلی خوب بود و با استقبال دانش‌آموزان روبه‌رو شدیم، .برای نمونه مدرسه کودکان استثنایی ایمان، از جمله مدارسی بود که بازی «کلاه‌پران» را به مربیان و دانش‌آموزانش یاد دادیم و شاهد بهبود محسوس وضعیت حرکت آنها بودیم، اما امکان حضور در تک‌تک مدارس نیست و این امر به یک برنامه‌ریزی منظم در سطح کشور نیاز دارد.
- هیچ کس منکر نقش مؤثر آموزش و پرورش در این زمینه نیست اما سهم پژوهشکده مردم شناسی در این میان چقدر است؟
بازی‌های سنتی، یکی از مصادیق میراث معنوی و زمینه پژوهش در پژوهشکده مردم‌شناسی هستند. اجرا و گسترش این بازی‌ها بر عهده نهادها و سازمان‌های دیگر است. کمیته بازی‌های بومی و محلی کوشیده تا مسابقاتی را ترتیب دهد و شبکه خبر سیما نیز به پخش این مسابقه‌ها و بازی‌های محلی پرداخته اما این کافی نیست.
پژوهش‌های انجام شده و پژوهشگرانی که در این حوزه تخصص دارند می‌توانند آموزش و پرورش را در این امر یاری دهند، در روزگاری که بازی به یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین ابزارهای آموزشی تبدیل شده و بازی‌های سنتی علاوه بر رشد خصلت‌های فردی دستاوردهای حرکتی، ادراکی و هماهنگی اعضای بدن و تعادل را به‌دنبال دارد، سیستم آموزشی و معلمان ما باید به این همه توانایی و تنوع بازی در امر آموزش و پرورش توجه بیشتری داشته باشند.
- چه تعداد از بازی‌های ایرانی را گردآوری کرده اید؟
بیش از 5هزار بازی از مناطق مختلف ایران شناسایی و جمع‌آوری شده که احتیاج به طبقه بندی دارد تا بتوان تعداد دقیقی از انواع بازی‌ها را گزارش کرد اما طبق نظر کمیته ورزش‌های بومی و محلی 420نوع بازی با کمی تفاوت در چگونگی اجرای آن و با گویش‌های متفاوت در مناطق مختلف ایران وجود دارد. در حال حاضر کتاب بازی‌های سنتی از چند استان به چاپ رسیده ولی تنها کتاب مرجعی که در این زمینه وجود دارد «راهنمای بازی‌های ایرانی» از استاد محترم خانم ثریا قزل ایاغ است.
کتابی که بر مبنای پژوهش کتابخانه‌ای استوار است، در حالی که پژوهشکده مردم‌شناسی با تکیه بر تحقیق میدانی به پژوهش و گردآوری بازی‌ها پرداخته و جداول آن را تهیه کرده تا بعد از طبقه‌بندی، «اطلس بازی‌های ایران» را آماده کند، برای نمونه بازی «هفت سنگ» را می‌توان با تفاوت‌ها و تشابهات و گویش‌های متفاوت در نقاط مختلف ایران مشاهده کرد، امیدواریم تا این بازی‌ها را به مربیان و از این طریق به بچه‌ها آموزش دهیم. چون بچه‌ها از قدرت یادگیری بیشتری برخوردارند و آنها هستند که باید با ریشه‌های عمیق فرهنگی خود آشنا شوند.
- ظاهرا سازمان میراث فرهنگی در پی ثبت بازی‌های سنتی است، آیا شاخص‌های این کار مشخص شده است؟
بازی‌ها، یکی از مصادیق بارز میراث معنوی هستند و سازمان میراث فرهنگی در پی تعیین شاخصه‌ها و آماده کردن پرونده ثبت ملی و جهانی بازی‌های سنتی است. اگرچه گستردگی این بازی‌ها و گوناگونی آن، کار را تا اندازه‌ای دشوار می‌کند.
